جواد منتظری

زمان بسیار زیادی از کشف اولین تجربه های بصری انسان در غارهای آلتا میرای اسپانیا گذشته است. اما تجربه انسانی نشان می دهد که بشر هنوز هم میل شدیدی به نشان دادن تمایلات درونی خود در قالب فرم های بصری دارد. این تجربه ها و دست ساخته ها فارغ از جریانات نوین و معاصر آکادمیک هنر، نشان از میل به باز نمایی آنچه که در درون او نهفته است و یا بر او رفته است، دارد. 

جمعه گذشته، ۲۵ اردیبهشت، نخستین جشنواره هنرمندان خود آموخته ایران در زادگاه مکرمه قنبری، نقاش خود آموخته مازندرانی، در روستای دریکنده برگزار شد.

مکرمه قنبری زنی روستایی بود که بدون هیچ آموزشی در هنر به صورت خود انگیخته شروع به نقاشی کرد و بعدها از سر توجه فرزند و دیگر هنرمندان شهرتی جهانی یافت. این شهرت تا به آنجا گسترش یافت که آکادمی سلطنتی هنر سوئد او را در سال ۲۰۰۱ به عنوان زن سال برگزید و شرکت فیلم فاکس آمریکا تصمیم به ساخت یک فیلم از زندگی او را گرفت.

فیلمی که اگر چه تمهیدات اولیه تهیه آن انجام شد، اما به دلیل پاره ای مشکلات هنوز به مرحله اجرا در نیامده است. او که روزی نقاشی هایش را از ترس خجالت هم ولایتی هایش زیر تختخواب خود پنهان می کرد، اینک خود و روستایش قطبی برای گسترش و حمایت از هنرمندانی نظیر او شده است.

علی بلبلی، فرزند مکرمه که خود نقاش و موسیقی دان است، می گوید: "در هر سالگرد مادر، جمعیت انبوهی در روستای دریکنده گرد هم می آمدند. همین ازدحام باعث شد، تا ما به فکر یک فستیوال در باره مکرمه برسیم. تا این که یک سال پیش اولین پایه های انجمن دوستداران مکرمه شکل گرفت".

همزمان با شکل گیری انجمن دوستداران مکرمه که تعدادی از استادان دانشگاه های هنر، پژوهشگران و هنرمندان در آن عضویت داشتند، پیشنهاد برپایی جشنواره هنرمندان خود آموخته توسط دکتر حمید سوری ارائه شد که انجمن از آن حمایت کرد.

حمید سوری که از اعضای شورای خانه موزه مکرمه است، گفت: "پیشنهاد دادم به جای برگزاری سالگرد در هر سال و معرفی مکرمه، موضوع هنرمند خود آموخته را در دستور کار قرار بدهیم و آنها را شناسایی کنیم؛ مراسمی برگزار کنیم که محوریت با مکرمه باشد، اما فراتر از محدوده یک شخص باشد".

نخستین جشنواره هنرمندان خود آموخته در دو بخش به اجرا در آمد. بخش اول که در خانه هنرمندان تهران برگزار شد، شامل یک همایش در باره هنرمندان خود آموخته بود. آیدین آغداشلو، دکتر حمید  کشمیر شکن، دکتر شیوا دولت آبادی، دکتر بهنام کامرانی، دکتر محمد صنعتی، دکتر جهانگیر کازرونی و دکتر حمید سوری که دبیر جشنواره هم بوده است، به سخنرانی پرداختند و در بخشی دیگر قطعات موسیقی توسط گروه کر "ریرا" با رهبری علی بلبلی به اجرا در آمد.

روانشناسی هنر خود شکوفا و آثار این دست از هنرمندان، مطالعات فرهنگی بر نقاشی های خودآموخته، خوانش فمینیستی از آثار مکرمه، این که چرا باید به این نوع از آثار پرداخت، از جمله موضوعاتی بوده که در سخنرانی ها مطرح شده است.

بخش دیگر این جشنواره که در واقع، قسمت اجرایی آن بوده، در روستای دریکنده، زادگاه مکرمه، ادامه یافت. در این بخش داوطلبان زیادی برای نقاشی به آن روستا رفتند و سعی در اجرای نقاشی کردند. افزون بر نقاشی، موسیقی و هنر مفهومی یا "کانسپتوال آرت" نیز از دیگر شاخه های هنری بود که در جشنواره به اجرا در آمد.

علی بلبلی اظهار امیدواری می کند که در سال آینده، بخش موسیقی خود آموخته ها را به صورت  جدی در جشنواره شرکت بدهند و در همین باره با احمد پژمان، موسیقی دان نامی ایران هم رایزنی هایی صورت گرفته است. او در ادامه می افزاید: "یکی از دلایل برگزاری چنین جشنواره ای، این بود که متوجه شدیم افراد زیادی هستند که نقاشی می کنند و کسی هم از آنها خبری ندارد. اینها هنرمندانی هستند که جامعه از حضور آنان بی خبر است."

دکتر حمید سوری، پژوهشگر هنر و دبیر جشنواره اعتقاد دارد: "هنرمندان خود آموخته تا حد ممکن فارغ از تأثیرات آموزشی رسمی هنر، تاریخ هنر و  سبک ها، دغدغه ها ی شخصی خود را بیان می کنند.

این دغدغه ها و  نگرانی ها شامل اتفاقاتی است که بر آنها گذشته و نیز چیزهایی را که از پیرامون خود در شکل اسطوره، شعر و  ضرب المثل دیده اند، خیلی ناب تر از دیگران به تصویر می کشند. و اگر جدی گرفته بشوند، برای روان شناسان، جامعه شناسان، انسان شناسان و کسانی که در علوم انسانی جوامع را مورد بررسی قرار می دهند، مایه هایی ناب وجود دارد.

یک منبع غنی برای شناخت انسان و دغدغه های موجود در میان جامعه فرهنگ و توده. از این جهت پرداختن به هنرمندان خود آموخته، پرداختن به انسان معاصر است؛ پرداختن به دغدغه ها است، به منطقه، محله، شخص، فارغ از گرایش های مد رایج."

قباد شیوا، ابراهیم جعفری، محمد باقر ضیایی، بهروز امیری از جمله هنرمندانی بودند که در جشنواره حضور داشتند که در این بین، دو هنرمند آخر دو اثر مفهومی را در جشنواره به اجرا در آوردند.

جشنواره هنرمندان خود آموخته رقابتی نیست و تنها به معرفی این دست از هنرمندان پرداخته و پیگیر کارهایشان می شود.

دبیر جشنواره در این باره گفت: "اگرچه این جشنواره رقابتی نیست، کارها توسط هیئت داوری که از هنرمندان مشهور هستند، انتخاب می شود. سپس در یک نمایشگاه به نمایش در می آید و اگر متوجه شویم کارهای هنری او تداوم دارد، در بایگانی خود آموخته ها نگهدار ی می شود و بعد برنامه هایی برایش تدارک دیده خواهد شد."

اما به علت نوپایی جشنواره و نیز نبود بودجه کافی، برپا کنندگان هنوز در باره چگونگی و جزئیات کارهای آینده خود به نتیجه نرسیده اند. حمید سوری دبیر جشنواره در این باره می گوید: "بسته به امکاناتی که بتوانیم جلب کنیم، فعالیت ما گسترده خواهد شد. فعلا هیچ بودجه ای نداریم و اگر هرچه این بودجه توسط خیرین و نهادها وارد جریان بشود، می توانیم بانی انتشار و معرفی هنرمندان اینچنینی شویم."

او ادامه می دهد: "حتا اگر هیچ بودجه ای هم نداشته باشیم، تصمیم به جمع کردن آثار هنرمندان خود آموخته از اقصی نقاط کشور داریم، تا همه پژوهشگران بتوانند به آن دسترسی داشته باشند. اما روشن است که با وجود بودجه، این موضوع خیلی جدی تر و حرفه ای تر پیش خواهد رفت".

نخستین جشنواره هنرمندان خودآموخته ایران، اگرچه چه تازه پا به حیات گذاشته، اما در همین ابتدای امر نشانه های سر آغاز یک جریان هنری را در خود دارد. جریان هنری ای که از هیچ دانشگاهی نیامده، در هیچ مکتب و مرام و سبکی درس نگرفته و تنها به بازنمود آن چیزی می پردازد که در آن زیسته است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب