از میان شهرهای قدیمی ایران، کمتر شهری را می‌توان یافت که تاریخ تأسیس داشته باشد؛ آن هم به سال و ماه و روز. سنندج از معدود شهرهایی است که تاریخ تأسیس دارد. این شهر در روز یکشنبه ۴ شوال سال ۱۰۴۶ هجری قمری، برابر با اول مارس ۱۶۲۷ میلادی و ۱۱ اسفندماه ۱۰۱۵ خورشیدی بنیان نهاده شد. در این روز، شاه صفی صفوی به سلیمان خان اردلان والی کردستان دستور داد که قلعه‌ای در روستای "سینه" یا "سنه" کردستان بسازد و مرکز حکومت ایالت کردستان را از پالنگان به این قلعه منتقل کند؛ و این سرآغاز شکل‌گیری شهر سنندج (معرّب سنه دژ) بود.

دولت صفویه می‌خواست، مرکز کردستان در جایی باشد که یاغیان محلی و سپاهیان دولت عثمانی نتوانند دسترسی آسانی بدان داشته باشند و روستای سنه در عمق کوهستان‌های کردستان چنین بود؛ چندان که امروز هم پس از ۳۷۷ سال به عنوان مرکز استان کردستان این ویژگی را حفظ کرده است.

البته پیشینه‌ سنندج به عنوان سکونت‌گاه انسانی به مراتب طولانی‌تر است. کاوش‌های باستان شناسی در منطقه سنندج، پیشینه تمدن بشری در این ناحیه را به دوران پیش از ورود آریایی‌ها و تشکیل دولت ماد می‌رساند. برای نمونه، در سال ۱۳۷۸ در جریان عملیات راه‌سازی در شهرک زاگرس، واقع در جنوب غربی سنندج، یک گورستان تاریخی متعلق به ۱۱۰۰ تا ۸۵۰ پیش از میلاد کشف شد که شیوه‌های پیشرفته‌ای از تدفین را به نمایش می‌گذارد. برخی اسکلت‌های کشف شده در این گورستان، کمربندها و دستبندهای مفرغی داشتند و در نمونه‌ای بسیار جالب، دو نفر از مردگان در آغوش یکدیگر دفن شده بودند.

گروهی نیز پیدایی سنندج به عنوان یک شهر را به دوره ساسانیان (سده سوم تا هفتم میلادی) نسبت می‌دهند و بر این باورند که جایگاه آن روی تپه‌ای مشرف به رودخانه قشلاق واقع در حاشیه شرقی سنندج امرزی بوده است. این گروه می‌گویند که شهر مزبور تا سده سیزدهم میلادی دوام آورد و پس از ویرانی بوسیله مغولان، به شکل روستایی کوچک به حیات خود ادامه داد؛ تا این که در زمان صفویه باردیگر در قامت یک شهر ظاهر شد. با این حال، در منابع سده‌های نخستین اسلامی ردپای چندانی از شهر و قلعه سنندج به چشم نمی‌خورد و می‌دانیم که در این دوران، کرمانشاه و همدان مهم‌ترین شهرهای غرب ایران بودند و در آن نواحی مرکزیت داشتند.

در واقع، اهمیت سنندج مربوط به دوران صفویه و پس از آن است که این شهر به عنوان مرکز استان کردستان توانسته تداوم تاریخی خود را حفظ کند و به شکل روزافزونی گسترش یابد.

همچون بسیاری دیگر از شهرهای ایران، گسترش و نوسازی سنندج بدون توجه به پیشینه تاریخی و فرهنگ و معماری حاکم بر آن صورت پذیرفته است؛ بدین سان از حدود هشتاد سال پیش تخریب بافت تاریخی شهر آغاز شد و در دو دهه اخیر شتاب گرفت. آن چه باقی مانده، تک بناهایی در میان انبوه بناهای نوساز است که اکثرشان رو به ویرانی می‌روند و برخی‌شان که نفاست بیشتری دارند، حفاظت و مرمت شده‌اند.

اما همین معدود بناهای بازمانده نیز نشانگر ذوق و هنر سرشاری هستند در سنندج دوره قاجار موج می‌زد. در این دوره، دو دسته از والیان بر سنندج حکم راندند. دسته نخست، والیان محلی از خاندان اردلان بودند که بناهای حکومتی و عام‌المنفعه زیادی را در این شهر ساختند و دسته دوم، والیانی از خاندان قاجار بودند که از اواسط سلطنت ناصرالدین شاه قاجار حکومت کردستان به دستشان سپرده شد. دسته دوم، در رقابت با یکدیگر باغ‌ها و خانه‌های شکوهمندی را برای خود ساختند که اگرچه سودی به حال مردم نداشت اما میراث معماری سنندج را بیش از پیش غنا بخشید.

بدین سان، در طول دوره قاجار معماران و هنرمندان زیادی از نقاط مختلف ایران – خصوصا مناطق همجوار کردستان- به سنندج رفتند و این شهر را که در اصل به عنوان قلعه نظامی ساخته شده بود، به یک هنرکده واقعی بدل کردند.

در گزارش مصور این صفحه به سنندج می‌رویم و برخی از مهم‌ترین آثار تاریخی و آفریده‌های معماری و هنری این شهر را تماشا می‌کنیم. در این گزارش، عکسی که میدان انقلاب سنندج را به تصویر می‌کشد، از وبلاگ "ئاویه‌ر" گرفته شده و بقیه عکس‌ها از تهیه کننده گزارش است.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب