مهتاج رسولی

ادبیات دهۀ ۱۳۴۰ با درخشش شوهر آهو خانم، این رمان هزار صفحه‌ای، شروع شد که جامعۀ ادبی ایران را تکان داد. همه از پیدایی یک رمان بزرگ گفتند و منتقدان از تولد یک رمان واقعی به زبان فارسی.

شوهر آهو خانم نوشتۀ افسر جوان از بند رسته‌ای بود که در ۱۳۰۳ در کرمانشاه متولد شده بود. مدارج تحصیلی را در شهر خود طی کرده بود، به دانشکدۀ افسری رفته بود و چون دانشجوی ممتازی بود، با استفاده از بورس تحصیلی راهی آمریکا شده بود. اما در بازگشت که مصادف با سال پس از کودتای ۲۸ مرداد و زمان بگیر و ببند بود، به اتهام توده‌ای بودن یک راست از فرودگاه راهی زندان شده بود. او را محکوم به اعدام کرده بودند، ولی مانند موارد مشابه و فراوان آن سال‌ها با یک درجه تخفیف حکم ابد گرفت و پس از چند سال آزاد شد.

او که در آمریکا با ادبیات داستانی و به ویژه رمان آشنا شده بود، در زندان مشغول نوشتن رمانی شد که به سرگذشت زنان بی‌پناه ایرانی می‌پرداخت. با دست پر از زندان بیرون آمد و سراغ ناشرانی را گرفت که این نوع آثار را چاپ و منتشر می‌کردند.

اما رمان او حجمی داشت که ناشران کوچک و کاسبکار آن روزگار را به هراس وا می‌داشت. زیرا چاپ کردن یک کتاب هزارصفحه‌ای آن هم از یک نویسندۀ ناآشنا سرمایۀ قابل توجه لازم داشت که بازگشت آن قابل اطمینان نبود. ناشران از چاپ آن سر باز زدند. ناچار خود دست به کار شد و "شوهر آهو خانم" را به سرمایۀ شخصی در دو هزار نسخه منتشر کرد. گویی به موفقیت خود ایمان داشت. جامعۀ ادبی از رمان او استقبال کرد و ناشران به او و کتابش روی خوش نشان دادند و چاپ بعدی کتاب، به انتشارات مهم امیرکبیر سپرده شد.

منتقدان نیز کتاب او را پر اهمیت یافتند. سیروس پرهام در مجلۀ "راهنمای کتاب" از تولد "شوهر آهو خانم" به عنوان تولد یک رمان واقعی به زبان فارسی تعبیر کرد. نجف دریابندری داستان را با آثار اونوره دو بالزاک قابل مقایسه دانست. و محمدعلی اسلامی نـَدوشن که در تمام عمر در انتظار بازگشت عظمت ایران بوده ‌است، از اثر اول علی‌محمد افغانی در مجلۀ یغما چنین یاد کرد:

"انتشار شوهر آهو خانم نشان داد که به رغم سمومی که در هوا پراکنده است، هنوز ایران می‌تواند درست در لحظه‌ای که انتظار می‌رود، شگفتی‌هایی از آستین بیرون آورد".

"شوهر آهو خانم" چنان شهرتی یافت که سینماگران به فکر نوشتن فیلمنامه از روی آن افتادند و فیلم آن نیز ساخته شد. فیلم شوهر آهو خانم بار دیگر نام کتاب و نویسنده را بر سر زبان‌ها انداخت. اما از اواخر دهۀ ۱۳۴۰ نام آن اندک اندک رو به فراموشی گذاشت، تا اینکه در زمان انقلاب به‌کلی از خاطره‌ها محو شد. با وجود این، تا امروز شوهر آهو خانم سیزده بار چاپ شده و همچنان خوانندگان خود را دارد. رمان دوم علی‌محمد افغانی، "شادکامان درۀ قره سو" که باز هم یک رمان بزرگ هشتصد صفحه‌ای بود هرگز آن نام و توجه را نصیب خود نکرد، اما باز هم شایان توجه تلقی شد.

افغانی هنوز هم می‌نویسد، اما آن شیفتگی‌ها را دیگر بر نینگیخته است. گویی علی محمد افغانی هرچه در چنته داشت همه را در شوهر آهو خانم ریخته بود. شاید هم شوهر آهو خانم در زمانی منتشر شد که صحنۀ ادبیات ایران به‌کلی خالی بود و انتشار به‌موقع آن خلائی را پر می‌کرد که پیش از آن به شدت احساس می‌شد.

نجف دریابندری که به هنگام انتشار "شوهر آهو خانم" آن را با آثار بالزاک مقایسه کرده بود، در تازه‌ترین اثر خود، "گفتگو با نجف دریابندری" باز هم دربارۀ افغانی سخن گفته‌است. داوری او این بار این است که افغانی پس از نوشتن شوهر آهو خانم و شادکامان درۀ قره‌‌سو خالی شد و دیگر نتوانست اثر برجسته‌ای بیافریند. دربارۀ آن دو رمان اول نیز می‌گوید، با وجود آنکه نثرش برای کاری که می‌کند خوب است، اما کارهایش ویرایش نشده ‌است. "یعنی نه خودش این کار را کرده و نه ادیتوری داشته که کارش را قبل از چاپ بخواند و به اصطلاح حشو و زوائدش را حذف کند".

علی‌محمد افغانی نویسنده‌ای است گوشه‌گیر که انزوای خود را بر ارتباط با مطبوعات ترجیح می‌دهد. تقریباً هیچ‌گاه با مطبوعات و مجلات ادبی به گفتگو ننشسته ‌است. در تمام این سال‌ها یک بار با مجلۀ بخارا به صحبت نشسته که آن هم در قالب دیدارهای ماهانۀ مجله با اهل ادب و هنر بوده ‌است.

بخارا در تازه‌ترین شمارۀ خود (شمارۀ ۷۱ ، شهریور ۸۸) مباحث این نشست را منتشر کرده و سخنان نویسندۀ شوهر آهو خانم را نقل کرده ‌است. مطابق گزارش بخارا، افغانی در هشتاد و پنج سالگی همچنان از نبرد طبقاتی دفاع می‌کند و در نوشتن به رئالیسم معتقد است. سبکی که خود در آن نوشت و می‌نویسد. افغانی همچنین در این نشست گفته ‌است که تازه‌ترین اثرش "خاطرات زندان" است که بزودی از سوی انتشارات نگاه منتشر خواهد شد.

نوشته‌های افغانی به فارسی:

• شوهر آهو خانم
• شادکامان دره قره سو
• شلغم میوۀ بهشته
• یافته‌های رنج
• بوته‌زار
• محکوم به اعدام
• دکتر بکتاش
• همسفرها
• دختردایی پروین
• صوفی صحنه، دزد کنگاور
• دنیای پدران و دنیای فرزندان
• پیمان، بی یاد تو هرگز (خاطرات زندان)

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب