۲۷ سپتامبر ۲۰۱۱ - ۵ مهر ۱۳۹۰
امیر جوانشیر
هویتهای پایدار نام کتابی است مصور با چاپی نفیس که به همت اسماعیل دمیرچی گردآوری و چاپ شده است. در این کتاب حدود ۲۲۰ تن از مدیران مسئول یا دستاندرکاران قدیمی صنعت چاپ اعم از چاپخانهداران و لیتوگرافها و صحافها و گراورسازان را به کمک عکس معرفی شدهاند. آقای دمیرچی مولف کتابهای چاپ سنگی و آشنایی با صنعت چاپ است که در سال ۱۳۸۲ ، برندۀ جایزۀ کتاب سال شد. این کتاب به شیوۀ کتابهای مریم زندی که چهرههای معروف عرصۀ نویسندگی و نقاشی و هنر را معرفی میکند، تدوین شده است.
در کنار عکسها، نام و تاریخ تولد و تاریخ ورود به صنعت چاپ و نام چاپخانه یا لیتوگرافی و صحافی که شخص مدیر مسئول آن است ذکر شدهاست. بهغیر از کیفیت عکسها، تنها تفاوت در این است که در "چهرهها" یک عکاس حرفهای راه افتاده بود و تمام نویسندگان یا نقاشان را دیده بود و کاراکتر آنها را مطالعه کرده بود و عکس گرفته بود (در واقع شناخت خود را از نویسندگان و نقاشان عکس کرده بود)، اما در اینجا عکاس معروفی کار نکرده، بلکه از هر شخص تعدادی عکس گرفته شده و یک پز آن انتخاب شده و در کتاب آمده است.
اطلاعات کتاب بسیار مختصر و در حد شناسنامه است. هر عکس در یک صفحه قرار گرفته و اطلاعات در صفحۀ مقابل آن. کتاب با کاغذ گلاسۀ عالی چاپ و با صحافی و شیرازه دوزی و جلد زرکوب و آراستگی تمام انتشار یافتهاست.
واژۀ "انتشار" را در اینجا با مقداری مسامحه به کار بردهایم. زیرا کتاب توزیع نشده و در بازار کتاب یافت نمیشود. بلکه تنها برخی کتابخانهها و نیز صاحبان و مدیران مسئول چاپخانهها آن را دریافت کردهاند.
انگیزۀ تدوین کتاب عشق به صنعت چاپ و علاقه به دستاندرکاران قدیمی آن است. علاقۀ گردآورنده به دستاندرکاران صنعت چاپ از آنروست که خود از اهالی چاپ است و از ۱۳۳۰ به کار حروف چینی مشغول شده و بعدها در چاپخانۀ خواندنیها و اطلاعات کار کرده و سالهای دراز خاک چاپخانهها را خورده و تمام عمر با حروف سربی و اشپون و گارسه و ماشین چاپ سر و کار داشته و بزرگان و زحمتکشان صنعت چاپ را به خوبی میشناسد.
اما اهمیت کتاب: علاوه بر آن که آلبوم زیبایی از صنعتگران چاپ کشور فراهم آمده، مأخذ و مرجع خوبی برای اهل تحقیق به حساب میآید. بیشتر کسانی که در صنعت چاپ اسم و رسمی دارند در کتاب معرفی شدهاند. البته هنوز جا دارد کتاب تکمیل شود، چون تعداد زیادی از اهالی چاپ، تصویری در کتاب ندارند . شماری از آنان حاضر نشدهاند نامشان در کتاب بیاید. به کسانی نیز دسترسی نبوده تا بتوان اطلاعات مربوطه به آنان را در کتاب گنجاند. آقای دمیرچی دربارۀ غیبت این نامها توضیح میدهد که به همۀ صاحبنامان صنعت چاپ مراجعه شده اما رضایت ندادهاند که عکسی از آنان در کتاب باشد. گاهی نیز البته نامهایی در کتاب آمده که به نظر نمی رسد به صنعت چاپ ربطی داشته باشد. نام سید محمود دعایی مدیر روزنامۀ اطلاعات یا ابراهیم حقیقی که گرافیست معروفی است از این دست است. اما همانگونه که غلامرضا سحاب میگوید برای نخستین بار کسی احوال اهالی چاپ را پرسیده است و با کمک تصاویر نام آنها را ماندگار کرده یا لااقل تصاویر و نامها یکجا گرد آمدهاند. او میگوید کتاب پایۀ محکمی است برای اینکه دیگران بیایند و شرح حالها را بنویسند و پیشکسوتان را بشناسانند و حقشان را ادا کنند.
از آنجا که کتاب مرکب از تصاویر اهالی صنعت چاپ است، به نوعی ترکیب کارگری دارد و کم و بیش میتوان از تصویرها به خاستگاه طبقاتی صاحبان آنها پی برد. این تصاویر نشان دهندۀ آن است که صنعت چاپ ایران هنوز به صورت یک صنعت سنتی در دست گروههایی که از کارگری در چاپخانه آغاز کردهاند، باقی مانده است. در واقع جزو حرفههایی است که از پدر به فرزند به ارث رسیده و شکل سنتی خود را حفظ کرده و به نوعی در اختیار بازار مانده است. به عبارت دیگر دانش آموختگان دانشگاهها و فرهیختگان جامعه هنوز به این صنعت روی نیاورده و در این صنعت جای پایی نیافتهاند. تردیدی نیست که این حکم کلی نیست. میدانیم عرصۀ مدیریت چاپ به کلی از تحصیلکردگان دانشگاهی خالی نیست. چنانکه جمشید لاچینی که در کتاب هست از تحصیلکردگان این رشته است و سالها مدیر فنی چاپخانۀ کیهان بوده است.
کتاب میتوانست حاوی سرگذشتهای شیرین و حیرتانگیزی در عرصۀ چاپ باشد. پشت سر هر یک از این نامها و عکسها که در کتاب میبینیم بسیاری خاطرهها از نویسندگان و مطبوعاتیهای ایران نهفته است چرا که با آنان سالهای دراز کار کردهاند. افسوس که در کتاب به این موضوع توجه نشده و آقای دمیرچی که خود با تکتک آنها به گفتگو نشسته چاپ زندگینامهها و مصاحبهها و خاطرات را به کتاب دیگری حواله داده که با نام "گفتگو با اهالی قبیلۀ چاپ" منتشر خواهد شد.
با وجود کمبودهایی که در هر کاری میتوان یافت، هویتهای پایدار گامی است نخست در ارایه تصاویر بسیاری از دستاندرکاران صنعت چاپ در ایران و منبع ارزشمندی برای اهل تحقیق و کارهای کاملتر در آینده و باید به گردآورندۀ آن دست مریزاد گفت.
به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید
ارسال مطلب