بی‌گمان گُنج و گسترۀ گالری‌های موزۀ هنرهای معاصرتهران به اضافۀ وسعت دید دبیران آن شایسته‌ترین نشانۀ تقدیر و ستایش نسبت به حاصل عمر گرانبار استادان محمود جوادی‌پور و احمد اسفندیاری، دو تن ازپیشگامان هنر نقاشی ماست که این روزها به علاقه‌مندان مرور آثار آنان هدیه شده‌است. در این نمایشگاه حدود ۴۰۰ اثر، از طرح‌های مدادی و ماژیک و سیاه‌مشق‌های ابتدایی تا آثار گرافیک و آرم و علامت‌سازی و پدیدآورده‌های استادانه و به‌کمال‌رسیدۀ ۷۰ سال تلاش و تجربۀ بی‌وقفۀ این دو استاد گرانقدر یکجا به نمایش درآمده، تا ما از نزدیک با تحول و تکامل تدریجی، دلبستگی‌ها و دلمشغولی‌های روزگار نوآموزی و آثار تکامل‌یافته و شاخص دوران بلوغ و پختگی هنری و سرانجام، در این مسیر هفتادساله، با کامیابی‌ها و ناکامی‌های هنری این دو چهرۀ پیشکسوت ِ به خیال خودمان آشنا، آشنا شویم.

تا قبل از بر گزاری این نمایشگاه بسیاری از علاقه‌مندان آثار استاد جوادی‌پور می‌دانستند که او خالق آثار نقاشی رنگ روغن، از پرتره و طبیعت جاندار و بی‌جان تا مناظر روزمره همچون بازارهای پرازدحام روستائی و کار و فعالیت کشاورزان در مزارع و تصویرساز کتاب‌های کودکان و صحنه‌های حماسی و پهلوانی و در نهایت، استاد دانشگاه و مدرس و مربی بسیاری ازچهره‌های شاخص عرصۀ نقاشی امروز بوده‌است.

اما قطعاً تعداد کسانی که خبر داشتند خالق لوگوی بسیار محکم و ماندگار شرکت ملی نفت و آرم پرصلابت بانک مرکزی، که با گذشت چندین دهه از عمر آنها هنوز هم بااطمینان می‌توان عنوان نو و مدرن را به آنها اطلاق کرد، آرم و عنوان مشهور بنگاه ترجمه و نشر کتاب، طراحی روی جلد کتاب‌های انتشارات خوارزمی و طراحی و خطاطی بسیاری از تمبرها و اوراق بهادار و روی جلد و تصویرسازی کتاب‌های کلاسیک هم از اوست، بسیار اندک بودند. این البته نشانۀ توانمندی‌های گستردۀ جوادی‌پوراست که نظایرش اگر باشد، بسیار نادر است.

یا توانایی احمد اسفندیاری در الگو قرار دادن شیوه‌های غربی، تنها به عنوان مدل و راهنما و نه کپی و تقلید و تلفیق آنها با سنت‌های نگارگری ایرانی، یعنی خلاصه کردن آنچه در بوم او نقش می‌بندد، اعم از مناظر و مرایا و موجودات جاندار و بی‌جان، در قالب اشکال ابرمانند و به کار بردن خطوط ضخیم و مشکی در دورگیری اشیاء و اجسام در موضوعات واقع‌گرایانه و تجریدی به یکسان و تعمیم آن به موضوع‌های سنتی ایرانی و پرداختن صحنه‌های طاق و رواق و کاشی‌کاری معرق، در فضایی از رنگ‌های آرام و متوازن ایرانی، نکته‌ای است که او را شایسۀ عنوان "نوگرا" از سوی دبیران موزۀ هنرهای معاصر کرده‌است.

 با نگاهی به محتوای آثار این دو استاد و با کنار گذاشتن پرتره‌های ایشان، که بخش مهمی از آثار به نمایش گذاشته‌شده را تشکیل می‌دهند، محمود جوادی‌پور و احمد اسفندیاری، با اختلاف دو سال، در بالا و پائین نودسالگی تقریباً هم‌سن‌وسال هستند و هر دو به دورۀ واحدی از تحول و تطور هنر نقاشی در کشور ما تعلق دارند. و به همین لحاظ با همۀ اختلاف سبک و شیوه، موضوع و محتوای آثارشان تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد. با این حال، گرایش جوادی‌پور به واقع‌گرایی و تمایل اسفندیاری به طراحی تجریدی درآثار آنان به وضوح قابل مشاهده است. جوادی پور در طراحی فیگورها به جزئیات اندام‌ها و پرسپکتیو مناظر طبیعی و جهت تابش نور توجه واقع‌گرایانه دارد و تقریباً هیچ اثری از او نیست که درآن نقطۀ تمرکز یا "فوکال پوینت" وجود نداشته باشد.

در مقابل، اسفندیاری این موضوع‌ها را در قالب توده‌ای جامد می‌نگرد و مجموعه‌ای از آنها را به عنوان ترکیب‌بندی یا "کمپوزیسیون" در زمینۀ کارش مورد استفاده قرار می‌دهد و به استثنای یک اثر(بازار پشم‌فروش‌ها) تقریباً درهیچ یک از آثار او به موضوع معینی تأکید نشده‌است. و از همین روی برگزارکنندگان نمایشگاه به جای پرداختن به شیوه‌های هنری و مضامین مطرح در کارهای این دو استاد کهن‌سال، توجه خود را به روند رشد و تکامل هنری آنان و جایگاهی که آنان در چشم‌انداز دیروز و امروز نقاشی ما دارند، معطوف داشته‌اند. در این چشم‌انداز سیر تحول هنری جوادی‌پور و نحوۀ نگاه او به طبیعت از تابلوی "دزاشیب شمیران" (۱۳۲۴) تا "پرندگان مهتاب" و تابلوی "بدون عنوان" که هر دو تاریخ ۱۳۸۸ را دارند، در برابر چشمان ماست. همچنین مسیری را که اسفندیاری از "باغچه" (۱۳۲۰) تا "تنه‌های درخت" (۱۳۸۹) پیموده‌است، به خوبی قابل مشاهده است.

با این حال، بدیهی است که نه شیوه و شگرد کار و نه محتوای آثار یک هنرمند فارغ از تأثیر محیط و رویدادهای جهان پیرامون او پدید نمی‌آیند. و از آنجا که هیچ دهه‌ای از این هفتاد سال عمر گرانبار استادان بدون تکان‌های شدید یا خفیف اجتماعی نگذشته‌است، جای نهایت شگفتی است که به جز تابلوی "تظاهرات" احمد اسفندیاری، که تاریخ ۱۳۸۸ را دارد، کوچک‌ترین نشانی از حتا واقعۀ عظیمی مانند انقلاب اسلامی سه دهۀ پیش و پی‌آمدهای ریشه‌دار و عمیق آن در ظاهر و باطن حیات فردی و اجتماعی ما در آثار به نمایش درآمدۀ این دو استاد دیده نمی‌شود.

شکی نیست که برپایی "پیشگامان هنر نوگرای ایران" در موزۀ هنرهای معاصر برای علاقه‌مندان مجموعۀ آثار این دو استاد گرانقدر و پژوهندگان در تحولات و تعالی هنرهای تجسمی درهفتاد سال گذشته فرصت مغتنمی است و جا دارد آن را گرامی بداریم و به دیدارش بشتابیم. این نمایشگاه تا ۳۰ دی‌ماه ادامه خواهد داشت.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب