این سال‌ها دوستاران فرهنگ ایران‌زمین نظاره‌گر فقدان واپسین بازماندگان نسلی هستند که در خیزش فرهنگی دوران پس از مشروطه، سپهر فرهنگ ایران‌زمین را با درخشش خویش آذین بستند. هر کدام که می‌روند، اندوه نبود دیگری بار دیگر بر قلب بازماندگان بار می‌شود و شرنگ افسوس بر جان‌شان فرو می‌ریزد. همین امسال: عنایت‌الله رضا، علی‌نقی منزوی، ابوالقاسم گرجی، محمود روح‌الامینی و حالا ایرج افشار یزدی.

در محضر پدر

ایرج افشار، فرزند محمود افشار است و گمان می‌رود که بسیاری از دلبستگی‌های فرهنگی خویش را وامدار پدر باشد.

محمود افشار (۱۳۶۲-۱۲۸۲ خ) از کنشگران سیاسی و اجتماعی ایران و استاد دارالفنون و مدرسه عالی علوم سیاسی در سال‌های پس از جنبش مشروطه بود. در دوران پهلوی اول از مدیران میانی وزارتخانه‌های دادگستری و دارایی به شمار می‌آمد، اما از سال‌های آغازین دهۀ ۱۳۲۰ به  وزارت فرهنگ رفت و با دوری از سیاست به کارهای فرهنگی روی آورد.

از جملۀ خدمات فرهنگی او می‌توان به انتشار مجلۀ سیاسی- ادبی "آینده" اشاره کرد که نخستین بار در مهرماه ۱۳۰۴ و همزمان با تولد فرزندش ایرج منتشر شد و انتشار آن با وقفه‌های کوتاه و بلند تا سال ۱۳۷۲ ادامه داشت.

محمود افشار در سال ۱۳۳۷ با وقف املاک و رقبات بسیار در یزد، تهران، شمیران و شهر ری، بنیاد موقوفات افشار را بنیان نهاد که تا امروز با هدف "فعالیت‌های فرهنگی به منظور تعمیم و گسترش زبان فارسی و تحکیم وحدت ملی" به کار خود ادامه داده‌است و کوشش‌های سترگی چون انتشار ده‌ها کتاب در بارۀ تاریخ و فرهنگ ایران و زبان و ادب پارسی، اهدای جوایز سالانه به استادان و پژوهشگران حوزۀ ایران‌شناسی، ساخت مدرسه، بخشش زمین به آموزش و پرورش و دانشگاه و همکاری مجدانه با مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا را در کارنامه دارد.

ایرج افشار از چنین پدری زاده شد و در چنین محیطی به خود بالید. ثروت خانوادگی‌ نیز مجالی فراهم کرد که رها از دغدغه معیشت، عمر خویش را وقف پژوهش در تاریخ و فرهنگ و ادب ایران کند. این که در ۱۹ سالگی و پیش از پایان دورۀ دبیرستان از سوی پدر به مدیریت مجلۀ آینده گمارده شد، نشان می‌دهد که  آموخته‌های علمی و ادبی‌اش در آغاز جوانی به چه پایه بود.

ورود به دنیای کتاب‌شناسان

ایرج افشار تا پیش از ۲۶ سالگی ازدواج کرد، دارای فرزند شد و به عنوان دبیر دبیرستان‌های تهران به استخدام وزارت فرهنگ  درآمد. اما آن چه راه زندگی او تا شش دهه بعد را روشن ساخت، پیشنهادی بود که در سال ۱۳۳۰ از محمدتقی دانش‌پژوه و محسن صبا دریافت کرد. این دو ایرج را تشویق کردند که به دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برود و در کتابخانۀ آن‌جا به خدمت بپردازد. این کتابخانه در آن روزگار یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های کشور به شمار می‌آمد و البته افشار با آن بیگانه نبود، زیرا تنها دو سال پیش از این در رشتۀ قضایی از دانشکدۀ حقوق فارغ‌التحصیل شده و از رسالۀ خود با عنوان " اقلیت‌ها در ایران" دفاع کرده بود. 

این آغاری بود بر یک عمر کوشش افشار در حوزۀ کتاب‌شناسی. تا سال ۱۳۳۹ در کتابخانۀ دانشکدۀ حقوق ماند و در این مدت افزون بر گذراندن دورۀ آموزش کتابداری یونسکو به کارهای مهم دیگری دست یازید:

با همکاری عباس زریاب خویی، محمدتقی دانش‌پژوه، منوچهر ستوده و مصطفی مقربی مجلۀ "فرهنگ ایران‌زمین" را منتشر کرد؛ سردبیر مجلۀ "سخن" به صاحب‌امتیازی پرویز ناتل خانلری شد؛ مدیریت مجلۀ "کتاب‌های ماه" را بر عهده گرفت؛ در تأسیس "کلوپ کتاب" شرکت کرد  و سردبیری مجلۀ "راهنمای کتاب" به صاحب‌امتیازی احسان یارشاطر را عهده‌دار شد. برخی از این مسؤولیت‌ها تا چند دهه بعد ادامه پیدا کرد.

در کسوت استادی، بر مسند مدیری

ایرج افشار در مرز چهل‌سالگی نامی شناخته برای همۀ فرهنگ‌پژوهان و ایران‌شناسان بود و البته مورد احترام و تحسین فراوان. در آستانۀ پنجمین دهۀ زندگی آماده می‌شد تا خدمات خویش را در سطحی به مراتب بالاتر به ساحت فرهنگ ایران‌زمین ارزانی کند. اگر چهارمین دهۀ زندگی را صرف انتشار مجلات فرهنگی و شکل دادن به نهاد نوپای کتابداری و کتاب‌شناسی کرد، دهۀ بعد را در کسوت مدیری کاردان، استادی توانا و پژوهشگری نامدار به سر آورد.

علاقۀ وافر خود به انتشار مجلات فرهنگی را با تأسیس مجلۀ کتابداری (نشریۀ کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران) پی گرفت، اما از آن مهم‌تردر سال ۱۳۴۱ رئیس کتابخانۀ ملی ایران شد و در هفت ماهی که آن‌جا بود، بخش کتاب‌شناسی ایران را پایه گذارد و به یاری عبدالله انوار، فهرست‌نگاری از نسخه‌های خطی  را آغاز کرد.

سپس به دانشگاه تهران بازگشت. ابتدا رئیس مرکز تحقیقات کتاب‌شناسی شد و آن گاه از ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۸ ریاست کتابخانۀ مرکزی دانشگاه را برعهده گرفت. در این دوران به تناوب در دانشگاه تهران و دانشسرای عالی در رشته تاریخ یا کتابداری سرگرم تدریس بود و ضمن انتشار کتاب‌ها و مقالات بسیار، مجموعه کتاب‌های فارسی چاپی دانشگاه‌ هاروارد را فهرست‌نگاری کرد. چندی هم رئیس مرکز ملی کتاب وابسته به کمیسیون ملی یونسکو در ایران بود.

بیگانه از بازنشستگی

ایرج افشار اگرچه در مرز شصت‌سالگی مناصب مدیریتی و اجرایی را ترک گفت، اما هرگز از کار خویش بازنشسته نشد، بلکه به‌عکس، آسوده از مشغلاتی که زائیده کارهای اجرایی است، بیش از پیش سرگرم تحقیق و تألیف شد. نمونۀ بارز آن فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی فارسی در کتابخانۀ ملی وین بود که در هفتادسالگی به انجام رساند.

سخت است بتوان کوشش‌های او در سه دهۀ پایانی عمر را حتا به اختصار و فهرست‌وار بازگفت. در این دوره تقریباً هر جا که کاری در حوزۀ کتاب‌شناسی، فرهنگ‌پژوهی و ایران‌شناسی صورت می‌گرفت، ایرج افشار حضور داشت و در اساس، بسیاری برنامه‌ها با الهام از افکار او یا به دست شاگردانش جامۀ عمل می‌پوشید: از انجمن ایران‌شناسی اروپا تا مؤسسۀ مطالعات آسیای مرکزی و غربی دانشگاه کراچی؛ از انجمن مطالعات ایرانی آمریکا تا هیئت کارشناسان بنیاد میراث اسلامی لندن و از شورای عالی مشاوران کتابخانۀ ملی تا شورای علمی دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی که تا روزهای پایانی عمر حضوری مداوم و مؤثر در آن داشت.

وقتی هم که در سال ۱۳۶۲ پدرش روی در نقاب خاک کشید، همۀ نگاه‌ها در ادارۀ بنیاد موقوفات افشار به او بود؛ نه به خاطر فرزند محمود افشار بودنش، بلکه به سبب ایرج افشار بودنش!

حاصل عمر پربار او – افزون بر آن چه به گزیده‌ای از آن اشاره رفت - کتاب‌ها و مقالاتی است که حتا تعیین تعداد دقیق‌شان، جستجویی طولانی و پژوهشی مستقل را طلب می‌کند. عدد کتاب‌های او را – چه به شکل تألیف و تحقیق و چه در قالب گردآوری و تصحیح- بالغ بر ۳۰۰ عنوان تخمین زده‌اند و گفته می‌شود که مقالات چاپ‌شدۀ او در مجلات و یادنامه‌ها بیش از ۲۰۰۰ عنوان است.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

جدیدآنلاین: ایرج افشار، از ایران‌شناسان و کتاب‌شناسان بنام ایرانی، روز ۱۸ اسفند ۱۳۸۹در سن ۸۵ سالگی بدرود حیات گفت. تورج اتابکی، مدیر بخش خاور میانه و آسیای مرکزی در پژوهشکدۀ بین‌المللی تاریخ اجتماعی، در اینجا یادی از او می‌کند. در پیوند زیر این مطلب زندگی‌نامۀ استاد ایرج افشار را به قلم حمیدرضا حسینی می‌خوانید.

تورج اتابکی

می‌دانستم که استادم ایرج افشار در بیمارستان بستری است. و باز می‌دانستم، یعنی در گفتگوی تلفنی از یکی از فرزندانش، آرش افشار، شنیدم که بیماری مهلک‌تر از آن است که امید بهبودی بتوان داشت. همۀ اینها را می‌دانستم، اما همچنان خبر تلخ را نمی‌خواستم باور کنم. می‌خواستم باز در آن سوی تلخی واقعیت، دوباره ایرج افشار را آن گونه که چند ماه پیش دیدم، ببینم. چالاک و پویا وقتی در خیابان های لیدن هلند از شهرگردی‌های اروپایی‌اش می‌گفت و جابه‌جا به تطبیق تاریخ ایران و اروپا می‌رسید. کنجکاوی‌اش بی‌نظیر بود. از هیچ چیز سرسری نمی‌گذشت. از تاریخ گوشه‌هایی از شهری در فرنگ، بی آن که هرگز دیده باشدش، باخبر بود. خوب خوانده بود و همه چیز خوانده بود. دائره‌المعارفی بود روی دو پا. نسل من وامدار پژوهش‌هایش است. از کارهایش بسیار آموختیم، اما پای صحبتش نشستن دریچه‌هایی را به رویت می‌گشود که در کتاب‌ها و رسالات نمی‌یافتی. دریایی بود از دانش و تجربه به عمقی دست نیافتنی. دریا بود، اما خود را هرگز بی‌نیاز از خرده آب رودها نمی‌دانست. افسوس از میان‌مان رفت.

ایرج افشار با پسرش بهرام، طی آخرین سفرش به هلند

 در پاییز گذشته

ایرج افشار را همگان با کارنامه‌ای بلند و پرمایه در سپهر ایران‌شناسی و حوزۀ نسخه‌شناسی، کتاب‌شناسی و کتابداری می‌شناسیم. اما در کارنامۀ او من چهره‌ای دیگر می‌دیدم. برای من ایرج افشار، پژوهشگری بود دلسپردۀ تجدد و پایبند به روشنگری. ریشه‌های این دلسپردگی را در تربیت خانوادگی‌اش می‌توان یافت. او فرزند محمود افشاربود؛ یکی از روشنگران ایران پس از مشروطیت و دوران رضا شاه پهلوی. محمود افشار بنیانگذار مجلۀ "آینده" بود؛ مجله‌ای که با هدف شناخت تاریخ و فرهنگ ایران و تأثیرگذاری بر فرایند ملت-دولت‌سازی مدرنی که جاری بود، شکل گرفت. قرار "آینده" این بود که نه تنها خوانندگانش را با گذشته و حال سرزمین خود آشنا کند، بلکه با طرح گفتمانی تازه، سهمی در تنیدن و ساختن فرهنگ مدرن داشته باشد. تکیه بر تمامیت سرزمینی ایران با استناد به داده‌های تاریخی آن هم همگام با طرح راهکارهای اجتماعی و سیاسی برای غایت همگنی ملی. اینها عمدۀ هدفی بود که لابلای سطور "آیندۀ" محمود افشار می‌شد یافت. از پی محمود افشار، ایرج افشار نیز در ادامۀ "آینده" راه پدر را پی گرفت. "آینده" به همت ایرج افشار سال‌های سال به همان هدفی که پدر در برابر خود گذاشته بود، پایبند ماند تا این که سرآخر مجبور به تعطیل شد.

در پاره‌های دیگر کارنامۀ ایرج افشار جابه‌جا رد پایی از این دست تلاش‌ها را می‌توان یافت. از بی‌شمار مقاله‌هایی که نوشت بگذریم، او در کنار تصحیح و نشر بیش از سیصد متن کهن، رساله، کتابچه، پژوهش‌های ایرانی، منابع تاریخی، مجموعه‌ها و یادنامه‌ها، به نشر ده نشریۀ ادواری یا نامرتب نیز دست زد. از جملۀ این نشریه‌های به‌یادماندنی آینده، مهر، سخن، فرهنگ ایران زمین و راهنمای کتاب بود. ایرج افشار سردبیری سال‌های پنجم تا هفتم مجلۀ سخن را که به همت پرویز ناتل خانلری به سال ۱۳۳۳ منتشر می‌شد، به عهده داشت. در دورۀ سردبیری سخن، ایرج افشار نه تنها روال پیشین مجله را که آشنا کردن خوانندگان با ادبیات جهان بود، دنبال کرد، بلکه پژوهش‌های تاریخی را نیز به صفحات سخن کشاند. راهنمای کتاب که از سال ۱۳۳۷ تا ۱۳۵۷ برای بیست سال و در بیست و یک مجلد به همت استاد احسان یارشاطر و سردبیری و مدیر مسئولی ایرج افشار منتشر شد، شاید یکی از برچسته‌ترین کارهای ایرج افشار درحوزۀ مجله‌نگاری بود. در راهنمای کتاب نه تنها خواننده با تازه‌های نشر در پهنۀ علوم انسانی و اجتماعی آشنا می‌شد، بلکه در هر شمارۀ این مجله نشانی از پژوهشی نو به چشم می‌خورد، به انتخاب ایرج افشار در زمینۀ تاریخ و فرهنگ دیروز و امروز ایران. همسنگ راهنمای کتاب را در بسیاری از کشورهایی که طرح فرهنگ‌سازی تجدد را به جد انتخاب کردنند، می‌توان یافت.

نشانی از میراثی که از ایرج افشار به جای مانده، در بسیاری از کتابخانه‌ها و مرکزهای پژوهشی جهان باقی است. کافی است در فضای حقیقی یا مجازی نام او را بیاوری تا به یک‌باره به شماری چشمگیر از کارهای پژوهشی یا ویرایشی‌اش برسی. اما در کنار این میراث ماندگار جا دارد از میراثی دیگر نیز یاد کنیم و آن ارائۀ الگویی از کار دانشگاهی بود: ضبط و ثبت هر آنچه که می‌یافت، آن هم با وسواسی بسیار. پرکاری‌اش در این زمینه همیشه مثال‌زدنی بود. آن‌گاه که در گردآورده‌هایش به ابهام می‌رسید، از متن به میدان می‌رفت. اهل نشستن نبود. همیشه گویا بر این باور بود که شاید در پشت سنگی افتاده بر زمین یا در متنی خاک‌خورده در جزوه‌دان یا در حرف‌های شاهدی، پاسخی باشد بر دنیایی پرسش که داشت. شاید چنین رویکردی به پژوهش بود که از او ایران‌گردی و جهان‌گردی یگانه ساخت. آنانی که همسفر او در ایران‌گردی بودند، از دانشش، پیوندهایش و تساهلش در سفر داستان‌ها نقل می‌کنند. کوه‌ها، دره‌ها و روستاهای بسیاری را با نام می‌شناخت و در چهار گوشۀ ایران دوستان زیادی داشت، از هر صنف و مسلک. از مترجم برجستۀ میهن‌مان آقای کیکاوس جهانداری شنیدم که در سفری با ایرج افشار، وقتی که هنگام غروب به روستایی رسیدند و نگران پیدا کردن مکانی برای استراحت بودند، ایرج افشار بود که به سراغ دکاندار روستا رفت و چنان از گذشتۀ روستا و بودوباش مردمش پرسید، که دکاندار شیفتۀ رفتار کنجکاوانۀ او شد و همه را برای شبی اقامت به خانه‌اش دعوت کرد.

یک بار در سوگ غلامحسین ساعدی نوشتم که او در پنجاه سال عمر خود پنجاه اثر از خود به جا گذاشت. حال در سوگ ایرج افشار چه می‌توان گفت. شمار آثارش همخوانی با طول عمرش ندارد. او از جملۀ کسانی بود که به‌راستی جایگزین نداشت. در این ادعا اغراق نیست.

زندگی‌نامۀ ایرج افشار به قلم حمیدرضا حسینی

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

تا به حال شده‌است که به جادوی زبان و افسونگری‌اش بیندیشید؟ همۀ ما با اینکه هر کدام در گوشه‌ای از جهان روزگار می‌گذرانیم، یک ویژگی مشترک داریم که ما را به هم پیوند می‌زند و الفتی و مهری در دل‌مان بر می‌انگیزد که با هیچ چیز دیگر عوض شدنی نیست. و آن ویژگی مشترک، همان زبانِ یگانه داشتن است. شیرینی زبان فارسی و توصیفاتی این‌چنین که می‌گویند از دایرۀ سخن ما بیرون است. آنچه هست زبان، زبانی یگانه است که با آن می‌توان شرح روزگار و ایام را به بند کاغذ و دوات و قلم گرفتار کرد. این زبان است که  با آن می‌شود سالیان تلاش و کوشش، سالیان جنگ و گریز و تیره‌بختی و اندک شادی و سرخوشی را به کاغذ کشید و در قالب کلمات مجسم کرد؛ همزبانی تنها در صورت و ظاهر نیست، تنها در یک زبانِ واحد داشتن نیست، بلکه نشان از فرهنگ و ادب و رسم‌های مشترک دارد و در عین حال از پیشینۀ تاریخی قومی و فراز و نشیب‌هایی که از سر گذرانده‌است، خبر می‌دهد.

در گذشته گسترۀ زبان فارسی و افرادی که به آن سخن می‌گفته‌اند، بیش از این بوده‌است و مرزهای آن فراتر از آنچه امروز است، بوده. برای نمونه، افغانستان و تاجیکستان سال‌ها پیش بخشی از ایران بزرگ بوده‌اند؛ از این رو هم‌اکنون زبان و ادب و فرهنگ این دو کشور با ایرانیان پیوند تنگاتنگی دارد. در حقیقت فارسی تاجیکی یا فارسی فرارودی و یا "زبان تاجیکی" به گويشی از زبان فارسی می‌گویند که در آسیای میانه، به ویژه در کشورهای تاجیکستان و ازبکستان رایج است.

تاجیک‌ها پیش از انقلاب اکتبر به خط فارسی می‌نوشتند و پس از آن به مدت کوتاهی (برای ده سال) به خط لاتین، و سرانجام خط سیریلیک را برگزیدند. الفبای تاجیکی گونه‌ای از الفبای سیریلیک روسی است. خود این الفبا که منسوب به سیریل قدیس است، ۳۲ حرف دارد و بر پایۀ الفبای یونانی است. الفبای روسی، بلغاری و صربی صورت کنونی سیریلی‌اند. در تاجیکستان فراخور زبان فارسی تغییرات اندکی در این الفبا انجام گرفت و برای آن دستور خط ویژه ای تدوین شد. این شیوه‌نامه پس از تأیید و تصویب جمهوری تاجیکستان به تاریخ سوم سپتامبر ۱۹۹۸ و با هزینۀ "کمیسیون تطبیق قانون زبان جمهوری تاجیکستان" منتشر و رایگان در دسترس مردم قرار گرفت. در تاجیکستان از آن تاریخ به این سو این دستور نگارش را به صورت رسمی برای نوشتن متن فارسی به کار می‌برند.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران در اقدامی نیکو این دستور نگارش را به فارسی برگردانده‌است و در مواردی توضیحاتی بدان افزوده. درکتاب" دستور خط فارسی تاجیکی" در آغاز الفبا، ترتیب و نام حروف و آوانگار آن بیان شده و پس از آن در بخش‌های دیگر کتاب طرز نوشتن پاره‌ای از واکه (مصوت)‌ها و صامت‌ها و روش نوشتن اسم، صفت، عدد، ضمیر و فعل، قید، عناوین و القاب و غيره آمده‌است.

این کتاب برای نسخه‌شناسان، مصححان و شارحان و دیگر دوستداران زبان و ادب فارسی می‌تواند سودمند افتد و یکی از ابزارهای کار ایشان به شمار آید. با آموختن چنین توانایی نه تنها راه ارتباط و همدلی با دیگر پارسی‌گويان هموارتر می‌گردد که دایرۀ دانش نیز گسترده‌تر می شود. چراکه بسیاری از کتاب‌ها، مقاله‌ها، تارنماها و تارنگارها به این خط آمده‌است. موارد بسیاری پیش می‌آید که به سادگی نمی‌توان واژه، حرف و یا تلفظ حرفی را دریافت و تنها با کمک خطی این‌چنین می‌توان شبهات را رفع کرد و از بند دشوارخوانی و کژخوانی رها شد. برای نمونه، می‌توان دریافت تاجیک‌ها "همچنان" (ҳамчунон) و "همچنین" (ҳамчунин) را چه‌گونه می خوانند و "آن‌گونه" (онгуна) را چه‌طور. حتا در مواردی "واو" معدوله و یا "واو" و "یا"ی مجهول و معروف نیز خواندنی می‌شود؛ مانند: تاریک (торик)، دود (дуд)، دوست (дӯст). در نتیجه آنان که خطشان تاجیکی نبوده، می‌توانند این حروف را به صورت دقیق و فراتر از آن به همان گونه که آن کلمه بوده‌است، با همان آهنگ ادا کنند. همان گونه که می‌دانید، بسیاری از متون ادب فارسی به این خط برگردانده شده‌است؛ از این رو هر کجا در خوانش متنی با مشکلی روبرو شدید، درنگ نکنید حتمأ متن تاجیکی آن را از دیده بگذرانید.

بسياری از صاحب‌نظران تاجيک اما معتقدند که رسم‌الخط سيريليک کوتاهی‌های فراوانی دارد که باعث تخريب تلفظ واژه‌ها پس از چند نسل شده‌است. علامت "o" برای بيان صدای "آ"، نبود علامت ويژه برای "ای"ی کشيده در وسط واژه، يکی بودن علامت "у" برای ادای صداهای بلند و کوتاه "اُ" و "او" از جملۀ مواردی است که به باور کارشناسان تاجيک، روی زبان فارسی فرارود تأثير منفی و ويرانگر داشته‌است. اين ديدگاه‌ها باعث شده که برخی از روشنفکران تاجيک خواستار باز گشتن به رسم‌الخط فارسی عربی شوند که به گفتۀ آنها، با هنجار زبان فارسی نوين بيشتر از هر خط ديگری می‌خواند و مرز تصنعی ميان فارسی‌زبانان فرارود و فراتر از آن را از بين خواهد برد.

اما تا زمانی که اين تغيير رخ نداده، "دستور خط فارسی تاجيکی" کتاب مفيدی است برای کسانی که دوست دارند از نوشته‌های فارسی‌زبانان آسيای ميانه سر دربیاورند.

برگرداندن و نویسه‌گردانی اين کتاب بر عهدۀ حسن قریبی بوده‌است که هر کجا مجال و نیازی بوده، توضیحات مفیدی افزوده‌است. عهد می‌بندم با خواندن این کتاب در یکی دو نشست و دانستن و به یاد سپردن الفبای تاجیکی به آسانی از عهدۀ خواندن هر متن به خط فارسی تاجیکی برآیید. بی‌گمان همزبانی از درد غربت و تنهایی انسان می کاهد: نغمه‌ها بودی مرا تا همزبانی داشتم...

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

جشنوارۀ کتاب کریم خان، ۲۵ بهمن تا ۵ اسفند، هر چند نام جشنواره دارد در واقع نوعی حراج کتاب است. به همین جهت بهانه‌ای برای نگاه به بازار کتاب ایران به دست می‌دهد. راستۀ کتاب کریم خان به خاطر فضای متفاوت آن و نیز به خاطر آنکه در طول دو سه دهۀ اخیر کتاب‌فروشی‌های بزرگی در آن مستقر شده‌اند، مهم‌ترین راستۀ کتاب تهران و شاید بتوان گفت تنها راستۀ فعال کتاب تهران است.

راستۀ جلو دانشگاه سال‌هاست که عمدتاً مشغول کتاب تخصصی به معنی کتاب‌های آموزشی (پزشکی و دانشگاهی) کنکور یا کتب درسی و کمک‌درسی شده و به غیر از این به راستۀ کتاب‌فروشی‌های وابسته به نهادهای رسمی، مانند امیر کبیر، آستان قدس، کیهان، اطلاعات، علمی و فرهنگی، بدل شده‌است.

تازه بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها هم مانند تیراژه تغییر کاربری دادند و به نوشت‌افزارفروشی بدل شدند. حالا راستۀ جلو دانشگاه بیشتر راستۀ کتاب‌های آموزشی و کمک‌آموزشی و نوشت‌افزارفروشی و فروشگاه‌های دولتی کتاب و از این قبیل است. هر چند حضور برخی کتاب‌فروشی های قدیمی، مانند آگاه، طهوری، خوارزمی، گوتنبرگ، مروارید و طوس، هنوز خریداران کتاب را به سوی آن سوق می‌دهد، اما به هر حال جلو دانشگاه آن حالت پیشین بازار کتاب و فرهنگ را از دست داده‌است.

در عوض راستۀ کریم خان هنوز زنده است. فضای عمومی خود را حفظ کرده و کتاب‌فروشی‌های مستقر در آن سعی بسیار در ایجاد یک فضای فرهنگی داشته‌اند. هرچند تمام تلاش آنها گاه با یک دستورالعمل نهادهای دولتی بر باد رفته و فضای ایجادشده از میان رفته‌است. برای مثال، چند کتاب‌فروشی خیابان کریم خان سال‌ها پیش کافۀ کتاب درست کردند و طبقه‌ای از کتاب‌فروشی را به محلی برای بحث و فحص در عین نوشیدن یک فنجان قهوه اختصاص دادند، اما ادارۀ اماکن نیروی انتظامی در یک حرکت فضای ایجادشده را برهم زد. از آن پس فضاهای ایجادشده برای پاره‌ای جلسات و رونمایی کتاب بر جای ماند، اما دیگر روح نداشت.

راستۀ کتاب کریم خان از روز پیدایش خود در دهۀ ۱۳۶۰ خورشیدی، همواره خبرساز بوده‌است. سال‌ها پیش از این، کتاب‌فروشی مرغ آمین در همین راسته به خاطر انتشار داستانی آتش زده شد. این امر سبب شد که صاحب مرغ آمین عطای کتاب‌فروشی را به لقای آن ببخشد.

با وجود این راستۀ کریم خان از پا ننشست و آهسته آهسته به بازار بزرگ کتاب بدل شد. نشر چشمه، نشر گویا، نشر ثالث، و حتا شهر کتاب به این خیابان یا خیابان‌های اطراف آمدند و با باز کردن فروشگاه‌های مدرن بازار فرهنگ را شکل دادند. نشر کسری و نشر نقره هم بودند که چندی بعد تعطیل شدند. نشر کسری به یک تریکوفروشی بدل شد و نشر نقره جای خود را به فرهنگسرای یساولی داد. کتاب‌فروشی‌های راد، پارت، ویستار، شاهنامه، نی، رود و خیلی‌های دیگر وارد همین بازار شدند و به آن رونق بخشیدند. کتاب‌فروشی گویا، لاروس را خرید و محل خود را بزرگ‌تر کرد. گیتاشناسی هم کتاب‌فروشی بزرگ خود را در همین خیابان دایر کرد. خلاصه در طول ده بیست سال خیابان کریم خان به مرکز کتاب و فرهنگ بدل شد، اما رونق این بازار چندی است شکسته شده و خبر از تعطیلی پاره‌ای فروشگاه‌های کتاب آن، اهل فرهنگ را نگران می‌کند. کتاب‌فروشی پارت تعطیل شده و نشر ویستار در حال تعطیل است. نشر نی همین چند روز پیش فروشگاه خود را بست. گفتگوی مطبوعات با مدیران فروشگاه‌های کتاب کریم خان نشان می‌دهد که دیگر کار کتاب رونقی ندارد و همۀ آنها در واقع نفس‌های آخر را می‌کشند و اگر مانده‌اند، به خاطر تعصبی است که به کار کتاب می‌ورزند، وگرنه به لحاظ اقتصادی دیگر نمی‌توان ماند.

پاره‌ای هم می‌گویند با درآمدی که از راه نشر به دست می‌آورند، می‌توانند کتاب‌فروشی را باز نگه دارند، وگرنه باز نگه داشتن کتاب‌فروشی مقرون به صرفه نیست. از جملۀ اینها نشر ثالث است که مدتی پیش، پیشنهاد وسوسه‌انگیز بانکی را برای خرید محل آن رد کرد و به این ترتیب، دوستداران کتاب نفس راحتی کشیدند.

اما ببینیم وضع بازار کتاب در ایران چیست که سبب این‌همه گفتگو در باب راستۀ کریم خان و نیز تلاش بی‌حد آن برای زنده نگه داشتن فضای فرهنگی خیابان شده‌است. کتاب کالایی نیست که از چین وارد کنیم تا بتوانیم فروشگاه‌های خود را پرمشتری نگه داریم. این کالایی است که فقط خودمان می‌توانیم تولید کنیم. بنابراین، اگر وضع تولید کتاب خوب باشد، بازار کتاب رونق دارد، وگرنه بازار کتابی نخواهد ماند. همه می‌دانند که بازار تولید کتاب هم به خاطر محدودیت‌های بیش از اندازۀ نشر تعریفی ندارد.

همین هفتۀ پیش در مراسم رونمایی کتابی در مرکز فرهنگی شهر کتاب که یکی از بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان کتاب در سطح شهر تهران است، بحثی درگرفته بود و دوستی چنین استدلال می‌کرد که در ده ماه گذشتۀ امسال، بیش از ۵۰ هزار عنوان کتاب در ایران منتشر شده و اگر ۴۵ هزار عنوان آن را کتاب‌های مذهبی و درسی و غیره حساب کنیم، باز هم پنج هزار عنوان کتاب در ایران منتشر شده که رقم درخور توجهی است. با شنیدن این آمار که برگرفته از آمار منتشرشده توسط وزارت ارشاد است، یاد سرمقالۀ مجلۀ "جهان کتاب" افتادم که همین چند روز پیش به دستم رسیده بود. به خاطر آوردم که ارائۀ این آمارها تا چه حد می‌تواند "شبهه‌انگیز" باشد. شبهه‌انگیز را در گیومه گذاشتم، برای اینکه عنوان سرمقالۀ "جهان کتاب" چنین بود: آمارهای واقعی، ولی شبهه‌انگیز.

نويسندۀ سرمقاله نخست آمار توليد كتاب در ايران را به نقل از خانۀ كتاب، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى نقل كرده بود و نوشته بود كه در سال ۱۳۸۸ مجموع توليد كتاب بيش از ۶۰هزار عنوان است و شمارگان كل اين كتاب‌ها نيز حدود ۲۰۶ميليون نسخه است كه به ازاى هر نفر از مردم ايران سه نسخه مى‌شود. اما اين آمار شامل كل كتاب‌هاى درسى و مذهبى و كلاسيک و كودک و نوجوان است. مى‌دانيم كه تعداد كتاب‌هاى مذهبى و درسى و كمک‌درسى بسيار زياد است و چاپ و انتشار كتاب‌هايى مانند قرآن و حافظ و مفاتيح يا كتاب‌هاى درسى مانند رياضيات و تاريخ و جغرافيا را نبايد به حساب چاپ كتاب گذاشت يا لااقل بايد حساب‌شان را جدا كرد تا تكليف ما با كتاب‌هاى عمومى روشن شود. نويسندۀ مقاله استدلال كرده بود كه "آمارهاى پردازش‌نشدۀ توليد كتاب در ايران نمى‌تواند تصوير روشنى از شرايط كنونى نشر و به‌طور مشخص نشر فرهنگى كشور به دست دهد". زيرا ارائۀ آمار به صورت درهم سبب مى‌شود كه در همين آمار سال ۱۳۸۸ از جمله با اين موضوع مواجه شويم كه تعداد كتاب‌هاى تأليفى در ايران حدود ۴۹ هزار عنوان و شمار عنوان‌هاى ترجمه حدود ۱۱۵۰۰ باشد. يعنى كتاب‌هاى تأليفى سه برابر كتاب‌هاى ترجمه است. در حالى كه هر كس كه با كتاب سروكار داشته باشد، مى‌داند كه شمار كتاب‌هاى ترجمه‌شده در بازار نشر ايران چندين برابر رقم تأليف داخلى است.

نويسندۀ مقاله سپس به شمارگان كتاب پرداخته بود و از تقسيم مجموع شمارگان بر تعداد عناوين كتاب به اين نتيجه رسيده بود كه متوسط شمارگان كتاب در ايران بايد حدود ۳۴۰۰ نسخه باشد، اما بعد نشان داده بود كه اين رقم چه اندازه جاى مناقشه دارد و چنانچه كتاب‌هاى آموزشى و كمک‌آموزشى و كودک و نوجوان و غيره را جدا كنيم، متوسط شمارگان به زحمت ممكن است ۱۵۰۰ نسخه باشد.

در واقع بررسى آمار كتاب‌هاى عمومى نشان مى‌دهد كه متوسط شمارگان كتاب طى سه دهه، يعنى دهه‌هاى ۶۰، ۷۰ و ۸۰ سير نزولى داشته و از ۵۰۰۰ نسخه در اوايل دهۀ ۶۰ به ۳۰۰۰ نسخه در اوايل دهۀ ۷۰ و سپس ۲۰۰۰ نسخه در اواخر دهۀ ۸۰ رسيده و امروز اين ميزان با برآورد دست بالا ۱۵۰۰ نسخه است.

در همان حال كه سخن‌هاى آن دوست را مى‌شنيدم، ويژه‌نامۀ كتاب خردنامه (از انتشارات روزنامۀ همشهرى، مورخ دى و بهمن ۱۳۸۹) را كه در كيف داشتم بيرون آوردم و يك بار فقط براى پى بردن به شمارگان پاره‌اى كتاب‌هاى تازه‌انتشار ورق زدم و اينجا شما را در جريان آن مى‌گذارم: درختان ممنوع ۱۰۰۰ نسخه، خانۀ ابرى ۱۱۰۰ نسخه، شرم نوشتن ۱۶۵۰ نسخه، ديدن دختر صد در صد دلخواه در صبح زيباى ماه آوريل ۱۶۵۰ نسخه، جنگ آمريكا با تروريسم ۱۱۰۰ نسخه، جهان‌شناسى هراكليتوس افسسى ۵۰۰ نسخه، فوكو در ۹۰ دقيقه ۱۶۵۰ نسخه، مفاهيم كليدى ۱۱۰۰ نسخه، ساخت ايتاليا ۱۲۰۰ نسخه، خشكسالى و دروغ ۱۱۰۰ نسخه، تفسير فرات كوفى ۱۰۰۰ نسخه، ريشه‌هاى هويتى تشيع و عرفان ۱۰۰۰ نسخه.

هر کدام از کتاب‌ها را که نگاه کنید، شمارگان آن در همین حدود است. البته کتاب‌هايی با شمارگان دو هزار و سه هزار نسخه هم در بین کتاب‌های تازه‌انتشار پیدا می‌شود، اما تعدادشان کم است. بیشتر کتاب‌ها با تیراژ هزار و هزار و پانصد نسخه منتشر می‌شوند.

به گمانم همین آمار بتواند نشان دهد که تلاش راستۀ کریم خان برای فروش بیشتر – چه نامش را جشنواره بگذاریم، چه حراج – تلاش مرگ و زندگی است. بیهوده نیست که روزنامه‌ها خبر از مرگ کتاب‌فروشی‌ها می‌دهند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

تصويری از ابوالقاسم الشابی

شعار می تواند بیانگر حسی باشد فردی یا جمعی از حالتی، واقعه‌ای، و یا شاید هم بیان آرمانی ملی برای ایجاد همبستگی و یا هیجانی گذرا. گفته شده که شاعران توانا می‌کوشند شعارها را به والایی شعر برسانند و شاعران کم‌توان شعر را تا سطح شعار پایین می‌آورند. از سوی دیگر کم نیستند ترانه و شعرهایی از شاعران بزرگ که در جهان امروز، چون زبان حال مردم اند، شعار جنبش‌ها و حتا انقلاب‌ها شده‌اند.

در هفته‌های اخیر در کوچه و خیابان‌های تونس و مصر و دیگر کشورهای عربی شعری به گوش می‌رسد از شاعری تونسی که هفتاد و شش سال پیش در ۲۴ سالگی درگذشت. شعری که خواهان دگرگونی درونی و شالوده شکنی در میان ملت‌هاست. این شعر امروز بر زبان کسانی می‌آید که می‌خواهند شالوده‌های سیاسی کشورهای خود را دگرگون کنند. شما می توانید جوانانی را ببینید که شعر او را فریاد می‌کنند ویا زنانی که شعر او را بر کاغذی نوشته و روی دست‌ها بلند کرده اند. در این راه‌پیمایی‌ها شعاری که شنیده می‌شود دو مصرع اول از شعر ۲۶ بیتی ابوالقاسم الشابی با نام " ارادة الحیاة" یا اراده زندگی است. آغاز این شعر به عربی که بخشی از سرود ملی تونس شده، چنین است:

إذا الشّعْبُ یَوْمَاً أرَادَ الْحَیَـاةَ  فَلا بُدَّ أنْ یَسْتَجِیبَ القَـدَر
وَلا بُـدَّ لِلَّیـْلِ أنْ یَنْجَلِــی    وَلا بُدَّ للقَیْدِ أَنْ یَـنْکَسِـر

و شهرت این قصیده البته این روزها به خاطر همین بیت است که بر پارچه‌نوشته‌ها دیده می‌شود، اما چند بیت اول این شعر هم معروف شده که برداشتی از آن را به نظم فارسی می‌خوانید:

ارادۀ زندگی

ابوالقاسم الشابی که بود؟

بيت نخست "ارادۀ زندگی" شابی در تظاهرات اخير مصر

ابوالقاسم شابی در ۲۴ فوریه سال ۱۹۰۹ در شهر توزر کشور تونس زاده شد و در خانه نزد پدرش که قاضی بود و در دانشگاه الازهر مصر درس خوانده بود، آموزش‌های ابتدایی را آغاز کرد. در سال ۱۹۲۰ به مدرسه‌ای در شهر زیتونه رفت و به فراگیری قرآن و ادبیات عرب پرداخت. گرایش شدید او به مطالعه و فراگیری فرهنگ نو و کهن ، پایه‌های فرهنگی او را نیرومند و او را با اندیشه‌های جهان نو مجهز ساخت. او در پانزده‌سالگی شعر سرودن را آغاز کرد.

شابی در دوران دانشجویی با افکار آزادی‌خواهانه آشنا شد. او در سال ۱۹۳۰ دانشکدۀ حقوق تونس را تمام کرد و چون پدرش درگذشته بود، بار سنگین هزینه‌های خانواده هم به دوش او افتاد. ازدواج هم برای شابی شادمانی چندانی به همراه نداشت و گرچه دو فرزند به او داد، زود به جدایی انجامید. ابوالقاسم الشابی سرانجام در نهم اکتبر ۱۹۳۴ بر اثر بیماری قلبی در بیمارستانی در تونس درگذشت.

زندگی کوتاه اما پربار الشابی از چندین زاویه بررسی شده. از سویی او نزدیک به شاعران مهاجر عرب در قارۀ آمریکا بود که به ادبیات مهجر معروف است؛ شاعرانی چون جبران خلیل جبران و میخاییل نعیمه و ایلیا ابو ماضی از ديگر چهره‌های اين جريانند. از سوی دیگر او از شعر فرانسه به ویژه مکتب رمانتیسم تأثیر پذیرفته. رمانتیسم راه خود را از مکتب سنتی جدا کرد و با قیود ادبی سنتی به مبارزه پرداخت. لذت بردن از طبیعت، ارج گذاشتن به احساسات و قوۀ تخیل و بیان آن چه را که هنرمند حس می‌کند، پیشۀ خود کرد.

البته در این دروان نهضت بیداری سیاسی هم در میان ادیبان جهان عرب از مصر تا شام و عراق رواج داشت و شاعران برجسته‌ای در جهان عرب پدیدار شدند که هم نوخواه و تجددگرا و هم مخالف استیلای غرب بر ملت‌های عرب بودند. از همین رو رمانتیسم کسانی مثل الشابی چهره‌ای اجتماعی‌تر داشت و در واقع در دوران میان دو جنگ جهانی این شاعر جوان یکی از پیشگامان نهضت رمانتیسم در جهان عرب شد.

شابی جوان که شاید شناخته‌ترین شاعر شمال آفریقا در شعر امروز عرب باشد، در ده سالی که شعر گفت و خاطرات نوشت، آثار برجسته‌ای به جای نهاد. زندگی شعری او گرچه با بدبینی آغاز شد، به خوش‌بینی رسید و سرانجام با امید به تغییر و تحول، به‌ویژه در شعرهای اجتماعی‌اش، به پایان رسید. عشق و امید به آیندۀ انسان در بسیاری از شعرهای او موج می‌زند. او پنچ اثر مهم از خود به‌جا گذاشت: "به سرکشان جهان"، "سرودهای زندگی"، "خاطرات"، "نامه‌ها" و "صدیقی".
 
شاید خود او هم تصور نمی‌کرد که نامش و اشعارش به خاطر چند بیت از یک شعر این‌چنین همه‌جاگیر شود.

***

چند بیت اول شعر معروف ابوالقاسم الشابی که برداشتی از آن به فارسی آورده شد:

ارادة الحیاة

إذا الشّعْبُ یَوْمَاً أرَادَ الْحَیَـاةَ فَلا بُدَّ أنْ یَسْتَجِیبَ القَـدَر
وَلا بُـدَّ لِلَّیـْلِ أنْ یَنْجَلِــی وَلا بُدَّ للقَیْدِ أَنْ یَـنْکَسِـر
وَمَنْ لَمْ یُعَانِقْهُ شَوْقُ الْحَیَـاةِ تَبَخَّـرَ فی جَوِّهَـا وَانْدَثَـر
فَوَیْلٌ لِمَنْ لَمْ تَشُقْـهُ الْحَیَاةُ مِنْ صَفْعَـةِ العَـدَم المُنْتَصِر
کَذلِکَ قَالَـتْ لِـیَ الکَائِنَاتُ وَحَدّثَنـی رُوحُـهَا المُسْتَتِر
وَدَمدَمَتِ الرِّیحُ بَیْنَ الفِجَاجِ وَفَوْقَ الجِبَال وَتَحْتَ الشَّجَر
إذَا مَا طَمَحْـتُ إلِـى غَـایَةٍ رَکِبْتُ الْمُنَى وَنَسِیتُ الحَذَر
وَلَمْ أَتَجَنَّبْ وُعُـورَ الشِّعَـابِ وَلا کُبَّـةَ اللَّهَـبِ المُسْتَعِـر
وَمَنْ لا یُحِبّ صُعُودَ الجِبَـالِ یَعِشْ أَبَدَ الدَّهْرِ بَیْنَ الحُفَـر

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

با انتشار مجموعۀ رباعیات استاد گل‌نظر کلدی با نام "بی‌خوابی من خامه ز مژگان تو داشت" در مجلدی با نام "تو و خوبی و رعنایی"، در زندگی ادبی پویای تاجیکستان رویداد زیبایی رخ داد و بر روی هواداران آب‌وهوای دلکش این سرزمین، گلشن تازه‌ای باز شد؛ گلشنی که "چشمه‌اش پر از تکلم" و "پشته‌اش پر از تبسم نوروزی" است؛ گلباغ "چمن‌هایش چَکَن‌پوش" و گل‌هایش "ایمن از آفت پژمردن". و کسی که وارد آن شد، چون از "نغمۀ تر سیراب گردید"، "چون سبزه به خواب می‌رود". و هرچند مؤلف در بیتی فروتنانه می‌گوید" "ازبس‌که رباعی از ازل کوتاه است، آهم به شما نمی‌رسد، من چه کنم؟"، در واقع، بیشتر ابیاتش همانند آه از عمق دل برآمده‌اند و بنا بر این، نشان‌رسند و دوباره بر دل خواننده می‌نشینند.

موضوع اساسی مجموعۀ نامبرده را اساسأ می‌توان به طور ذیل دسته‌بندی کرد: غنایی (عشقی)، اجتماعی، پند و اندرزی و فلسفی و عرفانی.

اگر رباعیات مذکور را از زاویۀ نقد عوامل تأثیرانگیز شعر، یعنی احساس، وزن، خیال و زبان بررسی کنیم، باید گفت عنصر خیال که جوهر اساسی شعر به شمار می‌آید، اغلب در بخش اشعار اجتماعی و غنایی مؤلف به چشم می‌خورد. در صورت برخورداری از تمام عناصر تأثیرانگیز به جز عنصر خیال به اثر ایجادشده نه عنوان "شعر"، بلکه "نظم" اطلاق می‌شود. در رباعی زیرین پیام اصلی قلم‌کش چون پاسخ و عکس‌العمل به اعمال زمانه و قرن نابسامان اعتراضی است در شکل خواب، خواب اصحاب کهف در زمان دقیانوس؛ خوابی که خوش‌تر است از بیداری:

نه جای ندامت است و نه جای فسوس / آسوده گذر، هزارۀ دقیانوس!
خوابی که عزیز خانۀ چشم من است / نه بانگ اذان خواهد و نه بانگ خروس!

یا:

نام تو شده سر خط صد نامه / هنگ من و ما کنده از این هنگامه
چون پادشه خیره‌سر افسانه / عریانی و لاف می‌زنی از جامه!

در بخش مورد نظر، شاعر چون فرزند دلسوز ملت در بارۀ مسایل داغ روز همچون مهاجرت اهالی کشور به خارج در جستجوی شغل، برگشتن مرده و تابوت برخی از آنها، ریا و فساد و غیره تأمل می‌کند:

تابوت پسرهای تو از دوری دور / بار است به روی شانۀ حسرت من

رباعیات عاشقانۀ استاد گل‌نظر دارای زبانی رسا و تصاویری گویااند که حاکی از عاطفۀ قلبی و معرفت فردی اوست. اگر عاشقید و به دنبال زیباترین بیت عاشقانۀ این مجموعه می‌گردید، بی‌گمان این بیت را خواهید پسندید:

 یک بوسه بده که زیر گردون ماند / عشق من و تو همیشه هژده‌ساله!

کنار یار برای شاعر عزیز همچون آغوش تاجیکستان است، آمدنش صبح وطن را می‌ماند و چشمۀ لب‌هایش یادآور لب ورزاب، رودی در حاشیۀ شهر دوشنبه است. هنگام تجسم سیمای یار نیز کاربست ابعاد و اجزاء متعلق به روزگار و فرهنگ ملی تاجیکانه از قبیل کٌرتۀ الوان، زنگولۀ گوشوار، سیب خوبانی غرمی، روزه گشادن و مانند اینها به مشاهده می‌رسد:

از روی جهان کنار تو ما را بس / آغوش به از بهار تو ما را بس
خواهی که انیس بخت بیدار شویم / زنگولۀ گوشوار تو ما را بس

یک دسته رباعیات استاد گل‌نظر در عین سادگی و شیرینی طبیعی، شمه‌ای از ادبیات شفاهی و رباعیات مردمی سمرقند را دارد که از سینه به سینه تا به روزگار ما رسیده‌اند:

 تو جان زرافشان مرا بندی کن / تلخی بگذار و با مَنَت قندی کن
این فلغری ساده‌دل عاشق را / مانندۀ دریاش سمرقندی کن!

در اشعار آب‌خورده از مشرب عرفان و تصوف مؤلف بیشتر متأثر از ولایت و معرفت سرآمدان ان مکتب، از جمله مولانا جلال‌الدین بلخی و داستان منصور حلاج است:

ای حق! تو ستارۀ تمنا باشی / هرچند نهان کنند، پیدا باشی
تا خون ز لب "انا الحق"اش می‌شارد / ای لالۀ حلاج، شکوفا باشی!

اکثر رباعیات در همان وزن معمول و مخصوص آن "لا هوله و لا قوت الا باالله" سروده شده‌اند، اما در بعضی از آنها ایراد و اشکال وزنی تنها در صورت جایگزینی هجای کوتاه با هجای دراز یا برعکس، جایگزینی هجای دراز با هجای کوتاه محسوس است. برای نمونه:

سامانی اگر بی بخارا آمد / ناموس من و شما پی ما آمد
با پیرهن پارۀ "پارینه" گذشت / با جامۀ جاودان "فردا" آمد.

معمولأ خواب در چشمان آدم، مسکون است و وقتی کسی عاشق می‌شود و در میهمانی محفل چشمان یارش مجال حضور پیدا می‌کند، خواب نیز از خانۀ چشمش رخت می‌بندد. اگر می‌خواهید بدانید در آن محفل شورانگیز چه گفتگوهای نهانی میان عاشقان رد و بدل می‌شود، شبی بیدار بمانید و بی‌خوابی بکشید و کتاب "بی‌خوبی من خامه ز مژگان تو داشت" استاد گل‌نظر را بخوانید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب