در مهرماه ۱۲۸۳ میرزا ابراهیم خان صحاف‌باشی نخستین سالن عمومی سینما را در خیابان چراغ گاز تهران تأسیس کرد.

 

سه سال بعد در مهرماه ۱۲۸۶ اولین آگهی نمایش فیلم در عکاسخانۀ روسی‌خان (ایوانـُـف) در روزنامه حبل المتین انتشار یافت. 

 

در پائیز ۱۲۸۸ اولین اعلان (پوستر) سینمایی ایران متولد شد که علاقه‌مندان را دعوت به تماشای فیلمی در سینما فاروس در طبقه دوم چاپخانۀ فاروس در خیابان لاله‌زار می‌کرد. هنوز اثری از تصویر و چهرۀ بازیگران در متن پوسترها وجود نداشت و تکیۀ اعلان‌ها بر عملیات محیرالعقول بازیگرانی بود که در بین مردم از محبوبیت برخوردار بودند. طراح این پوسترها در واقع کارگران چاپخانه‌ها بودند که با حروف سـُربی در متن اعلان‌ها بازی می‌کردند. افزودن تصویر بازیگر اصلی یا صحنه‌ای از فیلم به جای گل و بوته‌هایی که در اطراف پوسترها کار می‌شد، تحول عمده‌ای در پوسترهای سینمایی پدید آورد. پوستر فیلم‌های شیر مغول‌ها، سرگذشت ناپلئون و گرگ در لباس میش یادآور این دگرگونی است. 

 

آبی و رابی، (۱۳۰۹) نخستین فیلم تولیدی سینمای ایران که در سینما مایاک نشان داده شد، پوستری داشت که امروزه یادآور آگهی‌های سیاه و سفید مجالس ترحیم است. تنها جلوۀ سینمایی آن به غیر از عنوان فیلم، تصویری است از بازیگران فیلم که نگاه متعجب‌شان به بیرون کادر، خبر از حادثه‌ای دور از انتظار می‌دهد. 

 

پوستر دختر لر (۱۳۱۲) چون در هند ساخته شده بود، از بمبئی آمد. این پوستر اگرچه نسبت به پوسترهای آمریکایی ابتدایی بود، اما نسبت به پوسترهای ایرانی پیشرو به شمار می‌آید. دختر لر یک پوستر ایرانی هم دارد که در آن یکی از عکس‌های فیلم به صورت علامت سؤال درآمده‌است. یک سال بعد فیلم و پوستر فیلم فردوسی، اثر دیگر عبدالحسین سپنتا از راه رسید. فرودسی در این پوستر در حال نگارش شاهنامه در کادری مناسب قرار داده شده، ولی نشانی از سازندۀ فیلم در آن نیست. در عوض عنوان انگلیسی فیلم و آرم شرکت به شیوۀ پوسترهای آمریکایی در پائین پوستر نقش بسته‌است. 

 

نمونۀ بعدی، شیرین و فرهاد است که سپنتا در سال ۱۳۱۴ ساخت. این را هم یک پوسترساز هندی ساخته و از نظر اجرا و کمپوزیسیون کامل‌تر از دو نمونۀ دیگر است. پوستر آخرین ساختۀ سپنتا، لیلی و مجنون نیز امضای "ام. جان" را دارد که اهل بمبئی است. 

 

جریان تولید فیلم در فاصلۀ سال‌های ۱۳۱۷ تا پایان جنگ جهانی متوقف شد. فقر و قحطی به سینما امکان رشد نداد.

 

این وضع تا پایان سال ۱۳۲۶ ادامه داشت، اما از سال ۱۳۲۷ تولید فیلم بار دیگر شروع به رشد کرد. چنانکه تعداد فیلم‌های ساخته‌شده از دو فیلم در ۱۳۲۷ به بیست فیلم در سال ۱۳۳۲ رسید.

 

 پوسترسازی دوباره جان گرفت. هایک اجاقیان و میشا گیراگوسیان، سرآمد پوسترسازان این دوره، آثاری خلق کردند که سرمشق پوسترسازان دوره‌های بعد قرار گرفت. چهارراه حوادث (ساموئل خاچکیان ۱۳۳۳) اثر میشا گیراگوسیان.

 

آخرین شب (۱۳۳۴)، اثر هایک اجاقیان، نمونۀ بارز چنین الگوهایی به شمار می‌رود. در هر دو پوستر تصویر سه بازیگر اصلی فیلم در بالا قرار گرفته و صحنه‌هایی از فیلم نیز در پائین قرار داده شده‌است. نمونه‌های دیگری هم مانند مشدی عباد، اثر هایک اجاقیان، وجود دارند که نوعی کپی‌سازی از پوستر آذربایجانی فیلم است که در باکو تهیه شده‌است. یا پوستر گل‌نسا، اثر سروژ آزاریان و غفلت، اثر علی کسمایی که از متفاوت‌ترین نمونه‌های دهۀ ۱۳۳۰ به شمار می‌روند. 

 

دهۀ ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ دهۀ فراوانی نام‌هاست. هر روز بر تعداد سازندگان پوسترها افزوده می‌شود. اما اگر دهۀ ۱۳۳۰ دهۀ اجاقیان و گیراگوسیان بود، دهۀ ۱۳۴۰ دهۀ محسن دولو کاریکاتوریست نامدار ایران است. ویژگی آثار دولو به کار گرفتن طیفی از رنگ‌های شاد بود که در بین تهیه‌کنندگان سینما خواهان بسیار داشت. نمونه‌هایی چون آهنگ دهکده، چادرنشین‌ها، آراس‌خان را او در سینمای ایران رایج کرد. پوستر شیرین و فرهاد نمونۀ بارز توانایی‌های مسعود بهنام است. زمین تلخ، اثر خوش‌ساخت احمد مسعودی، بنیادگذار خانۀ آگهی است. با وجود این، بین طراحان دهۀ ۱۳۴۰ دو نام بیشتر از بقیه می‌درخشد: محمدعلی باطنی و محمدعلی حدت. سفر سنگ و مهر گیاه از آثار درخشان باطنی، و رضا موتوری، دونده، ترنج و گنج از آثار شاخص محمدعلی حدت است.

 

از اواسط دهۀ ۱۳۴۰ با ساختن برخی فیلم‌های برجسته، مانند گاو و قیصر، نوعی پوسترسازی رواج یافت که ویژگی بارزش دوری از اتبذال بود. مرتضی ممیز، ابراهیم حقیقی و فرشید مثقالی از نام‌هایی هستند که در این دوره درخشیده‌اند. ممیز که پیش از پرداختن به سینما، گرافیک بسیاری از مجلات را متحول کرده بود، با پوستر فیلم بلوچ آمد و آثار برترش یکی پس از دیگری از راه رسید. ستارخان، آرامش در حضور دیگران، مغول‌ها، غریبه و مه، طبیعت بی‌جان از آثار ماندگار اوست. بعد از انقلاب نیز خانۀ عنکبوت، کمال‌الملک، ناخدا خورشید، شاید وقتی دیگر، در مسیر تندباد، زیر درختان زیتون و بسیار آثار دیگر آفریده‌است. اما ممیز در این ز مینه تنها نیست.

 

 یک گرافیست دیگر، ابراهیم حقیقی، خاصه از دهۀ ۱۳۶۰ او را همراهی می‌کند. حقیقی از پرکارترین پوسترسازان در عرصۀ سینمای ایران است. تنوره دیو، هامون، روسری آبی، من ترانه ۱۵ سال دارم، از جمله آثار او در سینمای ایران است. در کنار نام ممیز و حقیقی، باید از کسان دیگری هم مانند آیدین آغذاشلو نام برد که آثاری همچون حاجی واشینگتن، کفش‌های میرزا نوروز و تیغ و ابریشم را به وجود آورده‌است. 

 

از دهۀ ۱۳۸۰ که رایانه به جای خط و نقاشی و خوش‌نویسی و قلم به کار گرفته شد، صفحۀ رایانه در جای کاغذ نشست و یک شکاف بزرگ در عرصۀ هنر پوسترسازی پدید آمد. کسانی وارد عرصۀ سینما و پوستر فیلم شدند که هرگز قلم به دست نگرفته بودند و از کشیدن یک آناتومی عاجز بودند، اما با آثار خوش‌آب‌ورنگ مجازی دل و دین سفارش‌دهندگان را ربودند و بازار کار را از دست استادان سنتی خارج کردند. در سینمای امروز تمامی پوسترها را با نرم‌افزارهای رایانه‌ای خلق می‌کنند.

 

آیا زنگ پایان دوران پوسترهای چاپی به صدا درآمده‌است؟