هاله حیدرى

"به کاری که ما می کنیم میگن شغل کاذب ولی همین شغل کاذب شیکم زن و بچه ما رو که سیر می کنه ". این جمله را از دهان کوپن فروش کنار فروشگاه تعاونی می شنوم .

توی خیابان های تهران کلی آدم بدون سرمایه درست و حسابی و داشتن مکانی ثابت برای کسب، مشغول به کار هستند. از فروختن عروسک و ترشی های خانگی در صندوق عقب اتومبیل تا فالگیری و رمالی.

قدیم تر که زندگی ها این چنین  مدرن نشده بود چینی بند زن های دوره گرد، لحاف دوزهای دوره گرد و حتی عکاس های دوره گرد روزگار بدی نداشتند. همیشه کم یا زیاد برایشان کار بود. ولی با آمدن ظروف ملامین و آرکوپال، تشک های خوشخواب و دوربین های دیجیتال کار آنها هم کساد شد و رفته رفته برای پیدا کردن یکی از آنها بايد روزها در شهر بگردی.

داستان ما در مورد یکی از این آدم هاست.  مردی که من از وقتی دست در دست مادر برای رفتن به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به پارک ملت می رفتم، او را به یاد دارم.

با یک دوربین عکاسی اطراف دریاچه مصنوعی پارک می پلکید تا کسی از سر دل خوشی درخواست گرفتن عکسی را بکند. دلدادگان جوان  یا خانواده های خوشبخت برای یاد آوری خوشی ها از مشتری هایش بودند.هرگز با او هم کلام نشده بودم. ولی آلبوم عکس دوران کودکی گواهی می دهد که خانواده من هم زمانی مشتری او و یا کسی شبیه به او بودند.

از آن سال ها دیگر به پارک نرفتم تا آبنمای موزیکال بهانه ای شد برای قدم زدن دوباره در پارک ملت. جالب تر از فواره های موزیکال دیدن عکاس دوره گرد بود. چند نفر عکاس با دوربین های حرفه ای و لنزهای بزرگ مشغول به عکاسی بودند و در کنارشان آقا مهدی با دوربین کوچکش مثل سابق قدم می زد. تعجب کردم. مگر هنوز هم کسی پیدا می شود که در پارک عکس بگیرد؟

کنجکاوی باعث شد صبح روز بعد به سراغش بروم این بار با هم هم کلام شدیم. دیگر از مشتری های سابق خبری نبود ولی خدا را شکر می کرد که آب باریکه ای دارد. صبح ساعت ۸ از کرج راه می افتد و ساعت ۱۰ به پارک می رسد.

بیشتر مشتری هایش افغان ها هستند. آنها برای این که به خانواده هایشان در افغانستان بگویند که در ایران اوضاع و احوالشان مرتب است عکس می گیرند و به افغانستان می فرستند.

دیگر از دوربین قدیمی خبری نيست. با دوربین کوچک دیجیتالی اش عکاسی می کند و همانجا هم پرینت عکس ها را می گیرد و فوری به دست مشتری می دهد. آنها با علاقه به صفحه دوربین او نگاه می کنند تا عکس مورد علاقه شان را پیدا کنند و او آن را چاپ کند.

دیگر با خیال راحت هر تعداد که عکس بخواهند می گیرد و آنهایی را که نپسندند بدون هزینه پاک می کند. آمدن تکنولوژی دیجیتال برایش زیاد هم بد نشده ، کاری شسته-رفته تر به دست مشتری می دهد.

مرد مهربانی است و راز دار افغان ها شده. آلبوم عکس را می آورد. پسر افغانی را نشانم می دهد که هر ماه می آید و عکس می گیرد. مشتری پر و پا قرص آقا مهدی است. نامزدی دارد در مزار شریف که ۳ سال است او را ندیده ولی وفادارانه هر ماه عکسی از خودش برای نامزدش می فرستد.

می گوید چون خودش غم عشق و دوری را چشیده می فهمد که آنها چه می کشند. نزدیک به دو سال در انگلستان زندگی کرده ولی در اینجا به دختری قول داده بوده و به ایران برگشته تا با او ازدواج کند. الان صاحب ۵ فرزند است که فقط دو تایشان با او زندگی می کنند و بقیه به خانه بخت رفته اند.

در بهار وتابستان درآمد خوبی دارد ولی پاییز و زمستان مشتری زیاد نیست خودش هم کمتر سر کار می آید. به عقیده او "وقتی گل در پارک نباشد افغانی ها نمی آیند . آنها دوست دارند که عکسشان با گل باشد. مثلاً وسط گل ها بنشینند و عکس بگیرند."

نزدیک ظهر سرش کمی شلوغ می شود و برای این که مزاحم کسب و کارش نشوم با او خداحافظی می کنم.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

عبدالحی سحر

شهر پیشاور واقع در بیست و پنج کیلومتری شرق گردنه خیبر، نزدیک به مرز افغانستان، از شهرهای چند فرهنگی پاکستان است، با تاریخی دیرینه، چون نامش در آثار سانسکریت هم یاد شده است.

اما چند فرهنگی ترین محل این شهر خیابان درازی است با نام فارسی "بازار قصه خوانی" که زمانی محل تجمع بازرگانان و سربازان و پیشه وران مشتاق شنیدن قصه های رزمی و حماسی و عاشقانه ها بوده است. همان منطقه ای که اخیرا محل انفجاری مرگبار بود و در کانون توجه رسانه ها قرار گرفت.

در گذشته قصه خوان های حرفه ای در کاروان سراها و قهوه خانه های این جا از شاهنامه و حماسه هندی ماهابهاراتا داستان های شورانگیزی را روایت می کردند. در همین جا اخبار و شایعات شهر و کشور رد و بدل می شد. این بازار بزرگ از کانون های بازرگانی مهم در جاده ابریشم و همچنین از تقاطع های اصلی فرهنگ شبه قاره هند و آسیای میانه بود.

اکنون در بازار قصه خوانی از قصه خوان ها و قصه خوانی تنها نامی باقی مانده است و بس. باشندگان این بازار عمدتا بازرگانان و مشتریان پاکستانی و هندی و پشتون و مهاجران از افغانستان هستند که قهوه خانه ها، تیکه کبابی ها و چاپلی کبابی ها و دکه های قدیمی خشکبار و غرفه های مدرن پوشاک و لوازم روزگار را پر کرده اند. 

اکنون بازار قصه خوانی جای مناسبی برای داد و ستد زیورآلات زرین و سیمین، برنجی و مسی، صنایع دستی و سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی است.

ساختمان سه طبقه نمایندگی وزارت تجارت افغانستان که دستور احداثش را نادرشاه، پادشاه پیشین افغانستان در سال ۱۳۱۲ هجری خورشیدی داده بود، از جمله یادگارهای تاریخی بازار قصه خوانی پیشاور است.

دانندگان تاریخ امپراتوری بریتانیا هم با نام بازار قصه خوانی به خوبی آشنا هستند، چون کشتار روز ۲۳ آوریل سال ۱۹۳۰ توسط ارتش بریتانیا در همین بازار اتفاق افتاد.

در آن حادثه حدود چهارصد تن از هواداران پشتون، پنجابی و هندی جنبش ضد استعماری و مسالمت آمیز موسوم به "خدایی خدمتگار" به رهبری غفار خان پشتون، کشته شدند. تقبیح این حادثه توسط دیوان عالی هند باعث شد که جرج ششم، پادشاه بریتانیا سیاست هایش در برابر هندوستان را بازنگری کند. جرج ششم واپسین امپراتور هند بود.

اکنون از این پیشینه خونین بازار قصه خوانی شواهد اندکی به چشم می خورد.  کتیبه ای به زبان های فارسی، اردو و انگلیسی در کنار دو منار یادگار از معدود نشانه های آن دوران خونین است که از آزادی خواهان زمان سلطنت انگلیس به نیکی یاد می کند.

جای جوی های خون را دکه های گل فروشی فراوانی گرفته اند که با دسته گل ها و گل چنبرهای هندی آراسته اند. برخی از این گل چنبرها از اسکناس های  پنج روپیه، ده روپیه تا هزار روپیه  تهیه شده اند و مردم  در مراسم عروسی و جشن ها آنها را برای دوستانشان به ارمغان می برند.

مردم از جایهای دور دست برای خرید داروهای یونانی با نام های قدیمی ومختلف آن به بازار قصه خوانی می آیند.

این سخن که حتا شیر مرغ و جان آدمیزاد را هم می توان در بازار قصه خوانی پیدا کرد، در میان مردم پیشاور عام است.

رهگذران بازار قصه خوانی در هر ساعت روز که میل به خوردن غذا داشته باشند، می توانند روی یکی از صندلی های کنار راه بازار بنشینند و غذای مورد پسندشان را صرف کنند. البته، بیشتر این غذا ها تند و پر از ادویه است که خوردنش برای هر کسی آسان نیست. در کنار غذا های بسیار تند، شیربرنج و قلفه  بسیار شیرین هم هست که انسان را از تمایل آشپزها به افراط در تندی و شیرینی غذا ها شگفت زده می کند.

اما بازار قصه خوانی تنها محل خرید و فروش پوشاک و خوراک نیست. این بازار از دیرباز به عنوان یکی از مراکز طبع و نشر کتاب و روزنامه ها هم معروف بوده است.

در دوره ای که افغانستان به کمبود شدید کتاب و نشریات دچار بود و تنها چاپخانه فعال مطبعه دولتی افغانستان بود، کتاب هایی چون قرآن، الفبای عربی (قاعده بغدادی)، مجموعه وظایف، گلستان و بوستان سعدی، دیوان حافظ و صدها عنوان کتاب دیگر به زبان های پشتو و فارسی و اردو از همین بازار به افغانستان صادر می شدند.

اکنون هم هنرمندان محلی نوار های شنیداری و دیداری شان را از طریق بازار قصه خوانی به سایر نقاط  وشهرها می فرستند.

در پشت بازار قصه خوانی چند سینمای کوچک وبزرگ وجود دارد که غالبا فیلم هایی را به زبان پشتو نمایش می دهند.  مردم محل با افتخار یادآوری می کنند که دیلیپ کومار، ستاره مشهور بالیوود زاده و بزرگ شده یکی از محلات بازار قصه خوانی است و پدر شاهرخ خان، ستاره درخشان دیگر سینمای هند هم از بچه های همین محله بوده است.

بازار قصه خوانی که از شلوغ ترین مناطق پیشاور است، محله های زیادی دارد و یکی از این محلات، شیعه نشین است. در مراسم عاشورا این منطقه میزبان عزاداران حسینی است، زیرا یکی از زیارتگاه های  اهل تشیع منطقه موسوم به "امام بارگاه" در پشت بازار قصه خوانی واقع است. در روزهای سوگ مذهبی هزاران مسلمان شیعه در مسجد و امام بارگاه  تجمع می کنند.

این آمیختگی فرهنگی و مذهبی که بر غنای ترکیب بازار قصه خوانی افزوده است، گاه باعث رویدادهای خونینی می شود که تازه ترین آن انفجار یک بمب در برابر مسجد شیعه بازار قصه خوانی بود که چندین کشته و زخمی به جا گذاشت. اما این حادثه ها هرگز از تنوع فرهنگی و مذهبی و جوش و خروش بازار قصه خوانی پیشاور نکاسته است.

  برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

آزاده نوری

وقتی از یک بنای تاریخی که از هفتصد سال پیش باقی مانده بازدید می کنید، هر قدر هم این بنا تغییر کرده باشد یا فرسوده و تخریب شده باشد می توانید تصویر روشنی در ذهن بسازید.

وقتی حکایتی قدیمی یا شعری کهن می خوانید هم می توانید به درک روشنی از آن برسید یا حتی زمانی که به یک نقاشی یا خط قديمى نگاه می کنید تصویر روشنی از آن پيدا مى کنيد. اما از موسیقی هفتصد سال پیش چه تصوری دارید؟

از میان رفتن بیشتر رسالاتی که موسیقی دانان قدیم آثار خود را به قول امروزی ها به صورت نت قابل اجرا در آن ثبت کرده اند و نبود منابع صوتی باعث شده ما تصور دقيقى از موسیقی قرن های گذشته نداشته باشیم.

آنچه امروز از اين موسيقى ارائه می شود، مبتنی بر روایاتی است که بيشتر سینه به سینه منتقل شده و بعضى اشاره ها که در رساله های قدیم آمده است.

عبدالقادر مراغی شاعر، نوازنده و آهنگساز قرن هشتم و نهم، از هنرمندانی به حساب می آید که آثارش سینه به سینه به امروز رسیده است و رسالاتی هم از او باقی مانده که به کارشناسان کمک می کند تا بتوانند موسیقی او را اجرا کنند. با این حال شناخت علائم موسیقایی و زمان طولانی که میان موسیقی او و امروز وجود دارد باعث شده این کار به آسانی ممکن نباشد.  

وارث معلم ثانی

کمال الدین ابوالفضایل عبدالقادر بن غیبی الحافظ مراغی (۷۵۴-۸۳۸ ق) شاعر و خوشنویس، خواننده، نوازنده بربط یا عود و از سرشناس ترین موسیقی دانان ایران در نیمه دوم قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری است. او پس از ابونصر فارابی آخرین موسیقی دان بزرگ و وارث موسیقی کلاسیک ایران  به شمار می رود.

او در جوانی به بغداد رفت و در دربار سلطان حسین و سلطان احمد جلایری جایگاه خاصی پیدا کرد. اما وقتی تیمور گورکانی در رمضان سال ۷۹۵ ق شهر بغداد را فتح کرد و فرمانروای بغداد سلطان احمد به دمشق گریخت، هنرمندان دربار او را به سمرقند، پایتخت تیمور، بردند. او به سرعت جایگاه خوبی در دربار تیمور پیدا کرد به طوری که تیمور او را «مولانا اعظم، قدوه الفصحا فی العالم، اوحد زمان، نادره جهان» خواند.

دوران زندگی عبدالقادر مقارن با دوره پرآشوب تاریخ ایران، جنگ و ستیزهای آل جلایر، یورش‌های امیر تیمور و حوادث پیچیده و نابسامانی‌های بعد از تیمور بوده و وی را ناگزیر از جابجایی‌های بسیار در طول زندگیش کرده است.

عبدالقادر سال ۸۲۶ از سمرقند به آسیای صغیر رفت و کتاب «مقاصد الالحان» خود را به سلطان مراد دوم، پادشاه عثمانی، تقدیم کرد. مدتی آنجا ماند و به آهنگسازی و نوشتن رسالات موسیقی پرداخت. اما در اواخر عمر به هرات بازگشت.

او پس از مرگ تیمور هم همچنان از هنرمندان محبوب دربار سمرقند بود تا این که در سال ۸۳۸ بر اثر طاعونی که در شهر هرات شیوع پیدا کرده بود درگذشت.  

رسالات عبدالقادر

عبدالقادر سه رساله موسیقی به نام های جامع الالحان، مقاصد الالحان و کنز الالحان نوشته است. برخلاف کتاب های دیگر آن دوران این آثار به زبان فارسی نوشته شده اند. نسخه‌های این رسالات در کتابخانه‌های مهمی از جمله  نور عثمانیه  در ترکیه، اسکندریه در مصر و آستان قدس رضوی مشهد در ایران نگهداری می‌شود.

او در جامع الالحان، به ارائه و شرح قواعد موسیقی می پردازد و در مقاصد الالحان تصنیف ها و آهنگ های خود را شرح می دهد.

او در مقاصد الالحان به سی آهنگ که برای سی روز ماه رمضان ساخته است اشاره می کند و می گوید: "از من آهنگی برای ایام ماه رمضان خواستند، قبول کردم و خواجه رضوان شاه تبریزی گفت محال است. پس از دریافت تأییدیه شیخ الاسلام تصمیم گرفتم برای هر روز ماه رمضان آهنگی خاص بسازم. شعر عربی را جلال الدین عبیدی و شعر فارسی را خواجه سلمان ساوجی می گفت و در سی روز عرضه مجموع را اعاده کردم بلازاید و نقصان. ....خواجه رضوان شاه صد هزار دینار زر و دختر خود را به نکاح شرعی به خانه من فرستاد."

کنز الالحان رساله سوم، مجموعه آهنگ های موسیقی و نمونه کامل ساخته های او با خط و علائمی است که برای ثبت آهنگ هایش از آنها استفاده کرده است. اما متأسفانه نسخه ای از این کتاب یافت نشده و موسیقی دانان در حسرت آن تلاش می کنند تا از آثار باقی مانده به جزئیات آثار او دست پیدا کنند.   

اجرای تصنیف های هفتصد ساله

تنها تصنیف عبدالقادر که چند نت و ریتم آن از دو رساله دیگرش استخراج شده توسط هفت آهنگساز مختلف از سراسر جهان اجرا شده. اما هر کدام از این اجرا ها چنان با دیگری متفاوت است که یک تصنیف مستقل از دیگری را روایت می کند و شنونده نمی تواند بپذیرد که منبع آنها یکی است. یکی از این هفت آهنگساز فرهاد فخرالدینی رهبر ارکستر موسیقی ملی ایران است که بر اساس این تصنیف موسیقی فیلم سریال امام علی (ع) را ساخت.

 محمدرضا درویشی آهنگساز، پژوهشگر و اتنوموزیکولوگ هشتمین آهنگساز و موسیقی دانی است که به اجرای مجدد آثار عبدالقادر دست زده است. اما او به سراغ تصنیفی که نت آن در رساله عبدالقادر وجود دارد نرفته است. درویشی با مطالعه و بررسی سه رساله باقی مانده عبدالقادر تلاش کرده است تا آثار او را دوباره اجرا کند.

بعد از اینکه عبداقادر به عثمانی سفر می کند، سبک آهنگسازی او نیز در ایران کنار گذاشته می شود. اما هنوز تعدادی از آوازها و تصانیف او به صورت گوشه در ردیف های موسیقی ایرانی به جای مانده است.

گرچه سبک آهنگسازی او در ایران کنار گذاشته شد اما خوانندگان عثمانی آن را اجرا کردند. برخی از آهنگ‌هایش هنوز هم به نام‌های کیار یا قبار در ترکیه متداول است.

در دوره آتاترک تعدادی از آثار قدیم که راویان شفاهی و خوانندگان هنوز آنها را در یاد داشتند، جمع آوری و به نت موسیقی بازگردانده شد. سی تصنیف از این مجموعه منسوب به عبدالقادر است که درویشی ۲۲ تصنیف را در سفرهای متعدد به ترکیه و پرس و جو از موسیقی دانان ترک یافته و به اجرای دوباره آنها پرداخته است. 

درویشی از سه سال پیش گروهی به نام عبدالقادر تشکیل داده و مشغول اجرا و ضبط آثار اوست. این گروه از نه نوازنده تشکیل شده است و همایون شجریان نیز به عنوان خواننده آنها را همراهی می‌کند. به زودی مجموعه آثار عبدالقادر به بازار ارائه می شود.

  برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

آصف آشنا

معلوم نیست پیشینه قالی بافی در افغانستان، به کدام دور و زمان بر می گردد. از افسانه قالیچه حضرت سلیمان که پیرزنان روستایی می گویند، پیداست که قالی، مفهوم از دیرباز آشنا با ذهن و زندگی مردم این سر زمین است. بهرحال صنعت بافندگی از گذشته های دور در این سرزمین رایج بوده است.

ارزش و اعتبار قالی افغانی را می شود از پیوند قدیمی و گسترده اش با بخش های متفاوت زندگی افغان ها پی برد. گاهی که شاهان این مرز و بوم هدیه ارزشمندی به همتایان خود می داده اند، به سراغ قالی می رفته اند و دوشیزه گان دم بخت و نازدانه، قالی را مهم ترین بخش جهیزیه و ابزار شکوه عروسی خود می دیده اند.

هنوز هم در جشن های بزرگ ملی،  دولت مردان، هنگام رژه و سان دیدن از بخش های نظامی روی قالی های سرخ رنگ قدم می زنند که پیچش انگشتان یک یا چند قالی باف آنها را به هستی آورده است.  

قالی بافی در افغانستان فراز و فرود های زیادی را پیموده است. در زمان صلح و آرامش هنر و صنعت بوده و متاع تاجران، و در زمان جنگ و بحران، کندوی نان غریبان.

با آن که قالی افغانی در بافت و ظرافتش شهره جهان است، در افغانستان هنوز از کارخانه های بزرگ تولیدی این فرش گران بها خبری نیست، بلکه قالی در خانواده  توسط کودکان و زنان بافته می شود.

این خانواده ها قالی بافی را بیشتر، راه درآمد و تامین مصارف روزمره زندگی می‌دانند، تا هنر. نبود برق و اجازه نداشتن زنان در خانواده های سنتی برای انجام کار در بیرون از خانه، عوامل اصلی نبود قالیبافی های بزرگ عنوان می شود.

مناطق مرکزی و شمال افغانستان، از گذشته تا امروز، مهم ترین مراکز تولید قالی این کشور شمرده می شوند. وقتی طالبان آمدند، با خانه نشین شدن زنان و بلند رفتن میزان فقر در این کشور، قالی بافی در شهرهای این کشور از جمله کابل نیز رونق گرفت.

پس از طالبان، حکومت جدید با شعار"بیایید سبق (درس) بخوانیم"، صفحه تازه ای را در زندگی زنان و دختران افغان، گشود و شمار زیاد دختران و زنان میان سال خانه نشین، بار دیگر به کتاب و آموزش رو آوردند.

به این دلیل، تولید قالی در دو سه سال اول حکومت جدید، تا اندازه ای کاهش یافت. اما با نیامدن تغییر چشم‌گیر در اقتصاد خانواده های فقیر و افزایش بیکاری در میان مردم، اخیراً شمار قالی باف ها بیشتر شده و تعداد دکان هایی که ابزار کار و مواد خام قالی می فروشند، در کابل، بیشتر دیده می شود.

سید سلیمان فاطمی، رئیس اداره انکشاف (توسعه) صادرات افغانستان می گوید: "با آنکه افغانستان از جمله کشورهایی است که بلندترین میزان بیکاری را دارد، صعنت قالی بیشتر از چهار میلیون افغان را شاغل ساخته است".

هم اکنون بیش از پانصد شرکت تولیدی در افغانستان سرگرم کار تولید قالی است. نحوه کار تولید این شرکت ها طوری است که مواد خام، ابزارکار و طرح مورد نظر را به خانواده های بافنده می سپارند و خانواده ها در بدل دستمزد که گفته می شود خیلی اندک است، قالی را می بافند.

با این که هر متر مربع قالی افغانی در بازار جهانی از ۱۵۰ تا ۴۰۰ دلار به فروش می رسد، دستمزد بافندگان برای هر متر مربع کمتر از هزار افغانی (معادل حدود بیست دلار) است.

قالی افغانی، در بیشتر از سی طرح و نوع بافته می شود که ترکمنی، قزاق، بامیانی، مزاری، آقچه، جوزجانی و چوب رنگ، معروف ‌ترین و ظریف ‌ترین سبک های آن اند. یک قالی بامیانی در ماه ژانویه سال میلادی جاری جایزه بهترین طراحی فرش را از آن خود کرد و به عنوان قالی ممتاز سال شناخته شد. این مسابقه در آلمان برگزار شده بود و طراحان فرش ۱۸۴ کشور در آن شرکت داشتند.

حاجی نبی صفری، کسی که این قالی را طراحی کرده است می گوید: "امتیاز این قالی، علاوه بر طرح ساده و زیبا، ظرافت بافت و استفاده از رنگ طبیعی است. در قالی ممتاز سال، چهار رنگ به کار رفته است. رنگ اصلی یا زمینه قالی، رنگ پشم گوسفند است."

قالی ممتاز سال هم اکنون دیوار سالن کنفرانس اداره توسعه صادرات افغانستان را آراسته است. از نام این قالی نفیس پیداست که در ولایت باستانی بامیان، جایی که هنوز در آن از جاده اسفالت و برق خبری نیست، بافته شده است.

با دیدن این قالی پرسشی در ذهن خطور می کند که به راستی، اگر بافندگان این قالی عوض بامیان در ژاپن زاده می شدند، بازهم هوش و ظرافت شان را نخ گره می زدند، یا آن را به ساختن رُبات های قالیباف به کار می بستند؟

  برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

 جدید آنلاین: در ظرف هفته های گذشته کشورهای اروپا و آمریکا برای پیشگیری سقوط بازارها وافت مالی و اقتصادی هزاران میلیارد دلا هزینه کرده اند. پرداخت این سرمایه هنگفت به اقتصاد جهانی زیان وارد می کند، اما چاره ای جز پرداخت آن نبود. این "سرمایه گذاری ها"ی دولتی به منظور برقراری توان پرداخت بانک های عمده و شرکت های بزرگ مالی صورت گرفت.

اما پیشگویی وضعیت نظام مالی جهان در آینده نزدیک ناممکن است، چون هنوز روشن نیست که آیا مبلغ یادشده توان پرداخت بانک ها و شرکت های مالی را به حد کافی بالا خواهد برد یا نه. زیرا برای این نهادها ميزان "توان پرداخت" جزء اسرار تجاری به شمار می آید که به سختى ممکن است حاضر به افشاى آن شوند.

به هر حال ، درماه های آینده معلوم خواهد شد که این اقدام ضدبحرانی دولت ها چه نتیجه هایی به بار خواهد آورد. در حال حاضر وضعیت مالی جهان دستخوش تحولات عمیق و شدید است و این تحولات با شتاب زیادی انجام می گیرد.  امکان سنجیدن تاثیر بحران مالی جهانی بر اقتصاد کشورهای منطقه هم هنوز کاملا مشخص نیست.

تاجیکستان، ايران و افغانستان هم از این قاعده مستثنا نیستند. مطلبى از خواجه محمد عمرف، کارشناس اقتصاد، در باره تأثير اين بحران بر تاجیکستان. و حرف هاى دکتر هادی زمانی، استاد اقتصاد در امپریال کالج لندن، در مورد تأثير آن بر اقتصاد ایران، و دکتر عمر زاخیلوال، استاد دانشگاه، در باره تأثير آن بر اقتصاد افغانستان را در اين صفحه مى بينيد.

بحران جهانی و تاجیکستان
خواجه محمد عمرف

مقیاس و سطح تاثیر بحران مالی جهانی روی اقتصاد تاجیکستان بی گمان به مدت زمان این بحران وابسته است. اگر این بحران یک سال یا بیشتر از آن به درازا بکشد، مسلما وضع اجتماعی-اقتصادی تاجیکستان ناگوار خواهد شد.

دلایل این دیدگاه به شرح زیر است:

حجم پولی که مهاجران کاری از خارج به تاجیکستان واریز می کنند، به شدت کاهش خواهد یافت. حتا اکنون که از آغاز بحران مالی مدت زیادی نگذشته است، برخی از مهاجران کاری تاجیک در روسیه می گویند که نمی توانند دستمزد خود را از بانک ها بگیرند. این موضوع بیشتر به مهاجرانی برمی گردد که مشغول ساختمان سازی هستند.

کاهش میزان انتقال پول از روسیه به تاجیکستان وضعیت اجتماعی کشور را بدتر خواهد کرد، زیرا هفت دهم معاش مردم وابسته به همین مبالغ است. بنا به ارزیابی کارشناسان، یک تا یک و نیم میلیون تن از جمعیت تاجیکستان هفت میلیونی در بیرون از این کشور کار می کنند و همه ساله براى خانواده هایشان دو تا دو و نیم میلیارد دلار پول می فرستند.

احتمال آن هم هست که حجم سرمایه گذاری مستقل خارجی افت کند. چون که در نتیجه بحران مالی جهانی توان پرداخت بانک ها، شرکت های مالی و دولت ها خیلی کاهش خواهد یافت و آنها به اجرای تعهدات خود قادر نخواهند بود. و حتا سرمایه گذاران خصوصی نمی توانند توسط بانک ها در کشورهای دیگر سرمایه گذاری کنند.

با توجه به خراجات گزاف دولت ها برای کاهش شدت بحران، خود آنها نیز قادر نخواهند بود تعهداتشان در برابر دیگر دولت ها را انجام دهند. حالا تاجیکستان بنا به ملاحظاتی بیشتر سرمایه دولت ها را به اقتصاد خود جذب می کند که اساسا خصوصیت ژئوپلیتیک دارد. اگر وضعیت مالی چین، روسیه و قزاقستان بد شود، صادرات سرمایه به تاجیکستان و دیگر کشورهای نیازمند دشوارتر خواهد شد.

این سخنان در واقع مربوط به دهشگران یا کمک کنندگان است. حالا که در کشورهای پیشرفته جهان بحران مالی بیداد می کند، کمک کنندگان که دارای سرمایه های کلان هستند، نیز دچار مشکل پرداخت شده اند. یعنی آنها نمی توانند مبالغ خود را از بانک ها رها کنند و به عنوان یاری بشردوستانه یا مالی به کشورهای رو به رشد بفرستند.

بیش از ۹۰ درصد کمک ها به تاجیکستان از کشورهای پیشرفته می آید. از این رو وضعیت آن قشرهای جامعه که محتاج یاری بشردوستانه هستند، دشوار تر خواهد شد.

وسعت رقابت باعث پایین آمدن میزان بهره وام ها خواهد شد. عدم ورود بانک های بانفوذ خارجی به بازار تاجیکستان مانع از رشد رقابت میان بانک ها در تاجیکستان خواهد شد. بلند بودن میزان بهره وام ها از دلیل های رشد کند اقتصاد و سطح پایین زندگی در کشور است. ورود این بانک ها سیاست "پول گران" را به سیاست "پول ارزان" تبدیل خواهد کرد.

کاهش توان پرداخت بانک ها و شرکت های مالی موجب افت میزان تولیدات خواهد شد. این وضعیت به توبه خود به کاهش میزان تقاضاى کارخانه ها و به ویژه شرکت های صنعتی عظیم به مواد اولیه و غیره خواهد انجامید. در کل، تناسب میان عرضه و تقاضا به هم خواهد خورد.

کاهش تقاضا برای مواد خام قیمت آنها را پایین خواهد آورد. اگر این حالت را در تاجیکستان تجسم کنیم، صحنه رقت انگیزی پیش چشم می آید، زیرا هشتاد تا هشتاد و پنج درصد حجم کل صادرات کشور را ارزیز (آلومینیوم) و پنبه تشکیل می دهد. تداوم بحران اقتصادی بی گمان کاهش تقاضا برای ارزیز و پنبه و در نتیجه، کاهش قیمت این دو کالاى صادراتی عمده تاجیکستان را در پی خواهد داشت.

پایان آمدن نرخ جهانی نفت در نخستین روزهای بحران نشانه ای بود از احتمال کاهش قیمت مواد اولیه صنعتی و کشاورزی در بازار جهانی. این احتمال بار دیگر ضرورت انشعاب و چندگانگی بیشتر تولیدات کشور را برجسته می کند.

بحران جاری، صرف نظر از مدت زمان و برآیند آن، توانست به دولت ها درس هایی بدهد. از جمله درسی که به نظر می رسد برای تاجیکستان حاصل شده باشد، چنین است:

یک- تاجیکستان باید تدریجا از میزان وابستگی خود به اقتصاد جهانی بکاهد. این سیاست حتما باید جزئی از خط مشی اقتصادی دولت باشد. عرصه تبادل واردات را باید توسعه داد. افزایش چند برابری قیمت گندم که مهم ترین آذوقه مردم تاجیکستان است، امنیت خواربار کشور را تهدید می کند.

در عین زمان تاجیکستان از ظرفیت فراوان افزایش حجم محصولات غله ای و به ویژه گندم برخوردار است که از آن استفاده نشده است. چنین ضرورتى در مورد محصولات دیگر، به مانند سیب زمینی، خربزه، هندوانه، کدو و غذای دام نیز وجود دارد. تاجیکستان می تواند با این محصولات نه تنها جمعیت خود را تامین کند، بلکه مازاد آن را به کشورهای دیگر هم بفروشد.

دو- حمایت از توان پرداخت بانک ها و شرکت های مالی گوناگون. این نوع حمایت اعتماد مردم و تولیدگران به سامانه بانکی و بخش مالی را تقویت خواهد کرد.

سه- در بانک های اعتباری تاجیکستان نواقصی وجود دارد که باید برطرف شود. سطح وام های پرداختی به طور دقیق ارزیابی نمی شوند و توان پرداخت مشتری به خوبی سنجیده نمی شود. در نظارت ها (مانیتورینگ) بانکی از کارشناسان کار نمی گیرند.

چهار- یکی از مهم ترین درس های این بحران ضرورت داشتن ذخایر مالی دولتی است که در چنین شرایطی حکم نوشدارو را دارد. اگر کشورهای پیشرفته غربی برای مهار کردن بحران مبالغ هنگفتی هزینه نمی کردند، سرعت بحران کاهش نمی یافت.

این بحران درس های بسیاردیگری هم داده است که به تفصیل و به طور دقیق می توان در باره یکایک آنها صحبت کرد که در حوصله این جستار مختصر نمی گنجد.

در کل، آن چه روشن است، این است که حال حاضر مقیاس تاثیر بحران مالی جهانی به اقتصاد تاجیکستان چندان چشمگیر نیست، چون اقتصاد این کشور هنوز به طور باید و شاید به اقتصاد جهانی نپیوسته است. و حتا در صورت تداوم بحران جهانی، تاثیر آن روی تاجیکستان نسبت به اکثر کشورهای رو به رشد پساشوروی کمتر خواهد بود.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب