بیشتر کسانی که برای گردش به اصفهان می‌روند، یک‌راست راهی میدان نقش جهان می‌شوند؛ با چهار رکن مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله، عالی قاپو و بازار قیصریه. بعد همان حوالی سراغ چهل‌ستون را می‌گیرند. دیدن پل خواجو و سی و سه پل را هم از دست نمی‌دهند. اگر فرصت بود، جلفا و هشت‌بهشت و منارجنبان گزینه‌های بعدی هستند و آنها که مشتاق‌تر و کنجکاوترند، مسجد جامع و دو سه اثر دیگر را در برنامه می‌گذارند و تمام!

مجموعه عکس

روی جعبه‌های گز هم عکس همین‌ها را چاپ کرده‌اند. کارت پستال‌ها هم همین‌ها را نشان می‌دهند. در تلویزیون و مجلات هم تصویر همین‌ها پی در پی منتشر می‌شود و از خود اصفهانی‌ها هم که سراغ دیدنی‌های شهرشان را بگیری، همین‌ها را نشان می‌دهند.

آیا اصفهان با همین ده دوازده اثر نصف جهان شده‌است؟ آن اصفهانی که شاردن ۱۲دروازه، ۱۶۲مسجد، ۴۸ مدرسه، ۱۸۰۲کاروانسرا، ۲۷۳حمام عمومی و ۱۲گورستان در آن شمرده بود، همین است؟ نه، باور کردنی نیست. چه بسیار آثار کهن که از میان رفته‌اند، اما آنچه مانده، ده تا و بیست تا و سی تا نیست.

اصفهان با کم و زیادش حدود هزار اثر تاریخی دارد. حدود هشتصد تایشان خانه‌های تاریخی هستند و بقیه مجموعۀ گوناگونی از مسجد، مدرسه، کلیسا، کنیسه، آتشگاه، بازار، کاروان‌سرا، پل، برج و بارو، منار، حمام، سقاخانه، کاخ، گورستان، بقعه، باغ، کبوترخانه و غیره.

گرچه اصفهان با صفویه و خصوصاً به همت شاه عباس جامۀ "نصف جهانی" را برازندۀ خویش یافت، اما از قرن‌ها پیش از او هر شاه و امیر و وزیری که برای خود اسم و رسمی داشته، شاهکاری را در اصفهان به یادگار نهاده و هرسلسله‌ای چیزی بر شکوهش افزوده‌است.

مسجد جامع عتیق فقط یک نمونه است: زیر مسجد روستایی از دوره ساسانی (سدۀ سوم تا هفتم میلادی) پنهان شده‌است که بقایایش را باستان‌شناسان ایتالیایی در دهۀ ۱۳۵۰خورشیدی پیدا کردند.همین طور بقایای یک آتشکده را.

روی این لایه، پی‌های مسجدی از دوره عباسیان (سده نهم) به دست آمده. روی این پی‌ها ستون‌ها و بقایای مسجد دوران آل بویه (سدۀ دهم و یازدهم) هویداست. دو گنبد شمالی و جنوبی مسجد و چند شبستان پیرامونی‌اش یادگاری است از پایتختی اصفهان در دورۀ سلجوقیان (سدۀ یازدهم و دوازدهم) شبستان الجایتو و نفیس‌ترین محراب گچبری ایران، یعنی محراب الجایتو را ایلخانان مغول (سدۀ سیزدهم و چهاردهم) ساخته‌اند.

از عهد آل مظفر (سدۀ چهاردهم) چند شبستان و یک صفه برجای مانده‌است. شبستان بیت‌الشتاء(خانه زمستانی) یادگار تیموریان (سدۀ پانزدهم) است. مناره‌های ایوان جنوبی در دورۀ ترکمنان آق قویونلو (سدۀ پانزدهم) ساخته شده. تزئینات چشم‌نواز ایوان‌ها و یک شبستان از یادگارهای صفویه (سدۀ شانزدهم تا هیجدهم) است. تکمیل برخی تزئینات در دورۀ افغانان غلجایی (سدۀ هیجدهم) صورت گرفته‌است و از آن پس می‌توان ردپای مرمت‌های عصر قاجار(سدۀ هیجدهم تا بیستم) و دورۀ معاصر را ملاحظه کرد.

این حکایت اثری است که حدود کمتر از ۵/۲هکتار مساحت دارد و خود پیداست حکایت ۱۳۰۰هکتار بافت تاریخی اصفهان.

مسئله فقط پنهان ماندن این آثار از چشم گردشگران نیست. هرچند که این موضوع می‌تواند بازار نیم بند گردشگری در اصفهان را کوچکتر کند، اما عواقب وخیم‌تری پیش روست: بسیاری از این آثار دور از چشم مردم رو به ویرانی می‌روند و صدا از کسی برنمی‌آید. وقتی صاحبخانه نمی‌داند دقیقاً چه در خانه دارد، به وقت دستبرد نیز نمی‌فهمد که چه را برده‌اند!

صدها اثر تاریخی اصفهان که از چشم گردشگران یا هنرشناسان به دور مانده‌اند، در چند دسته جای می‌گیرند:

نخست، آثاری مانند خانه‌های تاریخی که مالک خصوصی دارند و دیدارشان بسته به رضایت و اجازۀ مالک است.

دوم، آثاری که به عنوان مراکز اداری یا آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند و باز بی‌ اجازۀ بهره‌بردار نمی‌توان به درونشان راه یافت.

سوم، آثاری که هیچ شرط و منعی برای دیدارشان نیست، اما کمتر کسی سراغشان را می‌گیرد. نبود آگاهی در بارۀ این آثار و فقدان روحیۀ جستجوگری در گردشگران (به وی‍ژه گردشگران ایرانی) موجب به محاق رفتن این آثار شده‌است.

دو گزارش تصویری از اصفهان تدارک دیده‌ایم که نگاهی دارند به برخی آثار غیرمعروف، اما به‌غایت زیبای شهر اصفهان و نیز زوایای کمتر شناخته‌شده یا غیرقابل بازدید برخی آثار معروف.

در بخش اول مجموعه‌ای از مساجد، مدارس، پل‌ها، مناره‌ها، حمام‌ها و غیره را می‌بینیم و در بخش دوم به تماشای خانه‌ها و آرامگاه‌های اصفهان می‌نشینیم. این بخش نشان می‌دهد که اصفهانیان چگونه از تولد تا مرگ را به هنر آمیخته‌اند.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

برای آنهايی که از خرابات کابل و گذشته هایش خاطراتی دارند، دیدن خرابات امروز حادثه‌ای است دردناک. چرا که از جایگاه مردمان افتاده و آزاده ای که  به رندی و دگر اندیشی خو گرفته بودند و از راه هنر و درویشی می زیستند، اثری نمانده و بسیاری از خراباتیان پیشین وقتی که به آنجا بر می گردند، حتا دل گم گشته خود را نمی توانند در آن باز جویند.

گفته می‌شود سده‌ها پیش از این که خرابات کابل، جایگاه رامش‌گران شود، محل اقامت عارف بزرگی با نام خواجه خردک مکی بوده که مزار او در صحن خانقاهش هنوز در میان ویرانه‌های خرابات وجود دارد. این آثار تاریخی طی جنگ‌های دو دهۀ اخیر آسیب فراوان دیده‌است. مسجد و خانقاه خواجه خردک مکی در کوی خرابات یادگارهایی از نام پیشین این محله است.  اما با روی آوردن هنرمندان به سوی آن، خرابات نام گرفت.

جویندگان طرب در روزهای خوش کابل و پیش از جنگ به سراغ خرابات می رفتند. کوی خرابات که محلی است در اتصال بالاحصار، در امتداد کوه شیردروازۀ کابل، که در زمان سطلنت امیر شیرعلیخان (۱۸۶۳-۱۸۷۸ میلادی) بنا یافت و شماری از سرایندگان و نوازندگان را از شبه قاره هند به این محل انتقال داد.

خرابات چون ریشۀ درخت به هر سوی محل تنید و چون پرده‌های ساز در هر خمی زیر و بمی داشت. از گذر "خواجه خردک" استاد غلام حسین با آواز گیرایش به دربار امیر حبیب‌الله‌خان راه یافت. و آنسوتر قاسم افغان، نوای دستگاه های موسیقی هند یعنی راگ و تهمری و راگنی را طنین‌انداز می‌کرد.

استاد محمدحسین سرآهنگ، نوای "من جان خراباتم، جانان خراباتم" را زمزمه می‌کرد و اصول موسیقی را استاد رحیم‌بخش به شاگردان می‌آموزاند. استادانی چون غلام دستگیر شیدا، نبی‌گل و رحیم‌گل، خلیفه محمد عمر، چاچا محمود و استاد محمد هاشم نیز از زمرۀ هنرمندان برجستۀ خرابات‌نشین بودند. در آن دوران خرابات کابل از مراکز موسیقی هندی و افغانی بود.

"خرابات" از معدود واژه‌هایی است که معانی کاملاً متضاد دارد. فرهنگ‌های لغت "خرابات" را هم میخانه و عشرت‌کده تعبیر کرده‌اند و هم ویرانه و نکبت‌کده. درست به مانند دیروز و امروز ناهمگون کوی خرابات کابل که در گذشته تعبیر نخست در مورد آن صدق می‌کرده و اکنون ویرانه‌ای بیش نیست.

برخی از اهل تحقیق هم "خرابات" را مصحف یا شکل غلط واژه‌های "خورآب" و "خورآباد"، به معنی "معبد مهر" دانسته‌اند. اما دایره‌المعارف مصاحب این گمانه را "اشتباه و توهم" زبان‌شناسان خوانده‌است. این دانشنامه در کنار معناهای متداول "خرابات" می‌نویسد که "استعمال خرابات، مانند الفاظ و کلمات دیگر نظایر آن، در کلام صوفیه مورد تأویل واقع شده، و شیخ شبستری در "گلشن راز" در تأویل آن گفته ‌است: "خراباتی شدن از خود رهائی است".

در غزلیات حافظ شیرازی نیز "خرابات" مورد تأویل واقع شده:

در خرابات مغان نور خدا می‌بینم / وین عجب بین که چه نوری ز کجا می‌بینم

"خرابات" او نشانی از خرابی ندارد و مکان نشاط و طرب است:

خشک شد بیخ طرب راه خرابات کجاست / تا درآن آب و هوا نشو و نمایی بکنیم

در هر حال در خرابات امروزین کابل نه از آن زندگی معنوی و هنری خبری است و نا از خانه های پر رفت و آمد و پراز مو سیقی و آواز. در گوشه و کنار آن به جای هنرمندان، زنان و مردانی معتاد به چشم می‌خورند که به آن جا پناه آورده اند.
گویا بنیاد آقاخان در نظر دارد که کوچۀ خرابات و چند منطقۀ دیگر شهر کابل به عنوان محله‌های قدیمی پایتخت ترمیم و بازسازی کند.

در گزارش تصویری این صفحه به دیدار ویرانه‌های خرابات می رویم.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

در همۀ کشورهای جهان کودکانی هستند که به دلیل معلولیت یا ناتوانی‌های گوناگون جسمی و ذهنی به آموزش ویژه و راهنمایی برای انتخاب پیشۀ مناسب نیاز دارند. در کشورهای پیشرفته این کودکان احساس نیاز کمتری می‌کنند، چون برایشان مؤسسات آموزشی و حرفه‌ای ویژه‌ای وجود دارد. اما در کشورهای رو به توسعه، بسیاری از کودکان ناتوان و معلول در میان همسالان سالم‌شان آموزش می‌بینند که این امر می‌تواند روی روحیه و شخصیت معلولان نوجوان اثر منفی بگذارد و "ناتوانی"‌شان را برای خود آنها و اطرافیانشان برجسته‌تر کند.

در حالی که محدودیت‌های ذهنی یا جسمی آن کودک می‌تواند برای آموزش یا انجام حرفه‌ای خاص مؤثر نباشد و در واقع، شاید او بتواند در آن زمینه موفق‌تر از همسالان "سالم"‌اش باشد. فیلم هندی "ستاره‌های روی زمین"، ساختۀ آمیر خان، یکی از نمونه‌های این حالت را به خوبی نشان می‌دهد.

این فیلم داستان پسربچۀ بازیگوشی‌ است که پیوسته از سوی پدر و مادر و آموزگارانش به دلیل کم کاری در تحصیل سرزنش می‌شود. بعداً روشن می‌شود که این پسربچه گرفتار عارضۀ خوانش‌پریشی (dyslexia) است، اما در نقاشی و ریاضی از استعداد خارق‌العاده‌ای برخوردار است.

استعداد او تنها زمانی کشف می‌شود که معلم برای او درس‌های ویژۀ کودکان خوانش‌پریش (dyslexic) را آموزش می‌دهد. در نتیجه آشکار می‌شود که این کودک نه تنها ناتوان ذهنی نیست، بلکه از هوش فوق‌العاده‌ای برخوردار است. جالب این جاست که شمار زیادی از شخصیت‌های تاریخی در دوران کودکی و نوجوانی خوانش‌پریش بوده‌اند؛ به مانند آلبرت اینشتین، لئوناردو داوینچی، والت دیزنی، آگاتا کریستی، توماس ادیسون و پابلو پیکاسو.

این تنها یک نمونه از عوارض ذهنی و جسمی است که می‌تواند کودکان را در ردیف "معلولان" قرار دهد. اما آموزش ویژه می‌تواند این عوارض را تبدیل به قوت آنها کند.

در تاجیکستان شوروی هم مدارس دولتی ویژۀ کودکان معلول و ناتوان وجود داشت.

بیشتر آنها افراد نابینا بودند که پس از فراغت از تحصیل در کارخانه‌های تولیدی ویژه‌ای کار می‌کردند. با فروپاشی اتحاد شوروی و ماجراهای پس از استقلال، درهای بیشتر آن مدارس بسته شد. اکنون بسیاری از کودکان معلول مجبورند یا کنار همسالان "سالم"‌شان درس بخوانند یا از خیر تحصیل علم در مدارس همگانی بگذرند. پس از فراغت از تحصیل هم فرصت شغلی مناسبی برای بسیاری از آنها وجود ندارد.

همین نیاز مبرم برای داشتن مدارس ویژۀ کودکان و جوانان معلول باعث شد که در سال گذشتۀ میلادی یک سازمان امدادرسانی وابسته به دولت اتریش در منطقۀ واسع، واقع در جنوب تاجیکستان کانونی را برای کودکان و جوانان دارای توانایی‌های محدود تأسیس کند. ساختمان و امکانات این کانون مدرن است و با نیازهای معلولان، سازگار. برای کودکان خردسال در این مرکز کودکستانی وجود دارد که با اسباب‌بازی‌ها و کتاب و لوازم گوناگون آموزشی مجهز است.

همه‌روزه اتوبوس مرکز به خانه‌های کودکان و جوانان سر می‌زند و آنها را به مرکز می‌رساند و پس از درس و آموزش کار آنها را به خانه‌هاشان برمی‌گرداند.

دانش‌آموزان این مرکز، کارآموز نیز هستند. یعنی در کنار تحصیل علوم، آنها حرفه‌های گوناگون را هم فرا می‌گیرند که با توجه به نوع و میزان معلولیت کودکان انتخاب می‌شود. کفش‌دوزی، گل‌دوزی، دوزندگی و آشپزی از جملۀ حرفه‌های عمده‌ای است که کودکان معلول در این مرکز فرا می‌گیرند. به گفتۀ مسئولان کانون، هدف از تعلیم این پیشه‌ها آماده‌سازی کودکان برای ورود به زندگی مستقل و تأمین معاش خانواده‌هاشان است. مربیان خوشحالند که کودکان به آموزش این حرفه‌ها علاقۀ وافر نشان می‌دهند، چون آگاهند که از این راه می‌توانند آیندۀ بهتری برای خود بسازند.

مریم‌بی عارفوا، رئیس کانون، می‌گوید که در آینده قرار است به دانش‌آموزان مرکز کامپیوتر را هم آموزش دهند، تا اندوخته‌های آنها با نیازهای معاصر هم‌خوانی بیشتر داشته باشد.

در گزارش مصور این صفحه سری می‌زنیم به کانون آموزشی کودکان معلول ناحیۀ واسع تاجیکستان.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

کلات قلعه یا دهی را گویند که بر سر کوه یا پشتۀ بلندی ساخته باشند؛ خواه آباد باشد، خواه خراب. تاریخ و جغرافیا کلات‌های زیادی را سراغ دارد: در قندهار، مه‌آباد، اسفراین، گناباد و غیره. همین کلمه را مازندرانی‌ها با انداختن حرف "ت" به کار می‌برند و در مازندران دهات با پسوند کلا زیاد است: رستم کلا، داراب کلا، خواجه کلا، پهنه کلا، کیاکلا و غیره.

در این میان، کلات نادری در ۱۴۵ کیلومتری شمال شرق مشهد و در مرز ترکمنستان از همه شهره‌تر است. نه به سبب کلات بودنش، بلکه به خاطر نادری بودنش. هرچه باشد، این دژ طبیعی، هویت خود در دویست و اندی سال اخیر را از فاتح هندوستان گرفته‌است و این چیز کمی نیست.

قبل از آن هم کلات جای مهمی بود. پاره‌ای روایات تاریخی که با کاوش‌های باستان‌شناختی تأیید می‌شود، نشان می‌دهد که این جا از دورۀ سلجوقیان (سدۀ یازدهم و دوازدهم میلادی) آباد و پراهمیت بوده‌است و تیمور گورکانی نیز چند باری بی‌فرجام به فتح آن کوشیده‌است.

اهمیت پیشین کلات از جنبۀ نظامی بود. کلات یک دژ طبیعی است که با کوه‌های بلند احاطه شده و جز از تنگه‌های صعب‌العبور نمی‌توان به درونش راه برد. کافی بود چند قراول برفراز این تنگه‌ها جای گیرند تا لشگری را زمین‌گیر کنند. امروزه نیز اگر تونل طولانی کلات نبود، راه یافتن به درونش سختی بسیار داشت.

کلات جایی پرآب با زمین‌های حاصل‌خیز است. بنا براین محاصرۀ دشمن خللی به زندگی ساکنانش وارد نمی‌ساخت و امکان می‌داد که  مردمش، بی‌اعتنا به مهاجمان، سرگرم کار خویش باشند.

همین ویژگی‌ها کلات را طرف توجه نادرشاه افشار، بزرگترین جنگاور تاریخ اخیر ایران و فاتح هندوستان قرار داد. کلات برای نادر ناشناخته نبود. او اهل درۀ گز بود و اگر به نقشه نگاه کنیم، می‌بینیم که درۀ گز همسایۀ کلات است.  

وقتی نادرشاه دروازه‌های هند را گشود و خزاین دربار گورکانیان را بار شتر کرد، چشمش به دنبال یک پناهگاه امن می‌گشت و طبیعی بود که کلات را خیلی زود به یاد بیاورد. همۀ آن جواهرات سلطنتی و تخت طاووس و نه تخت مرصع و سلاح‌های جواهرنشان و مسکوکات زرین و سیمین و پارچه‌های قیمتی و وسایل خانه و ۶۰۰۰ کتاب نفیس وغیره به کلات منتقل و از چشم همگان جز نادر پنهان شد.

سخن از کلات است، اما این مقایسه خالی از فایده نیست که انگلیسی‌ها با ثروت‌های هند چه کردند و نادر چه کرد. همان ثروت‌هایی که پایه‌های امپرتوری بریتانیای کبیر را محکم ساخت و شکوفاترین اقتصاد جهان را شکل داد، در ایران وسیله‌ای شد برای حظ بصر نادر افشار. آخرالامر هم با قتل ناگهانی او به تاراج رفت و هرقطعه‌اش از جایی سردرآورد. چندان که الماس "کوه نور" زینت‌افزای دربار سلطنتی انگلستان شد و "دریای نور" بر بازوی فتح‌علی‌شاه قاجار نشست.

توجه نادر به کلات رونق بی‌سابقه‌ای را برای این دهات دورافتاده رقم زد. هنرمندانی که از هند آورده شده بودند، دوشادوش معماران و هنرمندان ایرانی دست به کار ساخت باغ و قصر خورشید شدند. ورودی‌های کلات با ساخت برج و بارو نفوذناپذیرتر شد. تأسیساتی برای ذخیره و انتقال آب تدارک دیده شد، آثار بازمانده از گذشته همچون مسجد کبود گنبد مرمت شد، صفات داشته و ناداشتۀ نادر در قاب کتیبه بر دل کوه جای گرفت و خلاصه، کلات رنگ و رویی دیگر یافت.

اما به همان سرعتی که بر ذروه شکوه نشسته بود، رو به افول نهاد. با قتل نادر در ۱۷۴۷ میلادی، همه سرداران سپاه و مدعیان قدرت رو به کلات آوردند  تا خزاینش را تصاحب کنند. کلات نه با زور، بلکه در تبانی با نگاهبانان گشوده شد و به طرفة‌العینی تاراج گشت. آن باغ و قصر و استحکامات و تأسیسات نیز به کار کسی نمی‌آمد و به حال خود رها شد.

در روزگاران بعد، زمانه با کلات چنان کرد که وقتی در سال ۱۳۵۵ خورشیدی سیلی مهیب کلات را فرا گرفت و محمدرضا پهلوی برای سرکشی به دیدنش آمد، همین که از بال‌گرد پیاده شد و چشمش به قصر خورشید افتاد. با شگفتی پرسید: این خانۀ نادر است؟

امروزه اما، مرده‌ریگ نادر سرمایۀ بزرگی برای کلات است، تا به یک مرکز گردشگری بدل شود. اکنون باغ خورشید را که از میان رفته و در بخش‌هایی از آن خانه‌سازی شده بود، بازسازی کرده‌اند؛ قصر خورشید و سایر آثار تاریخی مرمت شده‌اند و چند مهمانسرای آبرومند برای گردشگران ساخته شده‌است.

به این جاذبه‌ها باید طبیعت زیبا و مردمان کلات را هم افزود. اینان مخلوطی از ترک و کرد و فارس و نمایانگر ترکیب جمعیتی سپاه نادر هستند و اغلب با کشاورزی و دامداری و کمی هم قالی‌بافی و ابریشم‌بافی روزگار می‌گذرانند.

گزارش تصویری این صفحه نگاهی دارد به دیدنی‌های کلات.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

در خبرها آمده بود که سردر دانشگاه تهران با همکاری شهرداری تهران شستشو و مرمت می‌شود. این سردر که در سال‌های ۱۳۴۵ و ۱۳۴۶ بر پایۀ طرحی از کورش فرزامی ساخته شد، اکنون به یکی از نمادهای شهر تهران بدل شده‌است. قدر مسلم این است که هیچ دانشگاهی در ایران چنین سردر انتزاعی، ابهام‌آمیز و پرمعنایی ندارد.

چرا که این سر در، به یک روایت دو بال یک پرندۀ خیالی (علم و دانش) را ترسیم می‌کند که به معنای صعود به مدارج بالاتر است و به روایت دیگر کتاب بازی را تصویر می‌کند که باز به مفهوم اهمیت علم و دانش است. اما مفهوم آن هر چه باشد، سر در دانشگاه تهران بنائی است که به اندازۀ یک افسانۀ زنده بحث‌ برانگیز است و هر کسی را می‌تواند ساعت‌ها و روزها به تماشا و گشودن رازهای خود مشغول کند.

کورش فرزامی، طراح این بنا در سال‌های ساختن آن دانشجوی دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و گویا این طرح به عنوان پایان‌نامۀ او پذیرفته شد. این خود نشان‌دهندۀ آن است که دانشگاه تهران در دورۀ زندگانی نه‌چندان دراز خود، چه استعدادهای درخشانی را، از استاد گرفته تا دانشجو، به خود جذب کرده و دانشجویانش دست کم در آن سال‌ها چه مایه از خلاقیت در خود نهفته داشته‌اند که در همین دانشگاه شکوفا شده‌ است.

کورش فرزامی بعدها بناهای دیگری در تهران ساخت که بیشتر آنها خانه‌هایی بودند که به سفارش بخش خصوصی ساخته شد، ولی در سطح شهر بنای دیگری از او به یادگار نمانده است. از بین دانشجویان و استادان معماری آن سال‌ها، از مهندس حسین امانت نیز تنها بنای شهیاد را به خاطر داریم که بعد از انقلاب به آزادی موسوم شد. اما از مهندس هوشنگ سیحون و کامران دیبا بناهای متعددی در سطح شهر یا کشور وجود دارد که هر یک از آنها در جای خود قابل بررسی است. فرزامی هم‌اکنون مقیم آمریکاست و متأسفانه نتوانستیم به او دسترسی یابیم، تا شاید گپ‌وگفتی با وی انجام شود.

ساخت بنای سردر دانشگاه تهران که مهندس محاسب آن سیمون سرکیسیان بود، ابتدا به یک پیمان‌کار سوئیسی سفارش داده شد، اما در همان مرحلۀ قالب‌بندی معلوم شد که اصول فنی آن رعایت نشده‌ است. به این جهت یک شرکت ایرانی به نام "آرمه" انجام طرح را به عهده گرفت. جالب است که قیمت تمام‌ شدۀ بنا را از ۲۴ هزار و ۵۰۰ تومان تا ششصد و اندی هزار تومان نوشته‌اند. اما حتا اگر قیمت ششصدهزارتومانی درست باشد، در مقابل عظمت این بنا که بعدها تصویر آن روی پول ملی چاپ شد، مبلغی ناچیز است.

مدیر عامل زیباسازی شهر تهران درباره مرمت بنای سردر دانشگاه تهران گفته است با توجه به نگرانی‌هایی که دربارۀ فرسودگی و هوازدگی و نهایتاً آسیب نماد سردر دانشگاه تهران وجود داشت، سازمان زیباسازی شهر تهران تصمیم به شستشو و مرمت آن گرفته‌است. مصطفی کیانی، رئیس دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه هنر نیز ضمن اشاره به مسائلی از این دست، یادآور شده‌است که زمانی که این سردر ساخته می‌شد، بناهای عظیم اطراف آن وجود نداشت و اکنون سردر دانشگاه تهران در بین فضاهای مرتفع اطراف گم شده ‌است.

اشارۀ رئیس دانشکدۀ معماری به کتابخانۀ مرکزی و بیش از آن به سازه‌های عظیم نماز جمعه است که بعد از انقلاب در زمین چمن دانشگاه تهران برپا شد. واقع هم این است که در زمان ساخت سردر دانشگاه تهران در مقابل آن فضای بازی وجود داشت که تا انتهای دانشگاه تهران را در دیدرس کسانی قرار می‌داد که از جلو دانشگاه عبور می‌کردند، اما در حال حاضر بناهای متعدد آن را کور کرده‌اند.

دانشگاه تهران از زمان انقلاب بیشتر محل تظاهرات یا نماز جمعه شد و مدیران آن در حفظ زیبایی این بنای باعظمت علم و دانش نکوشیدند. اما مدیریت فعلی ظاهراً تصمیم به حفظ زیبایی‌های آن گرفته‌است. سمت شرقی حیاط دبیرخانۀ دانشگاه تهران هم، چنان که در عکس بالای این صفحه می بینید، بعد از انقلاب به نحو کاسبکارانه‌ای تبدیل به مغازه شد که به شکل فروشگاه کتاب به ناشران مختلف (بیشتر دولتی) واگذار شد. اما امسال بیشتر آنها را خراب کرده و بار دیگر فضای باز آن را به حیاط دبیرخانه بازگردانده‌اند. کار البته ادامه دارد و در حال حاضر فقط یکی دو فروشگاه مانده‌است که گویا پایان عمر آنها نیز نزدیک باشد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

"از روز دوازدهم حملۀ مستبدین به تبریز همین قدر می‌دانیم که جنگ همچنان در جریان بود. لوتیان دوچی و سواران دولتی هر زمان که فرصت می‌یافتند، رو به یک سویی آورده دست به تاراج می‌زدند. در این روزها بود که بامدادان چند دسته از آنان، از چند سو به بازارچۀ صفی و راسته کوچه، که عمارت انجمن ایالتی و خانۀ حاج مهدی کوزه کنانی در آن جا می‌بود، رو آورندند و جنگ‌کنان پیش آمدند. از خانۀ حاج مهدی آقا چندین تفنگچی به جنگ و جلوگیری می‌پرداختند."*

بعد از خواندن کتاب تاریخ مشروطه به دنبال فرصتی می‌گشتم تا به تبریز بروم و آخرین رد پای مشروطه‌خواهان آن دیار را از نزدیک ببینم. حالا در تبریز بودم و درست مقابل در خانۀ مشروطه، در محلۀ قدیمی راسته کوچه در ضلع غربی بازار بزرگ تبریز.

خانه‌ای که نقش مهمی در انقلاب مشروطه داشت. قبل از هر چیزی معماری زیبای خانه که به سبک معماری دوران قاجار بود، شگفت‌ زده‌ام کرد. نورگیر زیبای رنگارنگ موسوم به کلاه فرنگی با ستون‌ها و سرستون‌های گچبری ‌شده، پنجره‌های ارسی و درهای منبت‌کاری ‌شده به راستی دیدنی بود. گفته می‌شود، "حاج ولی معمار" یکی از معماران بزرگ و هنرمند تبریزی، بعد از بازگشت از روسیه در سال ۱۲۴۷ این بنا را به سفارش حاج مهدی کوزه کنانی در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ متر مربع و با دو طبقه اندرونی و بیرونی ساخته بود.

حاج مهدی کوزه کنانی از تجار معروف تبریز و یکی از مهمترین حامیان و پشتیبانان جنبش مشروطه در آذربایجان، همچنین نخستین رئیس انجمن ایالتی آذربایجان و نگه‌دارنده مُهر انجمن نیز بوده است.

جنبش مشروطه یا مشروطۀ دوم که پس از به توپ بستن مجلس در تهران پا گرفت، منجر به وقوع شورش‌های گسترده مردمی در تبریز و به خطر افتادن جان مشروطه‌خواهان شد. از همین روی حاج مهدی این خانه را بعد از امضای فرمان مشروطیت و به توپ بستن مجلس شورای ملی به مجاهدان واگذار کرد. و در دوران جنگ‌های معروف یازده‌ماهۀ تبریز، خانۀ حاج مهدی محل تشکیل جلسات اعضای مشروطه بود. در همین خانه بود که تصمیم مهم و انقلابی پایین آوردن پرچم سفید تسلیم در برابر نیروهای دولتی گرفته شد.

با یادآوری این اتفاقات به داخل ساختمان می‌روم. پلکان‌های مجلل که با قاب عکس‌های دوران مشروطه تزیین شده من را به طبقۀ دوم هدایت می‌کند. اتاق بزرگ با پنجره‌های رنگی که معرف خانه‌های زمان قاجار است، محل نگهداری وسایل شخصی حاج مهدی کوزه کنانی و آقا میرزاعلی ثقه الاسلام مجتهد تبریزی که او نیز نقش مهمی داشت، نگهداری می‌شود. عینک و قلمدان ثقه الاسلام و همین‌طور دستخط حاج مهدی، دفتزچۀ دخل و خرج مشروطه و وصیت‌نامۀ او در مورد خانه از قسمت‌های جالب توجه آن اتاق است.

روایتی در تبریز هست که بنا بر آن انقلاب مشروطه را سه چیز پیروز کرد که یکی از آنان کلاه حاج مهدی کوزه کنانی بود. کلاه در دوران قاجار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. حاج مهدی برای جمع‌آوری پول، کلاهش را در بازار به زمین می‌اندازد و بازاریان به دلیل اعتبار و احترامی که نسبت به او داشتند، کمک‌های مالی خود را در کلاه می‌انداختند و بدین شکل بخشی از هزینه‌های لازم، از جمله کمک به خانوادۀ مجاهدان و شهدای جنبش مشروطه، تأمین می‌شد.

یکی از اتاق‌ها که به آن اتاق گوشواره می‌گویند و در دو سوی اتاق بزرگ خانه قرار دارد، به جنبش زنان اختصاص داده شده. عکس‌ها و سرگذشت زینب پاشا و همین‌طور سرگذشت تلدی ززی، دختر جوانی که لباس رزم به تن کرد و در پوشش مردانه و همدوش تقنگ داران ستارخان به جنگ رفته بود، شایان توجه است. تنها پس از زخمی شدن تلدی ززی، ستار خان به زن بودن او پی می‌برد.

این خانه پس از فتح تهران و فوت حاج مهدی در سال ۱۲۹۷ شمسی رها شد. این منزل بعد از دوران مشروطیت، در زمان خودمختاری آذربایجان مابین سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵ نیز محل تجمع سران فرقۀ دموکرات آذربایجان بوده و تصمیمات و جلسات این حزب در همین مکان اتخاذ می‌شده‌‌است.

خانۀ مشروطه به دلیل اهمیت تاریخی در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۶۷ توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و مرمت شد. در سال ۱۳۷۵ پس از مرمت و تجهیز تالار اصلی و اتاق‌ گوشواره به عنوان موزه آغاز به کار کرد.

از مهمترین اموال موجود در موزۀ مشروطه می‌توان به فرش مشروطه، اسلحۀ کمری ستارخان، وسایل شخصی سران مشروطه که از طرف خانواده‌های آنها اهدا شده‌‌است و اسناد و مدارک مرتبط با انقلاب مشروطه اشاره کرد.

از پشت شیشه‌های رنگی به حیاط کوچک خانه نگاه می‌کنم. قسمت دیگری از کتاب تاریخ مشروطه را به یاد می‌آورم که حاج مهدی نگران ایستاده و می‌گوید: "ای مردم، یگانگی کنید و مشروطه را نگه ‌دارید، تا فرزندان شما آسوده زیسته و نام شما را به نیکی یاد کنند. زیر بیرق خودکامه نروید که دشمن دین و زندگانی شما است".
 
* از کتاب تاریخ مشروطه، نوشتۀ احمد کسروی

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

جدیدآنلاین: گیزلا وارگا سینایی، نقاش مقیم ایران، در سال ۱۹۴۴ میلادی در شهر کوچکی به نام "چک ور" در حومۀ بوداپست، پایتخت مجارستان، متولد شد. تحصیلات هنری اش را در آکادمی‌های وین در اتریش به پایان رساند و در سال ۱۹۶۷ میلادی به ایران آمد. متن زیر شرح مختصر سرگذشت گیزلا سینایی است، به قلم خود او. 

اینجا در تهران وقتی صبح‌ها از خواب بیدار می‌شوم و برای آبیاری درختان به حیاط می‌روم تا پیش از شروع یک روز پرمشغله کمی با خود خلوت کنم. تمام خانه‌مان از برگ‌های سبز پیچک پوشیده شده‌است و گنجشکان کوچک هر صبح با موسیقی پرهیاهوی آوازشان مرا از خواب بیدار می‌کنند. در باغچه هر گاه پرهای پرنده‌ای پیدا می‌کنم، دلم شوری می‌گیرد و می‌دانم که سفری در پیش است! احساس کودکانه‌ای است.

به یاد می‌آورم که با پدرم به جنگل می‌رفتیم و پرتو نور خورشید از لای برگ درختان بر ما می‌تابید و شانه‌به‌سرها پرواز می‌کردند و من پر آنها را جمع می‌کردم و به خانه می‌بردم.

مادر و پدرم همیشه از سختی جنگ برایم می گفتند. از زمانی که من به دنیا آمدم.

در آن زمان خانواده‌ام در خانۀ پدربزرگم در نزدیکی جنگل زندگی می‌کردند. روزی که از میان درختان سرسبز و فروتن جنگل شعله‌های جنگ زبانه گرفت؛ روزی که صدای گوش‌خراش توپ و تیر و تفنگ، پرندگان فارغ‌بال را از آسمان فراری داد؛ روزی که مادرم از درد زایمان به خود پیچید؛ صدای گریۀ کودکی که گویی می‌گفت "من به دنیا آمدم!" و پدرم... پدر بیچاره‌ام با اشک شوق در چشمانش از خانه بیرون دوید و با صدای بلند قسم خورد که "در این جهان پر درد و رنج دیگر فرزندی به دنیا نخواهم آورد".

پدرم حق داشت. او به تازگی آکادمی موسیقی را تمام کرده بود و آرزوی رفتن به کشورهای دور را در سر می‌پروراند. او جوان بود و ایمان داشت که می‌تواند با هنر خود جهانی را تحت تأثیر قرار دهد. اما سرنوشت، راهِ رفتن را بر او بسته بود.

مجارستان ویران شده بود. همه فقیر بودند و پردۀ آهنی بر همۀ ملت مجارستان سایه گسترده بود.

پدر و مادرم به سختی زندگی می‌کردند. ولی من از این سختی چیزی دستگیرم نمی‌شد. ما در نزدیکی بوداپست در کنار جنگل زندگی می‌کردیم.

پدرم هر روز مرا به جنگل می‌برد. در آنجا صدای خود را رها می‌کرد و زیباترین آوازها را می‌خواند. بعد به همراه هم هیزم جمع می‌کردیم و در این سو و آن سو به دنبال قارچ‌های خوراکی می‌گشتیم، تا باز هم مادر زیبای موطلایی من مثل همیشه با مواد ناچیزی که در اختیار داشت، غذای لذیذی بر روی میز جادو کند و شکم گرسنۀ ما سیر شود. چه دوران فوق‌العاده‌ای بود!

پدرم در یک چاپخانه کار می‌کرد. او گاه کتاب‌هایی را که اشکال چاپی داشتند، از خمیر شدن نجات می‌داد و به خانه می‌آورد.

چه شب‌های به‌یادماندنی بودند. شب‌هایی که پدر در زیر نور چراغ نفتی با صدای بلند برایم کتاب می‌خواند و مادرم بافتنی می‌بافت. چه قدر ژاکتم را دوست داشتم و چه قدر بی‌صبرانه انتظار کشیدم تا ردیف گوزن‌هایش کامل شود.

قصه‌ها، قصه‌ها، قصه‌ها...

قصه‌ها در جنگل در میان انبوه درختان جان می‌گرفتند، حرکت می‌کردند. در پس هر تپه‌ای، گلی، درختی رازی نهفته بود و قصه‌ای شکل می‌گرفت.

به هنگام سرمای زمستان هم در میان سفیدی برف و در پس پردۀ مه با صدای گرم پدرم، قصه‌ها شکل می‌گرفتند و شکل می‌گرفتند.

و او آواز می‌خواند و قصه می‌گفت و قصه‌ می‌گفت.

آن زمان بود که شور رفتن به دلم افتاد. خواستم که هفت چکمۀ آهنی به پا کنم و به راه بیفتم و ببینم پری‌بانو کجاست و علاءالدین زیرک با چراغ جادویش کجا پنهان شده و شهرزاد قصه‌گو در پس کدام پردۀ مه‌آلود با صدای دل‌نوازش قصه می‌گوید.

یادم می‌آید روزهایی را که هر یک از ما، دانش‌آموزان کلاس اول دبستان، کُندۀ درخت کوچکی به مدرسه می‌آوردیم، تا کلاسمان گرم شود.

فراموش نمی‌کنم که آموزگار سخت‌گیرمان چه‌گونه به هنگام دیکته گفتن، هیزم‌ها را در آتش جابه‌جا می‌کرد. شش سال در این مدرسه درس خواندم. چه دلنشین بود راه بازگشت از مدرسه، از میان درختان بلند و سرسبز جنگل.

وقتی به پایتخت آمدیم، گریه کردم و به هنگام خداحافظی تمام درختان باغ پدربزرگم را یکی یکی بوسیدم. شهر بزرگ خاکستری را دوست نداشتم.

بعدها با این خاکستری آشتی کردم. از میان شهرمان دانوب آبی‌رنگ عبور می‌کرد و جزایر سرسبز کوچکی می‌ساخت که من به آنها دل بسته بودم.

چه روزهایی که ساعت‌ها در کنار ساحل دانوب می‌نشستم و کشتی‌های بزرگ مسافربری را نظاره می‌کردم که بر آب شناور بودند. در دل با خود می‌گفتم، خوش به حال دانوب که از میان این همه کشور عبور می‌کند... چه چیزها که نمی‌بیند!

در آن زمان درس می‌خواندم. کتاب می‌خواندم و هوای رفتن داشتم.

امواج خروشان زندگی مرا به اتریش برد. درآن‌جا کلیدی نیافتم برای دری که به روی جهان باز می‌شد.

بلاخره نقاش شدم و سرنوشت مرا با ایران پیوند داد؛ سرزمین قصه‌ها و افسانه‌ها!

امروز که نقاشی می‌کشم، قصه‌های کودکیم به سراغم می‌آیند. دوست دارم آنها را نقاشی کنم. به همین خاطر قصه‌های کودکی را می‌گویم و می‌گویم، تا زمانی که زنده هستم.

اما قصه‌ها تمامی ندارند.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب