سبزه یکی از مهم‌ترین نمادهای نوروز در پیوند با طبیعت و کشاورزی است که تهیۀ آن در ایران، آسیای میانه و آذربایجان و بخش‌هایی از افغانستان با نام‌های گوناگون رایج است. مردم آسیای میانه،  به‌خصوص در تاجیکستان سبزه را "سُمَنَک" می‌نامند و آن را در مراسم جشن نوروز که به صورت دسته‌جمعی و در خارج از خانه برگزار می‌شود، با خود حمل می‌کنند. سبزه در جمهوری آذربایجان نیز با نام "سَمنی" از اجزاء مهم سفره نوروزی و نماد حاصل و کشت خوب است.

اگرچه زرتشتیان ایران سبزه را مانند دیگر ایرانیان بر خوان نوروزی خود می‌گذارند و آن را به زبان محلی خود (دری) "شِشِه" می‌نامند، در بعضی روستاهای زرتشتی‌نشین یزد مردم در روز نوروز شاخۀ سبزی را بر سر در خانۀ خود آویزان می‌کنند که نشان از حضور صاحب‌خانه، دعوت به عید دیدنی و خوش‌آمدگویی به مهمانان دارد. همین سنت در بین ایزدیان (یزیدی‌های) عراق نیز دیده می‌شود.

در بخش‌هایی از افغانستان و در میان مردم پیشاور پاکستان که نوروز را مفصل جشن می‌گیرند، رسم بر این است که در نخستین روز از ایام نوروز پس از برگزاری مراسم تحویل سال همگان به بیرون شهر و سبزه‌زارها می‌روند و طی مراسمی با پای برهنه روی سبزه‌ها و چمن راه می‌روند و این کار را "سبزه لگد کردن" می‌گویند و آن را باعث استمرار شادی و نیک‌بختی در سال نو می‌دانند.

در مورد سبزه به شکل امروزی آن روایات تاریخی زیادی وجود ندارد. به نظر می‌رسد کاشتن دانه‌های غلات در روزهای پیش از نوروز و نگریستن به رویش دانه‌ها از آئین‌های کهن ایرانیان بوده‌است. کشاورزان آن زمان رشد دانه‌های کاشته‌شده به صورت سبزه در گردش سال کهنه به سال نو را، مظهری از رشد خوب آن دانه در سال نوِ زراعی می‌پنداشتند. 

بر طبق تحقیقات "علی بلوکباشی" درکتاب "نوروز جشن نوزایی آفرینش"، در دورۀ ساسانی دانه‌های غلات و حبوبات را بیست و پنج روز پیش از آمدن بهار و نوروز می‌کاشتند. در صحن دربار دوازده ستون خشتی به نشانۀ دوازده ماه سال برپا می‌شد و بر هر ستون دانه‌های گندم، جو، برنج، عدس، باقلی، کاجیله (یا کاجیره)، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، کنجد و ماش می‌کاشتند.  این حبوبات برای تفأل کاشته می‌شدند و گمان می‌کردند که هر یک از آنها که بارورتر شد، محصولش در آن سال فراوان‌تر خواهد بود. از این رو، در فصل کشت آن سال از آن دانه بیشتر می‌کاشتند.

با وجود این، بر اساس تحقیقات هاشم رضی، پژوهشگر ایرانی، در کتاب "جشن‌های آب"، رسم رویاندن و سبز کردن دانه‌ها فراتر از این، در قالب  جشن‌های آکیتو و آدونیس در سومر و بابل نیز یافت می‌شود که در آن گیاهانی را هشت روز می‌رویاندند و طی آئینی به دریا یا رودخانه می‌انداختند.

سنت تهیۀ سبزه هنوز چون گذشته باقی مانده‌است و هر خانواده از دو سه هفته قبل از نوروز، گاه به شمار افراد خانواده، حبوباتی همچون گندم و ماش را سبز می‌کنند. برخی نیز تخم ترتیزک یا کنجد را روی کوزه‌های سفالی می‌رویانند.

بنا برگفتۀ علی بلوکباشی، درروستاهای نواحی مرکزی ایران در طاقچه‌ها و ستون‌های خانه‌ها، غله می‌کارند. مردم منطقۀ "خور" استان اصفهان نیز بنا بر سنت نیاکان خود در هفت طاقچۀ حیاط خانه جو می‌کارند و آن را "باغو" می‌نامند. همچنین در روستای "حسن لنگی" در بندرعباس، مردم هستۀ خرما در باغچۀ خانه‌هایشان می‌کارند و بر روی کوزۀ قلیان سبزه سبز می‌کنند.

امروز تهیۀ سبزه بین ایرانیان و دیگر اقوام با تخیل و ذهنیت هنری آمیخته و به وسیله‌ای برای آذین بهاری و نوروزی  تبدیل شده‌است. در گزارش مصور این صفحه نیکا تابش برخی از ایده‌های مرتبط با رویاندن سبزه و فرم‌های تزئینی آن را در کنار سینی و قاب نشان می‌دهد.

قطعۀ موسیقی به‌کاررفته در این گزارش تصویری ساختۀ "لیلا حکیم الهی" از لوح فشردۀ "این گوشه تا اون گوشه" است.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب