گشایش شعبۀ مرکزی شهر کتاب فرصتی به دست می‌دهد تا به نقش فرهنگی آن در سطح شهر تهران نظری بیندازیم. اگرچه فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهر کتاب در تهران (۳۷ فروشگاه) و شهرستان‌ها (حدود بیست فروشگاه) معروف و محل مراجعۀ اهل کتاب است، اما مغز مؤسسه همان مرکز فرهنگی آن است و نبض آن در این مرکز می‌زند.

مؤسسۀ شهر کتاب در سال ۱۳۷۴ تأسیس شد، اما تا چهار پنج سال پیش دارای مرکز فرهنگی نیرومندی نبود که بتواند به نیازهای اهل فرهنگ پاسخ دهد. از چهار پنج سال پیش این مرکز فعال شد و با برگزاری جلسات گوناگون کوشید سطح نقد و بررسی کتاب را در کشور بالا ببرد. تلاش مرکز فرهنگی شهر کتاب از یک سو متوجه کتاب‌های روز است که با حضور منتقدان و مؤلفان به نقد و بررسی گذاشته می‌شود و از سوی دیگر به ادبیات و متون کلاسیک نظر دارد که برای آن جلسات درس‌گفتار، بحث و گفتگو برپا می‌کند. در این میانه زمینه‌های دیگر فرهنگ مانند هنر و فلسفه نیز بی‌نصیب نمی‌مانند و بنا به ضرورت به حد کفایت به آنها نیز پرداخته می‌شود.
 
جلسات نقد و بررسی کتاب به‌ طور مرتب روزهای سه‌شنبه برگزار می‌شود. در این جلسات کتاب‌های قابل بحث روز با حضور نویسندگان و مؤلفان از سوی منتقدان به نقد و بررسی گذاشته می‌شود. ادارۀ جلسات را هم همواره علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی شهر کتاب، به عهده دارد. اهل فرهنگ و دانشگاهیان در این جلسات حضور می‌یابند و کتاب تازه را به نقد می‌کشند و در پایان نویسندگان یا منتقدان به سؤال‌های حاضران پاسخ می‌دهند. این یکی از جدی‌ترین و زنده‌ترین جلساتی است که در حوزۀ کتاب در تهران برگزار می‌شود.

این جلسات هم به حال مخاطبان مفید است و هم به حال نویسندگان. مخاطبان طی بحث‌هایی که صورت می‌گیرد به کنه مفاهیم کتاب پی می‌برند و نویسندگان فرصت می‌یابند تا در یک جمع فرهنگی کتاب خود را مطرح کنند. در روز جلسه، میزی هم برای کتاب مورد بحث در بیرون جلسه یا در فروشگاه شهر کتاب (طبقۀ بالای سالنی که در آن بحث‌ها صورت می‌گیرد) گذاشته می‌شود تا نویسنده کتاب‌هایش را برای خریداران امضا کند. بعد از دو ساعت بحث و گفتگو، یک پذیرایی مختصر با چای و شیرینی هم رفع خستگی می‌کند. در واقع چنین جلساتی هم رونمایی کتاب است، و هم معرفی و نقد و بررسی آن.
 
بخش دیگری از فعالیت‌های شهر کتاب به درس‌گفتارهای ادبیات کلاسیک فارسی مربوط می‌شود که جلسات آن چهارشنبۀ هر هفته در مرکز فرهنگی برگزار می‌شود. این جلسات از همان سالی آغاز شد که یونسکو بزرگداشت مولانا را در دستور کار خود قرار داد (۲۰۰۷ میلادی) و جلسات مربوط به مولانا در ایران و ترکیه و دیگر کشورها برپا شد. مسئولان مرکز فرهنگی شهر کتاب نیز نخست قصد داشتند یکی دو روز به بزرگداشت مولانا اختصاص دهند، اما بعد چنین اندیشیدند که برگزاری جلسات یکی دو روزه برای مولانا بیشتر جنبۀ تبلیغاتی پیدا می‌کند و فرصت کافی برای بحث و فحص در احوال مولانا به دست نمی‌دهد. بنابر این، طرحی درانداختند که بتوان طی آن با مولوی آشنا شد. به این شکل که از دانشگاهیان و استادان و مولوی‌شناسان دعوت کردند در حضور مدعوین (حضور در جلسات شهر کتاب برای همگان آزاد است) به بحث در بارۀ آثار مولانا بپردازند. این بحث‌ها به مرور تمام آثار مولانا از مثنوی گرفته تا غزلیات و فیه مافیه را دربر گرفت و حتا به مقالات شمس رسید. در مجموع ۶۰ جلسه دو سه ساعته به این کار اختصاص یافت و طول دوره از یک سال و نیم گذشت. اگر کسانی تمام جلسات مربوط به مولوی را دنبال کرده باشند، بی‌شک یک دورۀ عالی مولوی‌شناسی را گذرانده‌اند.

استقبال از جلسات مولانا، مسئولان شهر کتاب را بر آن داشت که به بهانه‌های مختلف چنین دوره‌هایی را برای دیگر بزرگان ادب فارسی نیز برپا دارند. بنابر این، پس از مولوی نوبت به فردوسی رسید که با سخنان دکتر فتح‌الله مجتبایی در بارۀ شاهنامه شروع شد. شاهنامه به خاطر داستان‌های تراژیکش میدان بیشتری به سخنرانان می‌داد و مخاطبان بیشتری جذب می‌کرد. فردوسی‌شناسان یک سال و اندی در بارۀ داستان‌های شاهنامه گفتند. رستم و سهراب، رستم و اسفندیار، بیژن و منیژه و دیگر داستان‌های فردوسی نه تنها از سوی استادان مورد بحث قرار می‌گرفت، بلکه در عین حال خوانده و شرح و تفسیر می‌شد. شکافتن درون‌مایه‌های داستان‌های فردوسی غنیمتی بود که علاقه‌مندان می‌توانستند به حد لازم از آن بهره ببرند. در کنار داستان‌ها، موضوعات مختلفی هم مانند "زن در شاهنامه" به بحث گذاشته می‌شد. علاقه‌مندان به فردوسی و شاهنامه هرگز چنین فرصت گرانبهایی پیدا نمی‌کردند که در جلساتی رایگان شرکت کنند و با عمق و فصاحت از فردوسی و شاهنامه بشنوند.
 
طبیعی است که جلسات حافظ و سعدی به همین شیوه جذاب از کار درآمد و یکی پس از دیگری برگزار شد. جلسات نظامی گنجوی هنوز ادامه دارد و گمان می‌رود بحث خسرو شیرین و لیلی و مجنون و هفت پیکر و غیره تا تابستان آینده طول بکشد.
 
زمانی که جلسات مربوط به مولانا برگزار می‌شد، رادیو تلویزیون و مطبوعات به خاطر آنکه بحث مولوی بحث روز بود، به ضبط و پخش آن اقدام کردند. بعدها این کار به رویۀ معمول بدل شد و هر بار تعداد زیادی از خبرنگاران خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها در جلسات حضور می‌یافتند و بحث استادان و دانشگاهیان در بارۀ بزرگان ادب فارسی به طور وسیعی انعکاس می‌یافت. شهر کتاب خود نیز لوح فشردۀ تصویری برنامه‌هایش را تهیه ‌کرد تا هر کس خواست به قیمت ارزان به بحث‌ها و جلسات دسترسی داشته باشد. این کار به ویژه برای علاقه‌مندان شهرستانی بسیار مفید افتاد و تعداد کثیری که نتوانسته بودند در جلسات حضور یابند یا به گزیدۀ بحث‌ها در مطبوعات و رادیو و تلویزیون بسنده نمی‌کردند، از لوح فشردۀ تصویری استفاده کردند.

دوره‌های آموزشی
 
برگزاری دوره‌های آموزشی از فعالیت‌های دیگر شهر کتاب است؛ نقد ادبی، ویرایش، داستان‌نویسی، زبان‌شناسی، نشانه‌شناسی، فلسفۀ علم، فلسفۀ زبان، فلسفۀ ادبیات و مانند اینها موضوع این کلاس‌هاست که در ازای شهریۀ اندکی برای علاقه‌مندان برگزار می‌شود. برای اینکه متوجه اهمیت این دوره‌ها بشوید کافی است از کلاس بعدی شهر کتاب که قرار است از فروردین‌ماه برگزار شود، یاد کنیم. در این دوره قرار است دکتر محمدعلی موحد در بارۀ مقالات شمس بگوید. نامش را " بازخوانی مقالات شمس" گذاشته‌اند. یعنی که هم متن مقالات خوانده می‌شود و هم شرح و تفسیر می‌گردد. از این راحت‌تر نمی‌توان به متن پیچیده‌ای مانند مقالات شمس دسترسی یافت.
 
برنامۀ دیگر شهر کتاب، پرداختن به مشترکات فرهنگی ایران با کشورهای جهان است؛ ایران و اسپانیا، ایران و ایتالیا، ایران و یونان و همین‌طور دیگر کشورهایی که در طول تاریخ با ایران ارتباط داشته‌اند. هدف برنامه این است که به شناخت ادبیات فارسی در کشورهای دیگر برسد. اینکه ادبیات فارسی در دیگر نقاط دنیا تا چه حد شناخته شده یا در بارۀ آن چه کارها و مطالعاتی صورت گرفته‌است. طبیعی است که روابط ایران با پاره‌ای کشورها مانند یونان کهن است و بسی حرف و سخن‌ها در بارۀ آن می‌توان گفت، اما جالب آن است که این برنامه به کشورهای جوان نیز نظر دارد. مثلاً هم‌اکنون برنامه‌ای در دست تدوین است که تحولات کرۀ جنوبی در زمینۀ رمان و داستان‌نویسی و سینما و غیره را مد نظر دارد. کرۀ جنوبی در سی چهل سال اخیر نه تنها در زمینۀ صنعت پیش رفته و اتومبیل‌ها و کالاهای صنعتی ساخت آن به ایران صادر می‌شود، بلکه گفته می‌شود در زمینه‌های فکری و فلسفی نیز به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یافته‌است. در صورتی که این کشور سابقۀ فرهنگی زیادی ندارد. به هر صورت می‌توان حدس زد که دنبال کردن مباحث فکری و فرهنگی در چنین کشوری که ایران تا پیش از انقلاب در زمینه‌های گوناگون رقیب آن به حساب می‌آمد، می‌تواند به ارتقاء فکر و فرهنگ در ایران کمک کند.

فعالیت‌های میان رشته‌ای فعالیت دیگر شهر کتاب است. در ایران رشته‌های علمی و حرفه‌ای، هر یک جزایر جدا افتاده‌ای هستند که با یکدیگر ارتباط چندانی ندارند. به اصطلاح روابط متقابل و تأثیر متقابل و آنچه از آن به عنوان تعامل و برهم‌کنشی یاد می‌شود، در بین آنها برقرار نیست. مثلاً اهل علم کمتر با اهالی سینما ارتباط و تعامل دارند. یا اهل سینما با اهل ادبیات، اهل ادبیات با اهل علم و مانند اینها. از این رو مرکز فرهنگی شهر کتاب سعی کرده‌است اهالی رشته‌های مختلف را کنار هم بنشاند تا مثلاً سینما ببینند، موسیقی گوش کنند، کتاب بخوانند و خلاصه به تأثیر متقابل دست یابند.
 
آخرین رشتۀ فعالیت شهر کتاب که چند ماهی است شروع شده، به موسیقی مربوط است. شنبه‌های هر هفته به بررسی موسیقی یا در واقع بررسی آلبوم‌های تازه‌انتشار اختصاص یافته‌است. یکی از روزنامه‌نگاران که از موسیقی سر رشته دارد، بانی کار شده و بحث‌های موسیقی هم به مباحث دیگر شهر کتاب افزوده شده‌است.
 
انجام برنامه‌هایی از این دست به نیروی زیادی نیازمند است، اما تصور نکنید مرکز فرهنگی شهر کتاب به اندازۀ یک وزارتخانه کادر و نیرو دارد. تمامی این کادر در پنج شش نفر خلاصه می‌شود. اما فی‌الواقع نمی‌توان این مطلب را به پایان برد بی آنکه از علی‌اصغر محمدخانی یاد نکرد که یک‌تنه تمامی بار فرهنگی شهر کتاب را بر دوش دارد یا از شخص مهدی فیروزان، مدیر عامل شهر کتاب، که پیش از این مدیر عامل انتشارات سروش بوده و چهره‌ای شناخته‌شده در عرصۀ مدیریت فرهنگ است. حتا از خانم کوچولوی ریزه میزه‌ای به نام شیما زارعی که واقعاً روابط عمومی شهر کتاب را خوب اداره می‌کند.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب