داریوش رجبیان

کتاب های پارسی برایم مرموز بودند و به برادرم سخت غبطه می خوردم که می توانست –هرچند به سختی و کندی– خطوط نگارین آن را بخواند. اتحاد شوروی هنوز با خط پارسی، میانه خوبی نداشت و سیاست جداسازی مصنوعی گویش های زبان یگانه پارسی همچنان ادامه داشت.

از قضا رباعیات عمر خیام گیرم آمد که آثار شاعر را به هر دو خط پارسی و سیریلیک در بر داشت. با مقایسه و کنار هم گذاشتن سطرهای آن بود که طلسم دبیره پارسی برایم شکسته شد و راز کتاب های پارسی خانه مان آشکار گردید.

در واقع، راز چندانی هم نبود. همان کتاب های ادبی خودمان بود که انتشارات "عرفان" دوشنبه به منظور تغذیه ایدئولوژیک افغانستان همسایه به خط پارسی برگردانشان می کرد.

داستان های کوتاه و بلند نویسندگان بنام تاجیکستان شوروی، مانند جلال اکرامی، رحیم جلیل، عباد فیض الله، فضل الدین محمدی یف و غیره که غالبا از زندگی ما تصویر روشن و فریبنده ای به دست می داد و بر تارو پود گذشته می تاخت.

چاپ این آثار به خط پارسی در دهه ۱۹۶۰ آغاز گرفت و تا پایان عمر شوروی ادامه داشت. بدین گونه، دانش دبیره پارسی برای من هیچ امتیازی نمی داد. با این خط هم تنها آثاری را می شد خواند که به خط سیریلیک در دسترس بود.

دانش دبیره پارسی زمانی به درد من خورد که پرسترویکای گورباچف از شدت کنترل ورود ادبیات خارجی به اتحاد شوروی کاست و مجله های پارسی از ایران و افغانستان و آمریکا و اروپا اندک اندک به تاجیکستان راه یافت.

چون به شعر علاقه داشتم، شادی مرا نهایتی نبود که دیگر می توانستم فروغ و نادرپور و اخوان ثالث و شاملو و خلیلی را به خط اصل بخوانم.

برگردان داستان های ایرانی به خط سیریلیک نیز تقریبا همزمان آغاز شد. نخستین مجموعه داستان های کوتاه ایرانی که یادم می آید، محصول زحمات میرزا باقی، پژوهشگر تاجیک بود، زیر عنوان "مرواریدهای بی صدف". از طریق همین کتاب به خط سیریلیک بود که با اثرهایی از صادق هدایت و صادق چوبک و بزرگ علوی و جلال آل احمد آشنا شدم.

البته، آشنایی تاجیکستان با شعر معاصر ایران به سال ها پیش از تولد من برمی گردد. سال ۱۹۶۷ شهر دوشنبه میزبان کنگره شعر پارسی شد و این مناسبت ورود چهره های برجسته ادبیات ایران، مانند نادر نادرپور، پرویز ناتل خانلری و لطفعلی صورتگر به تاجیکستان را ممکن ساخت.

افزون بر این، به افتخار این همایش نمونه ای چند از اشعار نادر نادرپور، فریدون توللی، فروغ فرخزاد، هوشنگ ابتهاج و سیاوش کسرایی به دبیره سیریلیک منتشر شد. آن مجموعه با سرعت برق به فروش رفت و دیگر بازچاپ نشد، اما روی شعر معاصر تاجیکستان نقشی نازدودنی به جا گذاشت.   

در دوره سکرات اتحاد شوروی دسترسی ما به کتاب های پارسی بیشتر شد. انتشارات الهدی نخستین شعبه خود را در شهر دوشنبه باز کرد و سیلی از تشنگان ادبیات پارسی را به سوی خود کشید. اما بیشتر کتاب های این دکان مذهبی بود (از قبیل آثار مطهری) و مراد ما را حاصل نمی کرد. با وجود این، خرسند بودیم که روزنه ای به ادبیات ایران امروز باز شده است.

از افغانستان کمتر خبرفرهنگی به ما می رسید. تنها راهی که برای آشنایی با ادبیات آن کشور باز شد، کتابخانه خلیل الله خلیلی بود که به اهتمام جعفر رنجبر، یک روشنفکر افغانستانی، در دوشنبه گشایش یافت و حاوی ادبیاتی از افغانستان بود.

فروشگاه انتشارات سروش ایران نیز برای مدتی در دوشتبه فعال بود، اما مهم تر از آن کتابخانه رودکی بود که در درون ساختمان کتابخانه فردوسی گنجید و صدها جلد کتاب کهنه و نو ایرانی را در اختیار پارسی خوانان دوشنبه ای قرار داد.

چاپخانه پیوند با کمک ایران در شهر دوشنبه پا گرفت و آثاری را به خط پارسی چاپ کرد. هفته نامه پیوند هم در اشاعه ادبیات ایران و افغانستان در تاجیکستان سهم گرفت. یاد هر دو "پیوند" به خیر که اکنون به تاریخ پیوسته اند.

اما همین تلاش ها باعث شد که ما در تاجیکستان با آثار نویسندگان و شاعران معاصر همزبان برونمرزی آشنا شویم. در این میان ذکر تلاش های شادروان محی الدین عالمپور، روزنامه نگار و پژوهشگر تاجیک نیز بایسته است که در چاپ اشعار فروغ فرخزاد و نادر نادرپور به دبیره سیریلیک سهم به سزایی داشت.

اما به نظر می آمد که این جنبش بیشتر یکطرفه است و در ایران و افغانستان از دست آوردهای فرهنگی و ادبی تاجیکستان کمتر آگاه اند. برگردان "یادداشتها"ی صدرالدین عینی به دبیره پارسی توسط سعیدی سیرجانی سال ۱۹۸۳، حدود چهل سال پس از انتشار آن به خط سیریلیک در تهران چاپ شد.

در آغاز دهه ۱۹۹۰ انتشارات الهدی گلچین اشعار شاعران نامدار تاجیکستان، از قبیل لایق شیرعلی، مومن قناعت، گلرخسار و بازار صابر را در جلدهای نفیس جداگانه برای نخستین بار به خط پارسی منتشر کرد. البته، پیش از آن، سال ۱۹۸۹، باقر معین، رئیس وقت بخش فارسی و پشتوی بی بی سی، پس از دیدار از آسیای میانه رشته برنامه های "یاد یار مهربان" را تهیه و پخش کرده بود که شامل چکامه های شاعران معاصر تاجیکستان و ازبکستان نیز می شد.

دیدن کتاب "فیروزه" جلال اکرامی، نویسنده فقید تاجیک، در یکی از کتابفروشی های میدان انقلاب تهران در سال ۱۹۹۶ برایم بسیار شگفت انگیز بود. چون این رمان بسیار خواندنی در تاجیکستان با نام "دختر آتش" معروف است و بیان آن نیز خشک و عامیانه تر از "فیروزه" است.

پشت جلد آن خواندم که داستان را از زبان فرانسوى به پارسی ترجمه کرده اند. یعنی اثر یک نویسنده سرشناس تاجیک که به پارسی نوشته شده بود، نخست به روسی، سپس از روسی به فرانسوی و سرانجام دوباره از فرانسوی به پارسی ترجمه شده بود.

فرآیند آشنایی همزبانان با آثار منتشره در تاجیکستان با کوشش های پژوهشگرانی چون رحیم مسلمانیان قبادیانی در تهران و کمال عینی در دوشنبه همچنان ادامه دارد.

اکنون به نظر می رسد که این روند وارونه شده، چون دیگر تقریبا هیچ کتابی از آثار ادیبان معاصر ایران و افغانستان به خط سیریلیک در تاجیکستان منتشر نمی شود. سد بلند خط که میان تاجیکستان از یک سو و ایران و افغانستان از سوی دیگر وجود دارد، مانع از آشنایی ما با ادبیات امروزی همزبانان شده است.

در گزارش مصور این صفحه جوانان هر سه کشور پارسی گو از میزان آشنایی شان با ادبیات همدیگر می گویند.

  برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب