عکاسی ایران، با اختلاف چند سال، ‌پیشینه‌ای به درازای تاریخ عکاسی جهان دارد. نخستین عکس جهان در سال ۱۸۳۹ میلادی در پاریس گرفته شد و تنها سه سال بعد در ۱۸۴۲ نخستین دوربین عکاسی به ایران آمد. 

آنچه بیش از همه موجبات پیشرفت هنر عکاسی در این کشور را فراهم آورد، حمایت دربار قاجار و شخص ناصرالدین‌شاه (۱۳۱۳-۱۲۶۴ قمری/ ۱۲۷۵-۱۲۱۰ خورشیدی) بود. او که خود در شمار نخستین عکاسان ایرانی جای می‌گیرد، برخی از جوانان با استعداد را – که اغلب از وابستگان دربارش بودند– به آموختن عکاسی تشویق کرد و در تمام طول سلطنت خود، حامی عکاسان ایرانی و خارجی بود. بنابراین وقتی سلطنت پنجاه ساله‌اش به پایان رسید، در آلبوم خانه سلطنتی کاخ گلستان هزاران قطعه عکس و نگاتیو شیشه‌ای وجود داشت که توسط عکاسانی چون "لوئیجی مونتابونه"(۱)، "لویی پشه"(۲)، "عبدالله قاجار"، "میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی"، و "آنتوان سوریوگین"(۳) تهیه شده بود. از جمله اینان یکی هم "آقا رضا عکاس‌باشی" ملقب به "اقبال السلطنه" بود که زندگی و کارنامه حرفه‌ای او موضوع گزارش مصور این صفحه است.  

از چند دهه پیش پژوهشگرانی مانند شادروان "یحیی ذکاء" و زنده یاد "ایرج افشار یزدی"، کوشش‌های درخور توجهی برای شناختن و شناساندن تاریخ عکاسی ایران به انجام رساندند و بخشی از عکس‌های تاریخی موجود در آرشیوهای گوناگون را به دست چاپ سپردند. دو کتاب "تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران"، نوشته یحیی ذکاء و "گنجینه عکس‌های ایران" اثر ایرج افشار دستاورد این کوشش‌ها هستند. در سالیان اخیر نیز گزیده‌ کوچکی از ۴۲۵۰۰ قطعه عکس موجود در آلبوم خانه سلطنتی کاخ گلستان در دو کتاب "سیمای تهران" و "برگزیده عکس‌های آلبوم‌خانه کاخ گلستان" به چاپ رسید. همچنین، انتشار مجموعه عکس‌های "ارنست هولتسر"(۴) و لوئیجی مونتابونه گامی رو به جلو تلقی می‌شود. این‌که همه این کتاب‌ها به فاصله اندکی پس از انتشار نایاب شدند، بیانگر علاقه و نیاز شدید به شناخت تاریخ عکاسی ایران است. 

با این حال، آنچه عموم مردم و حتا پژوهشگران نخبه درباره تاریخ عکاسی ایران نمی‌دانند و انبوه عکس‌هایی که هنوز ندیده‌اند، به مراتب بیش از دانسته‌ها و دیده‌های آنان است. نه فقط بسیاری از عکس‌ها منتشر نشده و در اختیار عموم قرار نگرفته‌اند؛ نه فقط فهرست جامعی از عکس‌های تاریخی ایران و محل نگهداری آن‌ها در دست نیست، بلکه دسته‌بندی درستی از این عکس‌ها به عمل نیامده است. خصوصا درباره عکاسان ایرانی دوره قاجار اثری که اختصاصا زندگی و کارنامه هنری هر یک از آنان را معرفی کند، در دست نیست. این مسؤولیت بیش از همه متوجه سازمان میراث فرهنگی کشور، و زیر مجموعه آن یعنی مدیریت کاخ گلستان، است که بیشترین و کامل‌ترین مجموعه عکس‌های دوره قاجار را در اختیار دارد و می‌تواند امکانات و همکاری‌های گسترده‌ای را برای طبقه‌بندی و انتشار این مجموعه‌ها جلب کند. امید می‌رود که روزی چنین شود.  

از آنجا که علاقه به بازشناسی تاریخ عکاسی ایران روز به روز بیشتر می‌شود و حتا مردم عادی به بازنشر عکس‌های تاریخی به طرق مختلف – از جمله در شبکه‌های اجتماعی – علاقه زیادی نشان می‌دهند، جدیدآنلاین کوشش دارد تا با این روند همراهی کند و به گسترش آگاهی عمومی درباره تاریخ عکاسی ایران و معرفی آرشیوهای عکس یاری رساند. 

بدین سبب تا کنون پنج گزارش مصور در این باره منتشر شده که هرکدام به معرفی یکی از عکاسان نامدار عصر قاجار و یا آرشیوهای عکس‌های آن دوره اختصاص دارد. گزارش مصور این صفحه ششمین قسمت از این سلسله گزارش‌هاست که به معرفی آقا رضا عکاس‌باشی، عکاس بزرگ عصر ناصری می‌پردازد. همه عکس‌هایی که در این گزارش نمایش داده می‌شوند، از آثار آقارضا نیستند، بلکه تنها آن دسته از تصاویری که درباره شان توضیح داده می‌شود، در زمره عکس‌های او قرار می‌گیرند. 

پی نوشت:

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب