می‌گویند جمشید، چهارمین شاه پیشدادی، در روز اول فروردین‌ماه "روز هرمزد" به جنگ دیوان رفت و آنان را فرمان‌بردار خویش ساخت. سپس بر تختی نشست کـه دیوان آن را می‌بردند و یک‌روزه از دماوند به بابِـل رسید. مردم از شگفتى دیدنش جشن گرفتند و آن روز را "نوروز" خواندند.

فردوسى در شاهنامه پیدایش نوروز را به جمشید شاه نسبت داده و می‌گوید:

به جمشید بر گوهر افشاندند  / مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین  / برآسوده از رنج روى زمین
بزرگان به شادى بیاراستند  / مى و جام و رامشگران خواستند
چنین جشن فرخ از آن روزگار / به ما ماند از آن خسروان یادگار

بعد از آن روز هرسال مردم ایران‌زمین نوروز را جشن گرفته و با به‌جا آوردن آیین‌های آن، این روز را گرامی می‌دارند.

اما روایت‌های نوروزی تنها به این داستان از شاهنامه ختم نمی‌شود. کردها نوروز را به داستان شکست ضحاک از کاوه و بر تخت نشستن فریدون نسبت می‌دهند و مردم جمهوری آذربایجان آن را به داستان سیاوش و افراسیاب منسوب می‌کنند.

نوروز، جدا از افسانه‌ها و داستان‌ها، نه تنها روز آغاز سال نو، بلکه روز زایش طبیعت است و راز ماندگاری این کهن‌ترین آیین انسانی شاید همین باشد.

هر جشنی خوانی دارد و خوان نوروز هم  هفت‌سین است و در میان سنت‌های نوروزی فراگیرترین و پررمز و رازترین آنهاست. بسیاری  هفت‌سین را وام‌گرفته از هفت ستارۀ مقدس سومریان می‌دانند و بعضی هم می‌گویند  هفت‌سین اشاره به هفت فرشتۀ کیش زرتشتی دارد که در نزد ایرانیان بسیار ارجمند و والا می‌باشند و هر یک از سین‌های خوان هفت‌سین را نمایندۀ یکی از این فرشته‌ها می‌دانند و می‌گویند: هر یک از آن هفت ‌خوانی را که ایرانیان به هنگام نوروز می‌چیدند، نمایندۀ یکی از این هفت جاوید (امِـشه سپنته/ امشاسپند) است و چون تلفظ سپنتا دشوار بوده، تنها به گفتن " هفت‌سین" بسنده کرده و رفته رفته "هفت‌سین" را در یک خوان گرد آوردند.

سیر نماد اهورامزدا، پزشکی (درمان یا طب)؛ سیب نماد فرشتۀ سپندارمذ، فرشتۀ زن، باروری و پرستاری (اسپند)؛ سبزی نماد فرشتۀ اردیبهشت و نماد زندگی دوباره؛ سنجد نماد فرشتۀ خرداد و نماد عشق، سرکه نماد فرشتۀ امرداد و نماد شکیبایی و جاودانگی، سمنو نماد فرشتۀ شهریور و نماد خواربار فراوانی و برکت، سماک یا سماق نماد فرشتۀ بهمن یا منش نیک و نماد باران یا رنگ طلوع خورشید است.

ایرانیان جز سین‌های فوق سکه را به نشانۀ رزق و روزی و اسپند را برای رفع چشم‌زخم بر سفره‌های خود قرار می دهند.

آینه و آب هم به عنوان نمادی از پاکی و روشنی، ماهی به عنوان نماد زندگی و نیک‌بختی به خاطر پایان اسفند ماه (ماه حوت یا ماهی) و کتاب به نشانۀ تمدن و خردورزی که معمولاً برای مسلمانان قرآن، برای زرتشتیان اوستا در کنار دیوان حافظ و شاهنامه بر سر سفره‌های خود قرار می‌دهند.

آتش‌دان و شمع هم در بیشتر سفره‌ها دیده می شود و البته تخم مرغ‌های رنگی که در جلو آیینه‌ها قرار دارند. در قدیم معتقد بودند وقتی در لحظۀ تحویل سال زمین از این شاخ به آن شاخ گاو منتقل می‌شود، این تخم مرغ‌ها به دور خود می‌چرخند. برخی دیگر گل را به نشانۀ زیبایی و دوستی و نان را به نشانۀ برکت بر  هفت‌سین خود می‌افزایند.

 هفت‌سین مردم تاجیکستان به فراگیری مردم ایران نیست و طی سال‌های دوری از نوروز و هفت‌سین، سفرۀ نوروزی در تاجیکستان انسجام خود را از دست داده و سین‌ها و شین‌ها ترتیب خاصی ندارند، اما اجزاء مشابهی با هفت‌سین ایرانی دارد. مردم افغانستان هم با هفت چیدن هفت‌میوه به پیشواز نوروز می‌روند.

مردم جمهوری آذربایجان هم سفرۀ هفت‌سین پهن می‌کنند، اما با سین‌های متفاوت. در این هفت‌سین "سوماق" نشانۀ آفتاب، سکه نشانۀ بخت خوش، سمنو شیرینی، برکت و حاصل‌خیزی، سبزه خلوص و خوشبختی، "ساری‌کوک" (زردچوبه) شیرینی زندگی، "سوُت" (شیر) سلامتی و زیبایی، "سو" (آب) زایش تازه و زندگی است. ممکن است به‌جای زردچوبه و شیر از سرکه و "ساریمساق" (سیر) هم استفاده کنند. علاوه بر این در سفره، آینه‌ای که دور آن رنگ‌آمیزی شده هم قرار می‌دهند.

در سفرۀ نوروزی قزاقستان، با این که از هفت‌سین خبری نیست، عدد "هفت" حضور حتمی دارد. غذای نوروزی قزا‌ق‌ها موسوم به "نوروز کوژه" Наурыз-коже مرکب از هفت عنصر است که هر کدام نمایندۀ هفت عنصر زندگی است: آب، گوشت، نمک، روغن، آرد، غله (برنج، ذرت یا گندم) و شیر. این ماده ها به نشانۀ شادی، کامگاری، خِـرَد، تن‌درستی، بهبودی، سرعت، رشد و مراقبت الهی در ترکیب یک غذای خوش‌مزه به‌کار می‌رود.

ایرانیان زنگبار هم  هفت‌سین می‌چینند که بی‌شباهت به هفت‌سین ایرانی نیست. فرقی نمی‌کند لحظۀ تحویل سال در خانه باشی، میهمانی یا سفر؛ هر جا که باشی، هفت‌سین را که بچینی، ته دلت قرص می‌شود که سال خوبی را آغاز خواهی کرد.

اخیراً در گالری ایدۀ تهران نمایشگاه هفت‌سین برگزار شد که در آن سفره‌های گوناگون هفت‌سین به نمایش درآمد. در گزارش مصور این صفحه سوسن محمودی، طراح نمایشگاه، فلسفۀ نهفته پشت سفره‌های هفت‌سین این نمایشگاه را توضیح می‌دهد.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب