هرگز فکر کرده‌اید که پوشش تن‌تان چه سرگذشتی دارد و چه‌گونه شکل کنونی را به خود گرفته‌است؟ این پیراهن که همیشه چاک گریبانش به این ‌شکل نبوده و آستینش بدین طرز به بدنۀ آن وصل نمی‌شده و اصلاً مـُد یا پوشش باب روز آیا در دوران پیشامدرن هم بوده یا نبوده؟ مثلاً شلوار چه تاریخچه‌ای دارد؟ شلواری که چنان همه‌گیر شده که تصور می‌رود وجودش یک امر فطری بشری بوده و تاریخش نقطۀ آغازی ندارد.

اما در کشورهای غربی برای به یاد سپردن تاریخ ورود شلوار به عرصۀ تمدن‌شان نوشته‌های فراوانی فراهم شده و از جمله در نوشته‌های انگلیسی می‌خوانیم که نخستین آشنایی مردهایشان با پوشش پاهایشان در حوالی دهۀ ۱۷۶۰ میلادی اتفاق افتاده که تنبان‌های چسبندۀ موسوم به "بریچیز" باب روز شده بود. پیش از آن پیراهن‌های بلند و دامن‌های کوتاه در میان مردان بریتانیا رایج بود که "کیلت" اسکاتلندی از بازمانده‌های آن است. در همان سده‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی بود که "پانتالون" و "پیژاما" غالباً به تقلید از شرق وارد بریتانیا شد. در سال ۱۸۴۶ "سر هری لومزدِن"، از فرماندهان ارتش بریتانیا در هندوستان با "پاجامه‌های خاکی" هندی خو گرفت و نمونه‌هایی از آن را با خود به سرزمینش آورد و هر دو واژۀ فارسی "پاجامه" و "خاکی" از طریق زبان هندی به فرهنگ  زبان انگلیسی وارد شد. "پاجامۀ خاکی" به پای سربازان انگلیسی به آفریقای جنوبی و سودان راه یافت و سال ۱۸۸۴ به دنبال کارزار ارتش بریتانیا در افغانستان به عنوان "اونیفرم" یا پوشش یکسان نظامی بریتانیا پذیرفته شد و به‌تدریج به ارتش‌های دیگر تسری یافت.

این تاریخ مختصر پاجامه یا شلوار در بریتانیاست که سرِ آن به گذشته‌های بسیار دورتر برمی‌گردد و به ایران باستان. سندی در دست نداریم که اختراع شلوار را به ایرانیان باستان یا مردمان پیشاآریایی فلات ایران نسبت دهد. اما به نوشتۀ آگاهانی چون بلانش پین (Blanche Payne) و نیکولاس سکوندا (Nicholas Sekunda) و دیگرانی که در بارۀ تاریخ شلوار و سایر پوشش‌ها پژوهش‌های سترگی انجام داده‌اند، شلوار، پای سربازان ایرانی سدۀ ششم پیش از میلاد وارد تاریخ مکتوب بشریت شد. به گفتۀ آنها، در آن دوره، هم پارس‌ها و مادها و هم باختری‌ها و سغدی‌ها و ارمنی‌ها که از اجزاء ارتش ایران باستان بودند، شلوار به پا داشتند. مثل هر چیز تازه‌واردی، شلوار به مذاق بسیاری از یونانی‌های باستان خوشایند نبود و به عنوان پوشش زنانه مورد استهزاء نویسندگان‌شان واقع شد. اما "جیمز لِوِر" (James Lever)، نویسندۀ کتاب "پوشش و مـُد"، می‌گوید که شلوار، پوشش هم مردان و هم زنان ایران باستان بوده‌است.

ولی پوشش زنان و مردان یونانی هم اقلام مشترکی داشت؛ مثل"خیتون" یا پیراهن بی‌آستین که روی یک شانه آویخته می‌شد. در حالی که به نوشتۀ مری هیوستون و فلورنس هورن‌بلوور در کتاب "پوشش و آرایش‌های مصریان، آسوریان و ایرانیان باستان" (Ancient Egyptian, Assyrian, and Persian costumes and decorations by Mary G. Houston and Florence S. Hornblower, 1920)  یکی از نخستین تصویرهای پیراهنی که دو آستین به بدنۀ آن دوخته شده، متعلق به ایران سده‌های ششم و پنجم پیش از میلاد است. در آن دوران کمربند ایرانی هم یگانه محسوب می‌شد و جلب توجه می‌کرد (صدساله‌ها پس از آن واژۀ "کمربند" پارسی هم از طریق زبان هندی به شکل cummerbund به زبان انگلیسی راه یافت). روایت دل‌باختگی اسکندر مقدونی به پوشش‌های پارسی هم در بسیاری از این نوشته‌ها به عنوان نمونه‌ای بارز از محبوبیت لباس ایرانی در جهان باستان آمده‌است.

پورچیستا جوکار، پژوهشگر ایرانی در لندن، که سال‌ها سرگرم کندوکاو پوشش‌های باستانی بوده‌است، می‌گوید که انگیزۀ اصلی‌اش برای انجام این کار یکی، دیوارنگاره‌های تخت جمشید بود که نخستین نمونه‌ها از پوشش‌های مرسوم در دوران هخامنشیان را نشان می‌دهد، و دیگر حس کنجکاوی‌اش برای دریافتن معنا و مضمون آن پوشش‌ها که نمادینند و پیام‌هایی دربر دارند.

جوکار با سر زدن به کتابخانه و موزۀ بریتانیا و موزۀ لوور پاریس و با طرح‌برداری از آثار و اشیاء آنها و جستجو در متون تاریخی و بازسازی پوشش‌هایی که تصویر یا نمونه‌هایشان را دیده، در خانۀ خود بایگانی رخت‌‌ها و کلاه‌های مادی و هخامنشی و اشکانی و ساسانی را فراهم آورده‌است. معمولاً در نخستین روزهای بهار پورچیستا جوکار و همراهانش را می‌توان در مکان‌های فرهنگی مهم لندن دید که با پوشیدن رخت‌های ایرانی برنامه‌های فرهنگی اجرا می‌کنند.

در گزارش مصور این صفحه پاره‌ای از یافته‌های پورچیستا جوکار در زمینۀ پوشش‌های ایران باستان را می بینید.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب