مجموعه عکس

وقتی پیرنیا قدم به درون مسجد گذارد، از تعجب در جای خود میخکوب شد. آن چه می‌دید مسجدی بود ساده و بی‌پیرایه که یکسر به سبک معماری پیش از اسلام ساخته شده  و به طرز حیرت انگیزی از دخل و تصرف مصون مانده بود. چون محراب مسجد تازه‌ساز به نظر می‌رسید، پیرنیا حدس زد که شاید کوشکی یا معبدی از دوره ساسانی بوده که با تغییراتی بدل به مسجد شده است. البته بعدا به این نتیجه رسید که این مسجد در نیمه سده اول هجری ساخته شده؛ یعنی زمانی که چیزی به نام معماری اسلامی در ایران وجود نداشت و حتی مساجد نیز به سبک و سیاق عصر ساسانی بنا می‌شدند.

مسجد فهرج

اهالی روستا به او گفتند که در زیر این مسجد نهانگاه‌هایی وجود دارد که مردم در روزگاران قدیم و به هنگام آشفتگی، دارایی‌های خود را در آن پنهان می‌کردند.

به هر روی، پیرنیا روستائیان را از  تخریب و نوسازی مسجد برحذر داشت و با تلاش‌هایی که صورت داد، مسجد فهرج در سال ۱۳۴۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. پژوهش‌های بعدی نشان داد که وجود این مسجد بی‌همتا در آن روستا اتفاقی نیست.

فهرج نامی شناخته شده در نوشته‌های جغرافی‌دانان مسلمان است و بنای آن به قباد ساسانی نسبت داده شده اما از آن مهم‌تر رویدادی است که در صدر اسلام در این ناحیه رخ داد. وقتی اعراب مسلمان در تعقیب یزدگرد - آخرین شاه ساسانی- به جانب خراسان می‌رفتند، در بیابان طبس راه گم کردند و با زحمت بسیار خود را به فهرج رساندند. اما فهرجیان بر ایشان شبیخون زدند و تعدادی از عربان از جمله ابی‌عبدالله تمیمی، صاحب رایت علی‌بن ابی‌طالب را کشتند. کشتگان سپاه اسلام همان‌جا دفن شدند و بعدها که اهالی فهرج به اسلام گرویدند، زیارتگاهی را بر مزارشان بنا کردند که به "مجموعه شهدای فهرج" معروف است.

مسجد تاریخانه

شاید اگر کنجکاوی آن روز پیرنیا نبود، امروز اثری از مسجد فهرج باقی نمانده بود. آیا باید این مسجد را یک مورد استثنایی بدانیم یا این که می‌توانیم نظایری را برایش در نظر بگیریم؟ پاسخ، ساده نیست اما می‌دانیم که بسیاری از مساجد ایران برجای آتشکده‌های ساسانی بنا شده‌اند؛ از جمله مسجد جامع اصفهان که کاوش‌های باستان شناسی در آن منجر به کشف آتشکده‌ای در زیر گنبد خواجه نظام‌الملک شد. گمان می‌رود که مسجد جامع میبد نیز روی یک آتشکده بنا شده باشد. اینها مساجد بزرگ و معتبری هستند که به علت قرار گرفتن در شهرهای معمور و پرجمعیت، بارها با دخل و تصرف مواجه شده و شکل ابتدایی خود را از دست داده‌اند. اما مسجد فهرج چنین موقعیتی نداشته ‌و خوشبختانه دست نخورده باقی مانده است. 

در این میان، مسجد تاریخانه دامغان یک شگفتی بزرگ است. زیرا به رغم قرارگرفتن در منطقه‌ای پرجمعیت و پر رفت و آمد، آن هم  بر سر راه  ری به خراسان، از دخل و تصرفات بنیادین به دور مانده و به رغم چند بار مرمت، چهره ابتدایی خود را حفظ کرده است. این مسجد که گفته می‌شود به جای یک آتشکده ساخته شده، از آثار سده دوم هجری است.

البته هستند کسانی که نظر زنده یاد پیرنیا را نمی‌پذیرند و مسجد فهرج را قدیمی‌تر از تاریخانه نمی‌دانند اما شکی نیست که معماری مسجد فهرج به مراتب نزدیک‌تر به معماری دوران ساسانی است.

آلبوم عکس این صفحه به تصاویری از مساجد فهرج و تاریخانه و توضیحاتی درباره هریک از آن‌ها اختصاص دارد.

* پیرنیا (۱۳۷۶-۱۲۹۹ش.) معمار سنتی و مرمتگر آثار تاریخی بود که سالیان دراز را صرف پژوهش در سبک شناسی معماری بومی ایران کرد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

با دوست کابلی‌ام عبدالحسیب به سمت یکی از "اندیشه‌گاه"های کابل حرکت کردیم؛ جایی که از وجودش خبر نداشتم و نمی‌دانستم که دقیقاً چه اتفاقاتی آن‌جا می‌افتد و چرا یک چنین نام اندیشه‌برانگیزی دارد. عبدالحسیب می‌گفت که خود او هم آن‌جا می‌رفته و حالا هم گاهی اوقات آن‌جا حضور می‌یابد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

 

از میان داستان‌های مکتوب ایرانی که قرن‌ها سرگرمی شب‌نشینی‌های مردمان بوده و به وسیله اشخاص با سواد برای بی‌سوادان خوانده می شده، سلیم جواهری مانند امیرحمزه صاحبقران و طوطی‌نامه و دیگر داستان‌های از این دست، بسیار نامدار است. اما در گذشته‌ها یعنی تا اوایل قرن شمسی حاضر وحتا شاید تا پایان دو سه دهۀ اول آن، زمانی که هنوز مطبوعات و رادیو و تلویزیون جای سرگرمی‌های سنتی را نگرفته بودند، داستان سلیم جواهری با چاپ‌های بد و پر از غلط، به صورت بسیار ارزان قیمت روانۀ بازارها می‌شد و چاپ منقحی از آن در دسترس خوانندگان نبود. بعدها نیز از دور خارج شد و نیاز به چاپ درستی از آن از بین رفت. امروزه که دیگر این داستان‌ها اسباب سرگرمی مردمان در شب‌های دراز زمستان نیست و به بخشی از اشیاء موزۀ خواندنی‌های ایرانیان در طول تاریخ بدل شده، تحقیق و جستجو در ساخت آنها و شیوۀ روایت و نیز تحلیل و تفسیر آنها اهمیت پیدا کرده است.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

مجموعه عکس

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

دهه‌های سی و چهل خورشیدی در ایران از حیث حضور اهل فرهنگ مایه‌دار و سیاستمداران استخوان‌دار، دورۀ حیرت‌انگیزی است. محمدعلی فروغی، حسن تقی‌زاده، غلامحسین صدیقی، علی‌اکبر سیاسی، علی‌اکبر داور، یحیی عدل و خلیل ملکی فقط چند نام مشهور از میان خیل فرهیختگانی‌اند که در این دوره از روشنفکر منتقد به روشنفکر دولتمرد تغییر جایگاه دادند و در میان حال‌ و هوای تجددخواهانۀ پدیدآمده اثراتی بر روزگار خود گذاشتند که کم‌ وبیش تا امروز هم ادامه دارد.

الهیار صالح

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

سه مغ ایرانی که پیام آوران ولادت مسیح بودند،

کنار مریم و عیسی؛ آلبرشت دورِر،

سدۀ 16 میلادی (آلمان)

تصویر مریم و عیسی مسیح در یک نگارۀ ایرانی

موعظۀ بالای کوه، نگارۀ ایرانی

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی با دیجیتالی کردن مطبوعات قدیمی، منابعی را دسترس‌پذیر کرده که داشتن آنها آرزوی اهل تحقیق و هر علاقه‌مند به مطبوعات است. مطبوعات گذشته که دیگر در دسترس نیست و نگهداری آنها، چه به شکل روزنامه و چه به شکل مجله، پیش از این صرفا با داشتن مکان‌های وسیع و قفسه‌های بزرگ میسر می‌شده و به همین دلیل کمتر کسی می‌توانسته در خانۀ خود آنها را حفظ و نگهداری کند، اکنون به صورت لوح فشردۀ دیداری (دی‌وی‌دی) در یک بستۀ کوچک، سبک، قابل حمل، به قیمت ارزان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته و مهم‌تر آنکه در این کار به احتمال زیاد سانسوری اعمال نشده‌است. این لوح‌های فشرده نه تنها مطبوعات قدیمی دوران مشروطیت ایران، بلکه مطبوعات دورۀ پهلوی مانند مجله خواندنیها، تماشا، مکتب اسلام، هنر و مردم و حتا بسیار از مطبوعات افغانستان را دربر می‌گیرد.

حدود بیست سال پیش زمانی که روزنامۀ اطلاعات و کیهان شروع به انتشار برخی دوره‌های خود در قطع کوچک با حروف ریز کردند، این کار نزد اهل مطالعه غنیمتی به شمار آمد و هر کس کوشید بعضی از آن دوره‌ها را در گوشۀ کتابخانۀ شخصی خود نگه دارد. با وجود این چاپ تمام دوره‌های روزنامه در قطع کوچک نه میسر بود و نه قابل نگهداری. امروز اما پیشرفت تکنولوژی همۀ آن کارها را کهنه و از دور خارج کرده و نگهداری دوره‌های روزنامه را در لوح‌هایی که حد اکثر به اندازۀ یک کتاب جا می‌گیرند، برای هر کس امکان‌پذیر کرده‌است.

بخشی از مجموعۀ دیجیتال مطبوعات

پیش از این اهل جستجو برای دسترسی به چنین منابعی ناگزیر بوده‌اند، از اطراف و اکناف جهان یا از اقصا نقاط ایران، به کتابخانه‌های بزرگ، مانند کتابخانۀ مجلس، کتابخانۀ ملی، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانۀ ملک و امثال آنها مراجعه کنند و اگر به منابع مورد علاقۀ خود دسترسی یافتند، با صرف هزینه‌های گزاف و ماه‌ها وقت و انرژی، دوره‌های مطبوعات را ورق بزنند و عکس‌برداری کنند تا بتوانند از آنها برای مطالعۀ شخصی بهره بگیرند، اما اکنون با اقدام کتابخانۀ مجلس، می‌توان بیشتر منابع و لابد به‌زودی تمام منابع را در یک بستۀ کوچک در اختیار داشت و به هر جای جهان حمل کرد و پشت یک رایانک (لپ‌تاپ) نشست و به خواندن آنها مشغول شد.

برابر فهرستی که در "آثار بهارستان"، نشریۀ مجلس برای معرفی آثار منتشر شده از سوی کتابخانۀ مجلس آمده، تا کنون ۲۱ سری از این لوح‌های فشرده به بازار آمده که شامل بیش از صد نشریه و مطبوعۀ فارسی و پشتو است. قیمت‌ها نیز بین سه هزار تا سی هزار تومان است که اکنون در ایران بهای یک کتاب محسوب می‌شود؛ در واقع یک دوره مجله هنر و مردم یا تماشا یا خواندنیها را می‌توان به قیمت یک جلد کتاب به چنگ آورد و با همۀ انس و الفتی که هنوز به دنیای پرگرد و خاک و سنگین کاغذی وجود دارد، آن را ترک کرد و به دنیای تازۀ دیجیتال روی آورد و با در اختیار داشتن یک دریا اطلاعات در لوحی که در جیب جا می‌گیرد، از دنیای سبک و بی‌آزار رایانه لذت برد.

توضیح و توصیف پاره‌ای لوح‌های منتشرشده از سوی کتابخانۀ مجلس می‌تواند علاقه‌مندان را به کار آید و بر دانسته‌های آنها بیفزاید.

دورۀ دیجیتال مجلۀ کابل

"لوح مطبوعات فارسی ایران" شمارۀ یک، شامل مطبوعات قدیمی ایران است، یعنی آنچه را که به پیش از انقلاب مشروطه تا سال ۱۳۲۵ قمری / ۱۲۸۵ خورشیدی مربوط می‌شود، در اختیار می‌گذارد. این لوح (چند لوحی که در سه بسته عرضه شده) شامل ۵۸ عنوان مطبوعۀ فارسی است. ادب، اقبال، تربیت، انجمن تبریز، حبل المتین، شرف، ایران سلطانی، وقایع اتفاقیه، بشارت، عدالت، پرورش، معارف از جملۀ مطبوعاتی هستند که در این لوح فشرده به آنها دسترسی می‌توان یافت.

"لوح مطبوعات فارسی ایران" شماره دو، شامل ۳۲ عنوان نشریه و مطبوعات دورۀ مشروطه است.

لوح مجلۀ خواندنیها که از ۱۳۱۹ تا ۱۳۵۸ در تهران منتشر می‌شد و مدیر و سردبیر آن علی‌اصغر امیرانی، یکی از مشهورترین روزنامه‌نگاران آن زمان بود که پس از انقلاب اعدام شد. امیرانی در انتشار مجلۀ خود از صاحب‌قلمانی مانند علی‌اکبر کسمایی، خسرو شاهانی، فرید جواهر کلام، باستانی پاریزی، احمد شاملو و شاید مشهورتر از همه ذبیج‌الله منصوری بهره می‌گرفت و نشریۀ خود را به صورت گاهانه، ماهانه، هفتگی و نیم‌هفتگی منتشر می‌کرد. خواندنیها در زمان انتشار خود طرفداران زیادی داشت و به لحاظ انتخاب مقالات و گزارش‌ها شهره بود. قطع کوچک و خوش‌دستی هم داشت که آن را همه جا در خودرو و اتوبوس قابل خواندن می‌کرد و به تیراژ آن می‌افزود.

لوح مجلۀ هنر و مردم که از سال ۱۳۴۱ تا سال ۱۳۵۸ در تهران انتشار می‌یافت و یکی از مهم‌ترین مجلات فرهنگی دوران گذشته به شمار می‌آید. هنر و مردم مجلۀ وزین و بااعتباری بود که از دانشگاهیان و نویسندگان بنام سود می‌برد و آثار فرهنگی و هنری ایران را با علقه‌های میهن‌دوستانه بررسی می‌کرد. لوح فشردۀ این مجله حقیقتاً گوهر گران‌بهایی است که اکنون در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.

لوح مجلۀ مکتب اسلام. این لوح محتویات مجلۀ مکتب اسلام را دربر دارد که پیش از انقلاب اسلامی در قم منتشر می‌شد و در بین خوانندگان ایرانی طرفداران زیادی داشت و شمارگان آن از سه هزار نسخه در ابتدای کار به ۱۲۰ هزار رسید که برای نشریات مذهبی آن زمان رقم شگفت‌انگیزی است.

علاوه بر اینها، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی (۱۲۸۵ – ۱۳۵۷ ش)، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز (۱۳۲۷ تا ۱۳۸۸)، مجلۀ اتاق تجارت (۱۳۰۸ تا ۱۳۱۷)، مجلۀ تماشا و بسیاری مجلات دینی به صورت لوح فشرده آماده و عرضه شده‌است.

لوح مطبوعات افغانستان، لوح دیگری است که تمام نشریات افغانستان را که از سال ۱۲۸۶ تا سال ۱۳۸۱ انتشار یافته و در کتابخانۀ مجلس موجود بوده، شامل می‌شود و وجود آن به یقین برای علاقه‌مندان به مطبوعات افغانستان غنیمتی است.

گفته می‌شود دوره‌های روزنامه‌های معتبر پیش از انقلاب نیز در برنامۀ کار قرار دارد و تمامی دورۀ روزنامۀ آیندگان که انتشار آن از سال ۱۳۵۸ متوقف شد، اکنون تصویربرداری و آماده شده و چه بسا به صورت لوح فشرده عرضه شود.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

بی تو
خودم را بیابان غریبی احساس می‌کنم
که باد را به وحشت می‌اندازد
جویبار نازکی
که تنها یک پنجم ماه را دیده‌است
زیباترین درختان کاج را حتا
زنان غمگینی احساس می‌کنم
که بر گوری گمنام مویه می‌کنند
آه
غربت با من همان کار را می‌کند
که موریانه با سقف
که ماه با کتان
که سکته قلبی با ناظم حکمت

گاهی به آخرین پیراهنم فکر می‌کنم
که مرگ در آن رخ می‌دهد
پیراهنم بی تو آه
سرم بی تو آه
دستم بی تو آه
دستم در اندیشۀ دست تو از هوش می‌رود
ساعت ده است
و عقربه‌ها با دو انگشت هفتی را نشان می‌دهند
که به سمت چپ قلب فرو می‌افتد.
(غلامرضا بروسان، مجموعه یک بسته سیگار در تبعید)

من و رضا (غلامرضا بروسان) بچه محل بودیم. بچه‌های طلاب، بچه‌های نیمه‌کمرنگ شهر مشهد با لهجۀ پررنگ. بچه‌های طلاب فارسی تهرانی را خیلی قشنگ حرف نمی‌زدند. عطر و لباس مارک‌دار نمی‌پوشیدند. یعنی نه بلد بودند و نه امکانش را داشتند. وقتی می‌رفتیم جلسۀ شعر، بچه‌های اتوکشیدۀ شهر به ما کج‌کج می‌دیدند.

ما اصلاً پنج نفر بودیم. رضا بروسان، یحیی نجوا، هادی جهان‌آبادی، علی عربی و من.

رضا از همه ما شیک‌تر بود. نقاشی یاد داشت و دیوان فروغ را حفظ بود. یک موتور هوندای تمیز هم داشت که آن وقت عشق همه تازه جوان‌شده‌های محله بود. عشقش تازگی بود. شعرش هم مثل خودش شیک بود.

چون بادهای آخر پاییز خسته‌ام
ای کاش دگمه‌های تو زندانی‌ام کند

***

این اشک‌ها به کشف نمک ختم می‌شوند
این گریه می‌رود که چراغانی‌ام کند

قرار بود چهارنفری با هم یک کتاب شعر چاپ کنیم. نمی‌شد که هر کدام یک کتاب داشته باشیم. مجامع اتوکشیده خیلی وقت‌ها عذر ما را می‌خواستند. استاد ذبیح‌الله صاحبکار تنها کسی بود که از ما حمایت می‌کرد. و تنها کسی بود که مهندس بودن رضا را بعد از طی کردن دورۀ کوتاه مهندسی مؤسسۀ غلام‌پور به رسمیت می‌شناخت.

سال‌ها گذشت و همۀ ما پراکنده شدیم. من آمدم تهران، به تورم خورد دانشگاه بروم و با آدم‌های مهم رفیق شوم. به تورم خورد شاعر و منتقد و روزنامه‌نگار شوم. راستش این بود که در مشهد هیچ کس، بیشتر از مشهد مشهور نمی‌شد. خیلی استادان و شاعران و نویسندگان بودند که هنوز هم بعد از گذر سال‌ها با همۀ عظمت و سنگینی که در مشهد دارند، در هیچ جای دنیا مشهور نیستند. علی عربی رفت دنبال رؤیاهایش به کوهستان‌های کردستان و تا سال‌ها هیچ کس از او خبری نداشت.

ترا در کوهستان به خاطر می‌آورم
به هنگام در‌به‌دری باد
وقتی پلی را از جا می‌کند
در اتاقی کوچک به اندازۀ کف دست
و پرچمی که پاییز را دشوار کرده‌است

هادی جهان‌آبادی، هی کتاب نوشت دربارۀ زبان‌شناسی و ویتگنشتاین وکتاب‌هایش چاپ‌نشده هنوز مانده‌اند. یحیی نجوا، کلاً خلوت گزید. با شعرهای فوق‌العاده‌اش و مدت‌هاست در هیچ انجمنی دیده نشده‌است. اما رضا جدی‌تر ازین حرف‌ها بود. کتابش را نشر مروارید چاپ کرد. کتابش اولین دورۀ جایزۀ شعر مطبوعات را گرفت. رضا حالا شاعر معروفی بود، اما هنوز مشهد عزیزش را ترک نکرد. مشهد شاعرانگی رضا را تکمیل می‌کرد، می‌گفت پایتخت مسمومم می‌کند. می‌گفت در تهران، نه قهوه‌خانه جنت است نه رفقا. نه حتا می‌شود برای رفاقت، وقت پیدا کرد. قهوه‌خانۀ جنت، دیگر انجمن بی‌سانسور بچه‌ها شده بود. رضا برای نسلی از خوانندگان امروز شعر فارسی الگوی شیوه‌ای از ساده و رمانتیک شعر گفتن بود. رمانتیک بودن رضا از نوع رمانتیک بودن مرسوم فرق داشت. نوعی رمانتیسیسم دوست‌داشتنی ومدرن بود. نوعی نگاه طبیعت‌گرایانۀ ضد زندگی شهری و ارزش‌های زندگی شهری. طبیعت پربسامدترین مایۀ شعرش بود. انگاری از دل شهر کسی یافت شده بود، تا دوباره صدای پرندگان و رنگ درختان و لمس خاک را به خاطر مردم بیاورد و بالاخره با طبیعت حل شد. وقتی داشت از دل جنگل‌های مازندران برمی‌گشت، مشهد با همه خانواده‌اش، درست در بغل درختان جان داد. این متن را مدت‌ها قبل برای شعر او نوشته بودم، اما فرصت نمی‌شد کاملش کنم. مرگ نابهنگام رضا بروسان، شاعر زلالی‌ها و تنهایی‌های مردم خراسان، این نوشته را مثل خودش تمام‌نشده کامل کرد.

رضا بروسان و الهام اسلامی با فرزندشان

ما می‌میریم
و صدای گنجشک
در جیب‌هایمان سیاه می‌شود
 
***

قوسی دل‌پذیر
با پاسخی درخور
بر بام می‌شود
دل آدمی را چاک می‌دهد
چه دلیر است به خون
چاقوی دسته‌استخونی آسمون

***

شب
در صف مضاعف غوکان دربه‌در
شب
در صدای زنجره
سوراخ می‌شود

***

از کاش
می‌خواند ـ
کو کو
بر درختی که نیست

***

ذائقۀ تازگی در شعر بروسان از آغاز بود. ما عادت کرده بودیم شعر او را توأم با تازگی با کلمات و نام اشیای زنده روزمره و واژه‌ها وعباراتی تازه ببینیم. شعر او چند ویژگی دارد که آن را متمایز می‌کند. نخست همین تازگی است و دیگری حس‌های غریب در شعر و سوم هم یگانگی با طبیعت و نسبت با آب و خاک و سنگ.

در شعر بروسان دغدغه‌های انسانی فراوانی می‌بینیم. این دغدغه‌های انسانی از صلح و شکوه و از جنگ هست تا مسایل فرهنگی بشری چون جوانمردی و رفاقت و مهربانی. او با گزاره‌هایش شرح دلگیری‌اش را از جنگ و اربابان و دفتر و دستک‌های سیاسی بیان می‌کند و به جنگ با مدنیتی می‌رود که نه در خدمت رفاه، بلکه حامل مرگ بشر است.

آیا
چیزی غمگین‌تر از توقف قطاری در باران هست؟
آیا
کسی شِکوه‌های یک ماشین به‌سرقت‌رفته را شنیده‌است؟
آیا
هیچ رئیس جمهوری در زلزله مرده‌است؟
از جنگ دلم می‌گیرد
و از قطاری که مُهمات حمل می‌کند
می‌خواهم دنیا را به آتش کشم

***
گلوله‌ها
با روکش مس حرکت می‌کنند
پرندگان با بال
و انسان
دیگر حرکتی نمی‌کند.

و شاید به همین دلیل است که نوعی طبیعت‌گرایی در شعر او موج می‌زند. نوعی قدیسیت برای طبیعت که به آهن و سنگ و سیمان پشت پا می‌زند و به صدای گنجشکان و رودخانه و آزادی کبوتران رشک می‌برد. اگر مُردم / برایم با دست‌ودلی باز گریه کنید / داروهای شفابخش بیاورید / بچینید روی رف / آن طرف اتاق / خواهرانم با صدای بلند در عصر گریه کنند / و همسرم / صورتم را از باد برگرداند / و به سمتی ببرد که دلم را برد / اگر مُردم / برمی‌گردم / و تو را چون رودخانه‌ای از نمک می‌نوشم.

***

تو نیستی و هنوز مورچه‌ها / شیار گندم را دوست دارند / و چراغ هواپیما در شب دیده می‌شود / عزیزم / هیچ قطاری وقتی گنجشکی را زیر می‌گیرد / از ریل خارج نمی‌شود.

دعوت شاعر برای صلح برای همراهی با نبض طبیعت و گوش سپردن به آن در شعر او یک ریتم مداوم است. و البته که اینها هیچ کدام از سر ریا و رسم و مد روشنفکری نیست. رضا و شعرش را آدم را به یاد درسو اوزالا می‌انداخت. درسو در فیلم کوراساوا، شکارچی بود که در طبیعت زندگی می‌کرد و وقتی او را به شهر آوردند، نابود شد. همه آنچه از آزادی انسانی می‌شناخت در محدودیت‌های شهر بی‌معنی بودند. گفتمان شهر، گفتمانی که بوردیار آن را گفتگوی یک‌طرفه آدمی با اشیا و هجوم بی‌شمار خبرها و عددها و تقابل با دیگری صامتی به نام سنگ وسیمان و مغازه می‌دانست. رضا برای شهر ساخته نشده بود، اما مجبور شده بود در شهر به دنیا بیاید و زندگی کند.

کجا بیایم / با دلم که به لولای در گیر کرده‌است / با سرم که سنگین است، با برفی که می‌بارد / باران به تماشای خال گونه‌ام می‌آید / سنگینم / انگار زنانی آبستن / در دلم زعفران پاک می‌کنند.

او شاعری با ذهنیت کلاسیک و دید مدرن بود و دعوای روشنفکران را از بن نمی‌توانست همراه باشد. با ذات بروسان دوچهرگی و اطوار جور درنمی‌آمد به این خاطر بسیاری از مفاهیم که برای بشر سانتی‌مانتال، تابو و نخ‌نماست برای او فضیلت به شمار می‌رفت.

اگر تو بخواهی
مورچه‌ای را از خانه‌اش دور می‌کنم
و گرسنگی را به دنیا برمی‌گردانم
دستم را تا آرنج در دهانم فرو می‌برم
و خودم را
چون پیراهنی پشت رو می‌کنم

***
چون بیابانی
دور افتادم از خودم
و پوسیدم
چون پایه‌های پلی در آب

***
تنهایی در اتوبوس چهل و چهار نفر است
تنهایی در قطار
هزارنفر.
به تو فکر می‌کنم
در چشم‌های بسته آفتاب بیشتری هست
به تو فکر می‌کنم
و هر روز
به تعداد تمام دندان‌هایم سیگار می‌کشم.
ما چون بارانی هستیم
که همدیگر را خیس می‌کنیم.

رضا بروسان و همسر نازنینش، الهام اسلامی با هم درگذشتند. دو شاعری که در کنار هم شعرهای ماندگاری نوشتند. عمر رضا کوتاه بود، اما حافظۀ شعر فارسی و دوستان رضا و الهام که آنها را بسیار دوست می‌داشتند، هیچ وقت فراموش‌شان نخواهد کرد. از رضا بروسان این مجموعه‌ها به چاپ رسیده‌اند:

۱. احتمال پرنده را گیج می‌کند (۱۳۷۸)
۲. یک بسته سیگار در تبعید (۱۳۸۴)
۳. به سمت رودخانه استوکس (شعر آزاد مشهد – ۱۳۸۵)
۴. عصارۀ سوما (ریگودا – ۱۳۸۷)
۵. عاشقاَنه‌های یک سرباز (۱۳۸۷)

***

 سال فکر کنم ۱۳۸۰ بود. رضا برای مدتی کوتاهی تهران بود و بابای مدرسه‌ای در خیابان انقلاب، شب‌ها من و رضا و جواد و منا یونسی و محمد فرخانی و نرگس خداکرم با هم جمع دوستانه‌ای داشتیم. در یکی از همین نشست‌ها ، الهام اسلامی، شاعر شمالی نیز به ما اضافه شد. الهام را از وقتی می‌شناختم که برای کارگاه شعر سروش جوان وقتی من مسئولش بودم، شعر می‌فرستاد و حالا دانشجوی زبان فرانسه بود و دلباختۀ رضا شده بود، یعنی هر دو عاشق هم بودند. خیلی نگذشت که رضا زندگی تازه‌اش را با الهام جشن گرفت. و تا مرگ با هم ماندند. از الهام یک مجموعۀ شعر با نام "دنیا چشم از ما برنمی‌دارد" چاپ شد، که همان لحن معترض و کنایی و سادۀ رضا را داشت.

قوی نیستم، اگر شعری می‌نویسم
باد قوی نیست، اگر لباس‌های روی بند را تکان می‌دهد.

غروب ساعت غمگینی است
نمی‌تواند حتا گلدانی را بیندازد
و غم کمی جابه‌جا شود.

در خانه نشسته‌ام
زانوهایم را در آغوش گرفته‌ام
تا تنهایی‌ام کمتر شود
تنهایی‌ام
کمد پر از لباس
اتاقی که درش قفل نمی‌شود
تنهایی‌ام حلزونی است
که خانه‌اش را با سنگ کُشته‌اند.

***

کشورش را از دست داد
عشقش را در بحبوحۀ جنگ گم کرد

حالا سرباز پشیمانی است
که روزهای ملاقات
کسی به دیدارش نمی‌آید.

***

زیبایی تو
سینی چای را برمی‌گرداند

غمگینم
بی آنکه کودکی به دنیا آورده باشم، غمگینم

مرا دوست داشته باش
چنان باورت می‌کنم
که شاخه‌هایت به شکستن امیدوار شوند
من دختر یک کشاورزم
آب باش و با من مهربانی کن
سرکشی نکن
قلب من از قدم‌های تو پیشی می‌گیرد

بگذار شب بیاید و خیابان را خلوت کند
تا تو را در آغوش بگیرم

تو دیواری هستی که هیچ دری از غمگینی‌ات کم نمی‌کند
همیشه چای می‌خوری و شعر می‌خوانی
صدای تو دلتنگم نمی‌کند
تنهایم می‌کند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب