بد نیست گهگاهی، از زندگی ماشینی و پر هیاهوی امروز تهران جدا بشوی و از کوچه‌های سربالایی و سرسبز دربند خود را به آرامگاه ظهیرالدوله برسانی، تا دمی بیاسایی و روح خود را صیقل دهی. در اینجاست که از مرگ نمی‌ترسی.

آرامگاه ظهیرالدوله، قبرستان کوچک و باصفایی است که میان تجریش و امامزاده قاسم قرار گرفته‌است. این گورستان در واقع خانقاهی بود که توسط علی‌خان ملقب به صفاعلی و مشهور به ظهیرالدوله تأسیس شد. این سیاستمدار عارف‌مسلک، که داماد ناصرالدین شاه هم بود، در سال ۱۳۰۳ هجری قمری به سـِلک مریدان شیخ صفی علی شاه پیوست
 به دنبال آن انجمن اخوت را در گوشۀ خانه خود در نزدیکی بهارستان تهران تأسیس کرد که تعدادی از روشنفکران عصر در این انجمن عضویت داشتند. هدف اصلی این انجمن مبارزه با ترویج خرافات و استبداد بود.  پس از درگذشت صفی علی شاه، جانشین او شد.

پس از به توپ بستن مجلس و مقابله با مشروطه‌خواهی، خانۀ ظهیرالدوله، به دلیل حمایت وی از مشروطه‌خواهان ویران شد. به دنبال آن، ظهیرالدوله ملک خود را که در شمیران قرار داشت، وقف انجمن اخوت کرد. در سال ۱۳۴۲هجری قمری ظهیرالدوله درگذشت و پیکر او را در همین محل به خاک سپردند.

از آنجا که ظهیرالدوله مورد قبول اکثر طبقات اجتماعی بود، بسیاری از هنرمندان، سیاستمداران و دانشمندان وصیت کردند که در مجاورت گور او دفن شوند.

در سال ۱۳۴۴، ایرج میرزا نخستین هنرمندی بود که بنا به درخواست خانواده‌اش در این خانقاه به خاک سپرده شد. از آن پس بسیاری دیگر از مشاهیر ایران در این آرامگاه به خواب ابدی رفتند. از دهۀ ۱۳۴۰ خورشیدی به بعد، اجازۀ دفن اموات داده نشد و از آن پس تنها آنهایی که پروانۀ خاص داشتند، در این آرامگاه به خاک سپرده می شدند که یکی از آنها فروغ فرخزاد بود.

در حال حاضر ۱۸ تن از مشاهیر علوم پزشکی، داروسازی،‌ معماری و دندان‌پزشکی، ۲۱ تن از هنرمندان موسیقی، ۱۷ تن از شاعران و نویسندگان نامدار ایرانی و چندین قاضی، هنرمند و خوشنویس در این آرامگاه تاریخی آرمیده‌اند. به عنوان مثال می‌توان از افرادی چون ملک‌الشعرای بهار، ایرج میرزا، رهی معیری، دکتر محمدحسین لقمان ادهم، محمد مسعود، ابوالحسن صبا، روح‌الله خالقی، فروغ فرخ‌زاد، قمرالملوک وزیری، برادران محجوبی، داریوش رفیعی، حبیب‌الله سماعی، حسن تقی‌زاده، درویش‌خان و صبحی مهتدی یاد کرد.

آنچه بیش از همه به اهمیت این آرامگاه می‌افزاید این است که امروزه این مکان به میعادگاهی برای اهالی هنر و دوستاران شاعران ایران مبدل شده‌است. یکی از پر رفت‌وآمدترین گورهای این آرامگاه، مزار فروغ فرخ‌زاد است. اغلب اوقات گل‌های جامانده از دوستارانش بر روی سنگ قبرش به چشم می‌خورد:

"من از نهایت شب حرف می‌زنم
من از نهایت تاریکی
و از نهایت شب حرف می‌زنم
اگر به خانۀ من آمدی، برای من، ای مهربان، چراغ بیاور و یک دریچه
که از آن به ازدحام کوچه خوشبخت بنگرم".

گل‌های به جای مانده بر روی اکثر سنگ قبرها حاکی از حضور مداوم مردم فرهنگ‌دوست در این محل است؛ افرادی که برای تجدید پیمان با فرهیختگان به اینجا می‌آیند. در این جمع غریبه‌ای نیست. خود تو شاید بی‌نام و نشان‌ترین ِ آنجا باشی.

گورستان ظهیرالدوله از گورستان‌های اختصاصی است که توسط مالکان و کمک‌های بازدیدکنندگان اداره می‌شود و مالکان این میراث ارزشمند مصمم‌اند که آن را برای آیندگان نگه دارند.

با تشکر از خانم سحر خبازپیشه که تعدادی از عکس‌های این گزارش تصویری را در اخیتار ما قرار داده‌اند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب