انیس کنج تنهایی
ایمان شایسته 

برگزاری نمایشگاه های کتاب در افغانستان که پدیده ای تازه است، فرصت نادری را برای دوستداران کتاب فراهم می کند، تا به کتاب هایی دسترسی یابند که معمولا در بازارهای افغانستان پیدا نمی شود.

در کشوری که کتابدوستان اش اندک بهانه ای برای گردهم آیی دارند، نمایشگاه کتاب بهترین محل اختلاط و گفتگو میان آنهاست. شماری از کتابخانه های محلی نیز در این نمایشگاه ها امکان خریداری کتاب های جدید را می یابند که غالبا در ایران و شماری هم در پاکستان منتشر شده اند.

در نمایشگاه کتاب امسال کابل نیز ناشرانی از ایران و پاکستان و کشور میزبان شرکت کرده اند. در این نمایشگاه که با عنوان نمایشگاه کتب علمی و دانشگاهی برپا شده و هدف ارائه کتابهای مورد نیاز دانشجویان بوده، کمتر اثری از کتاب های دانشگاهی می توان دید و برعکس، بیش از هر چیزی کتابهای مذهبی، تاریخی، سیاسی، شعر و رمان و سایر کتاب های قدیمی و جدید ادبی به چشم می خورد. شاید به خاطر این که همین دست از کتاب ها، به اضافه فرهنگ ها، قصه های کودکان و کتاب های فلسفی از اقبال و توجه کتاب خوان ها در افغانستان برخوردارند.

"ندا" که چند سال پیش از پاکستان به کابل برگشته و بیش از یک سال است که کتاب خوانی را به صورت جدی آغاز کرده است، می گوید، فرهنگ کتابخوانی در گذشته بسیار کمرنگ بود و با بازگشت مهاجران از خارج، به ویژه ایران، رونق یافته است.

با وجود این، وی که هیچ روزی را بدون کتاب سر نمی کند، بر این نظر است که در افغانستان کتاب خوان به معنای واقعی بسیار کم است و می گوید، "من فقط یکی دو نفر را می شناسم که کتاب خوان هستند و با آنها کتاب رد و بدل می کنم".

دلیل وضعیت آشفته کتاب و کتاب خوانی در افغانستان امروز را باید در تاریخ این کشور و به خصوص در تاریخ معاصر جستجو کرد.

سواد و سوادآموزی و کتاب و کتاب خوانی جزء اولویت بیشتر دولت های افغانستان نبوده است و معمولا نابسامانی های سیاسی و اجتماعی از اهمیت این موضوع کاسته است. در حالی که درست در محدوده همین دوران کشورهای مشابه و یا همسایه های افغانستان به پیشرفت های بزرگی نایل شدند و امروزه در شرایطی بسیار متفاوت از مردم افغانستان زندگی می کنند.

اکنون افغانستان جزء کشورهایی به شمار می رود که بیشترین آمار بی سوادان را دارد. برنامه توسعه سازمان ملل متحد سال گذشته میلادی در گزارش توسعه انسانی سالانه خود در زمینه سوادآموزی افغانستان را در برابر واپس مانده ترین کشورهای آفریقای غربی، به مانند بورکینا فاسو و مالی قرار داد.

بنا به جدولی که در این گزارش آمده است، هم اکنون تنها ۲۳.۵ درصد جمعیت بالغ افغانستان باسواد اند و از این میان شمار به مراتب کمتری به کتاب خوانی علاقه دارند.

عامل بزرگ دوم در عدم رشد کتاب خوانی، بیکاری و فقر اقتصادی خانواده هاست که همه را دچار غم نان کرده و باسوادان و فرهنگیان را دچار روزمرگی.

در آمد ماهانه یک خانواده افغان به طور متوسط معادل ۸۰ دالر (دلار) برآورد شده است که حداقل نیمی از آن فقط صرف تهیه آرد مى شود. از طرفی، تفکر کمونیستی حاکم در دهه های گذشته مردم را طوری بار آورده که حاضر نیستند برای کتاب هزینه کنند و آن را بخرند، بلکه تهیه آنرا وظیفه دولت می دانند.

افغانستان هنوز عضو ISBN یا شابک (شماره استاندارد بین المللی کتاب) نيست و مقامات وزارت اطلاعات و فرهنگ مى گویند کار فرهنگی ریشه ای و مؤثر در عرصه کتاب نیازمند هزینه بالایی است که از توان این وزارت خارج است.

تاکنون انتشارات به معنای واقعی کلمه در افغانستان وجود نداشته است به جز یک انتشارات دولتی در زمان کمونیست ها که به نشر کتب و مجلات ایدیولوژی حاکم می پرداخته است و اکنون عملاً به یک کتابفروشی تبدیل شده است.

تعداد کتابخانه های عامه در سراسر افغانستان حدود ۷۰ عدد است و بیشتر آنها نیز خصوصاً درقسمت کتاب های مرجع و کتاب های روز غنی نیستند. بیشتر ناشران و کتاب فروشان هم دید تجاری به مقوله کتاب و کتاب خوانی دارند، تا دید فرهنگی.

خلاء تولیدات بومی و دانش بومی در عرصه کتاب و نیاز نسل جدید به دانش روز باعث پناه بردن اهل کتاب به تولیدات خارجی شده و در این میان کشور ایران به دلیل همسایگی، زبان مشترک و دامنه وسيع تألیف، ترجمه و چاپ کتاب، بیشترین حضور را در این قسمت دارد. به خصوص که بیشتر خریداران کتاب های ایرانی کسانی هستند که سال ها در آنجا زیسته اند و در همان جا تحصیل کرده اند.

محصولات فرهنگی کشور پاکستان معمولاً به سه زبان اردو و پشتو و انگلیسی است که بیشتر آنها کتب مذهبی و ادبیات پشتو و یا آموزش زبان انگلیسی هستند. اما تجربه نشان داده که کیفیت پایین چاپ، کاغذ های کاهی و ویرایش غیر حرفه ای کتاب های پاکستانی باعث شده که بازار کتاب در انحصار ناشران ایرانی باقی بماند.

تعداد چاپخانه های (نه انتشارات) داخلی در چند سال اخیر رو به افزایش بوده است که آنها هم بیشتر مبادرت به چاپ کتاب های نویسندگان داخلی و به خصوص کتاب های درسی و سیاسی و ادبی کرده اند که البته غالباً بیشتر از این که به کتاب شباهات داشته باشند به جزوه های شخصی می مانند.

همینطور کمتر اثر ترجمه ای در داخل به چاپ رسیده است. قیمت گران کاغذ در مقایسه با ناشران ایرانی که برای کاغذ یارانه دولتی دریافت می کنند و تجربه کمتر آنها در ویرایش و ظاهر کتاب، باعث شده که این کتاب ها نیز از اقبال چندانی در مقایسه با کتب ایرانی برخوردار نباشند.

در قسمت تالیف و یا ترجمه کتاب های علمی و دانشگاهی نیز به ندرت می توان اثری از نویسندگان و یا مترجمان داخلی یافت.

در نمایشگاه کتاب کابل نکته ای که جلب توجه می کند، آشفتگی و پراکندگی کتاب ها در میان یکدیگر است. گویا غرفه داران با عجله فقط کتاب ها را چیده اند، غافل از این که چه قدر خریداران را برای یافتن کتابی سردرگم می کنند. صحنه هایی از این نمایشگاه را می توانید در گزارش مصور این صفحه ببینید.

  برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب