۲۵ نوامبر ۲۰۱۱ - ۴ آذر ۱۳۹۰
بهار نوایی
حدود پنجاه سال است که نوای سازهای ایرانی آواز محمدرضا شجریان را همراهی میکند. حالا اما چند سالی است که این استاد مسلم و برجستۀ موسیقی ایرانی در صدد تنوع و گسترش دادن به نوای این سازها برآمده و میکوشد به اعضای خانوادۀ آنها بیفزاید. ساغر و کرشمه، تـُندر و دلودل، سبو و صُراحی، شهبانگ و شهنواز و شهرآشوب نام برخی از سازهایی است که با ابتکار محمدرضا شجریان به تازگی به موسیقی ایرانی راه پیدا کردهاند.
آنطور که محمدرضا شجریان در مصاحبههای مختلف مطبوعاتی گفته، انگیزۀ ساخت این سازها آفرینش نغمههای نو و افزایش توانمندی سازهای موسیقی ایرانی بودهاست. وی افزوده که در طول اجراهای متعدد خود متوجه شده که مردم به اجرای موسیقی ایرانی توسط ارکسترهای بزرگ علاقۀ بیشتر نشان میدهند، اما سازهای موسیقی ایرانی ــ به خصوص در تولید صداهای بم ــ برای استفاده در ارکسترهای بزرگ کارآیی کافی ندارند؛ کمبودی که او همیشه حس میکرده و برای برطرف کردن آن میاندیشیدهاست. او معتقد است سازهای موجود تنها قادر به اجرا در محدودۀ صوتی اُکتاوهای میانی هستند، در حالی که در طراحی سازهای جدیدِ او تولید صدا در اکتاوهای پایینتر و بالاتر نیز در نظر گرفته شدهاست.
سازهای ابداعی محمدرضا شجریان پیش از همه و بیش از همه توسط مجید درخشانی، آهنگساز و سرپرست گروه موسیقی شهناز، به کار گرفته شد. اگرچه آهنگسازی و نوازندگی با سازهای نو و آزمایشنشده کار آسانی نیست، مجید درخشانی باور دارد که بهکارگیری این سازها تأثیر زیادی در رنگ صدایی گروه شهناز داشته و بهزودی جایگاه خود را در موسیقی ایرانی مییابد:
"در حال حاضر این سازها تکنواز ندارد و از تکنیک سازهای موجود برای صدادهی آنها استفاده میشود. مثلاً من شخصاً برای نوازندگی ساز کرشمه از تکنیک تار استفاده میکنم. اما نوازندگان گروه شهناز در حال کشف و تجربۀ تکینکهای نوازندگی این سازها هستند که بیشک نیازمند زمان است. به عقیدۀ من، این سازها نقش مؤثری در گروه شهناز دارد و کاملاً صدای ارکستر را متفاوت میکند و شما این تفاوت را در اجراهای اخیر گروه شهناز بهخوبی حس میکنید".
اما در کنار محمدرضا شجریان و مجید درخشانی که از دل سنت برآمدهاند و درعین حال حضور سازهای جدید را ضرورت زمان برای "نوآفرینی" در موسیقی ایرانی میدانند، برخی از کهنهکاران موسیقی ایرانی، بهخصوص نوازندگان و آنانی که خود نیز سوابقی در سازسازی دارند، به مخالفت برخاستهاند و استفاده از این سازهای نو را کاری بیهوده میدانند که به رشد و تکامل موسیقی ایرانی هیچ کمکی نکرده و نخواهد کرد. مجید درخشانی در پاسخ مخالفان، آیندۀ این "نوآمدگان" در موسیقی ایرانی را روشن میداند:
"افراد بسیاری، چه هنرمندان و چه سازندگان ساز، با سازهای ابداعی استاد شجریان مخالفت کردند و برخورد منفی داشتند. من تأسف خوردم، چون این سازها هیچگونه ضرری برای موسیقی ایرانی ندارد. اما باید بگویم که این برخوردها هیچ تأثیری بر استاد نداشتهاست و ایشان همچنان در جهت تکامل و رفع نواقص این سازها میکوشند. در عمل، وقتی از این سازها در گروه شهناز استفاده میشود و یا افراد معتبری مثل محمدرضا درویشی برای ارکستر این سازها قطعه مینویسد، بهتدریج استفاده از آنها تثبیت میشود. من خودم کار جدیدی دارم که بر روی اشعار مهدی اخوان ثالث آهنگسازی کردم. در این اثر گاهی صداهایی شنیده میشود که شاید با سازهای معمول در موسیقی ایرانی نمیتوانستیم این صداها را تولید کنیم. به نظر من، کاربرد سازهایی مثل شهنواز در آهنگسازی این اثر بسیار مؤثر بودهاست".
سازسازی و ابداع سازهای جدید در ایران پدیدۀ نوی نیست. استاد ابراهیم قنبریمهر به عنوان شناختهشدهترین سازندۀ ساز در ایران علاوه بر اصلاح سازهایی همچون تار، سهتار، تنبور، کمانچه و عود، نقش مؤثری در تولید سازهای جدید داشتهاست، تا جایی که بسیاری از او به عنوان "پایهگذار سازسازی نوین در ایران" یاد میکنند. از ابداعات او میتوان به ساخت "شاهرباب" و "شورانگیز" (بر روی کاسۀ سهتار و بربط) اشاره کرد.
حسین علیزاده نیز با تجربیات ارزندۀ خود در نوازندگی و آهنگسازی موفق به ساخت "شورانگیز" بر روی کاسۀ تنبور شدهاست. طرح ساز "سلانه" نیز از ابتکارات اوست که به وسیلۀ سیامک افشاری ساخته شد و امروز در غالب کنسرتهای حسین علیزاده صدای این ساز شنیده میشود.
در همین راستا میتوان به ساز "شاهکمان" ساختۀ کیهان کلهر، "اودوی ضربانگ" ساختۀ بهنام سامانی، شبیهسازی ساز چنگ توسط سیامک مهرداد، عبدالعلی باقرینژاد و عبدالله عباسی، و بازنگری ساز بربط توسط برادران محمدی و موارد بسیار دیگری توسط سازندگان جوان نام برد. اما تنها گذشت زمان نشان خواهد داد که سازهای ابداعی استاد محمدرضا شجریان و دیگر مبتکران چه تحولی در عرصۀ صدادهی موسیقی ایرانی ایجاد خواهد کرد و تا چه حد به رشد و تکامل آن یاری خواهد رساند.
در گزارش تصویری این صفحه مجید درخشانی از چهگونگی ساخت سازهای جدید محمدرضا شجریان و کاربرد آنها در گروه شهناز سخن میگوید. قطعۀ اول در این گزارش تصویری که توسط مجید درخشانی آهنگسازی شده، با مجموعه سازهای جدید محمدرضا شجریان اجرا شدهاست. در قطعۀ بعدی هم صدای اجرای گروهی با این سازها در کنار سازهای متعارف را میشنوید. با تشکر از یاری "فریبرز کیانی" و "جین لویسون" برای تهیۀ این گزارش.
به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید
ارسال مطلب
antishajarian.blogfa.com
امروز تغييرات سرعتش نسبت به قرون گذشته خيلي بيشتر شده، اگر بخواهيم دست روي دست بذاريم و به صرف اينكه موسيقي سنتي ما كامل هست و نيازي به تغيير نداره كه بايد فاتحه اش رو خوند.
بازم هم به عقيده بنده بايد اقدامات استاد شجريان رو ستود و ايشون خودشون هم قبول دارن كه شروع كننده يه راه هستند و همه رو دعوت كردن به اينكه كمك كنند تا تغييراتي در آواهاي موسيقي سنتي بوجود بيارن، براستي تا كي آواي تار و كمانچه سنتي كار امد خواهد بود؟
گ