روزنامۀ ناهید اولین روزنامه انتقادی، طنزآمیز و همراه با کاریکاتور است که از ۲۲ فروردین ۱۳۰۰ تا ۲۰ اردی‌بهشت ۱۳۱۲ با وقفه‌هایی در تهران انتشار یافت. نخست ارگان طنزآمیز هواداران سردار سپه بود و با مخالفان او در می‌افتاد و به آنان ناسزا می‌نوشت، اما در طول عمر ده دوازده ساله‌اش با مخالفان همراه گشت و بارها توقیف شد و عاقبت ادارۀ روزنامه‌اش را به آتش کشیدند و به عمرش پایان دادند.

محمد صدر هاشمی در " تاریخ جراید و مجلات ایران" می‌نویسد: "ناهید اولین روزنامۀ کاریکاتوری است که در میان تودۀ مردم رواج پیدا کرده و چون مقالات آن به زبان ساده و عوام‌فهم نوشته می‌شد، مورد استفادۀ عموم طبقات بوده‌است". باستانی پاریزی در "نای هفت‌‌بند" در بارۀ این روزنامه می‌نویسد: "ناهید (ستارۀ صبح) مهم‌ترین روزنامۀ فکاهی است که بعد از کودتا به مدیریت میرزا ابراهیم ناهید منتشر می‌شد. ... اثر این روزنامه و کاریکاتورهای جالب آن در جامعۀ آن روز کاملاً آشکار است و بسیاری هنوز هستند که از آن خاطراتی دارند و مبارزات و زدوخوردهای او مشهور است".

اینکه باستانی نام "ستارۀ صبح" را می‌آورد، به این دلیل است که ناهید هر گاه توقیف می‌شد، به نام‌های دیگری، از جمله "ستارۀ صبح"، منتشر می‌شد. اساساً سرنوشت این روزنامه جالب توجه است. در شروع کار یک روزنامۀ راست به حساب می‌آید و کسانی مانند بهار را طمّاع‌الشعرا لقب می‌دهد. بهار نیز به سهم خود آن روزنامه را هجو می‌کند و در باره‌اش می‌گوید:

ای سپه‌نامۀ ناهید و طرفدار رضا
آلت آلت بدخواه وطن در هر باب

طرفه آن که از سال ۱۳۰۵ به بعد بسیاری از شعرهای بهار برای اولین بار در همین روزنامه چاپ می‌شود و ترانۀ "مرغ سحر" که یکی از ناب‌ترین و انقلابی‌ترین ترانه‌های بهار با آهنگ مرتضی‌خان نی‌داوود است، در همین روزنامه منتشر شده و به نوشتۀ ناصرالدین پروین، پژوهشگر تاریخ، اول بار در جشن هفتمین سال انتشار روزنامۀ ناهید، خانم "هلن" ملقب به ایران‌الدوله آن را در باغ سهم‌الدوله در تهران اجرا کرده‌است. جالب‌تر اینکه وقتی بهار به زندان رفت، با میرزا ابراهیم‌خان ناهید هم بند شد. علاوه بر بهار، عارف قزوینی نیز تا در تهران بود، با این روزنامه همکاری داشت و زمانی که به همدان رفت، باز همکاری خود را با آن قطع نکرد. این شاعر انقلابی زمانی که "ناهید" توقیف و "ستارۀ صبح" به جای آن منتشر شد، شعری سرود با این مطلع:

تو ای ستارۀ صبح وصال و روز امید
طلوع کن که چو شب تیره‌بخت شد ناهید

ناهید با وجود طرفداری از سردار سپه، همان‌گونه که گفتیم، بارها توقیف شد و جالب است که به هنگام توقیف با روزنامه‌هایی که آشکارا نام چپ دارند، جایگزین می شد. ستارۀ صبح، افلاک و خلق  نام روزنامه‌هایی است که به جای روزنامۀ ناهید منتشر شده‌است. به این معنی که وقتی ناهید توقیف شد، ابتدا ستارۀ صبح به جای آن انتشار یافت. ستارۀ صبح هفت شماره به جای ناهید منتشر شد. پس از آن "افلاک" جای آن را گرفت. این روزنامه نیز شش شماره دوام کرد. افلاک نیز مانند ستارۀ صبح و ناهید شیوۀ انتقادی خود را نگاه داشت. با بسته شدن افلاک، ناهید با نام خلق به میدان آمد. این روزنامه که نامش گواهی بر چپ بودن آن است، در دوره‌ای که به جای ناهید منتشر می‌شد، همان صورت انتقادی و فکاهی ناهید را حفظ کرد. اولین شمارۀ خلق به جای ناهید در ۱۰ شهریور ۱۳۰۴ انتشار یافت که سرلوحۀ ناهید را داشت. شیوۀ خلق درست مانند ناهید دفاع از برقراری جمهوریت در ایران است. این روزنامه تا ۲۸ خرداد ۱۳۰۵ به جای ناهید منتشر شد و پس از آن ناهید با عنوان خود ادامۀ انتشار داد.

محمدرفیع ضیایی، کاریکاتوریست، در بارۀ لوگوی ناهید نوشته‌است که این روزنامه سرلوحه‌ای داشت مانند سرلوحه‌های نشریات صدر مشروطه، دارای مفهمومی نمادین. فرشتۀ آزادی در سمت راست صحنه در حال جلو آمدن است، خورشید در پشت سرش طلوع کرده، دیو استبداد جلوش ایستاده و راه  بر او سد کرده‌است. شمشیری در جلو دیو استبداد به زمین افتاده و دیو، دست راست خود را به سمت سینه گرفته. پشت سر او چاهی قرار دارد و نام ناهید در درون طرح آمده‌است. غالباً در بالا و پائین طرح روش نشریه با کلمات جریدۀ اخلاقی، فکاهی، مصور و در مواردی کاریکاتور ذکر شده‌است.

این روزنامه دو روز در هفته، روزهای شنبه و سه‌شنبه منتشر می‌شد و مدیر آن میرزا ابراهیم‌خان ناهید بود که گویا اول بار روزنامۀ خود را در شیراز منتشر کرده بود، اما صدر هاشمی که تاریخ جراید و مجلات ایران را دنبال کرده، می‌نویسد که نمونه‌ای از آن به دست نیاورده‌است. میرزا ابراهیم ناهید کار خود را با حروف‌چینی در روزنامۀ رعد آغاز کرده بود که سید ضیاءالدین طباطبایی منتشر می‌کرد. از زمانی که سید ضیا به تبعید رفت، میرزا ابراهیم، ناهید را در تهران منتشر کرد.

دفتر روزنامه ابتدا در خیابان چراغ برق کوچۀ عظیمی قرار داشت، ولی بعدها محل آن به خیابان لاله‌زار انتقال یافت و در همین محل بود که آن را به آتش کشیدند. علت به آتش کشیدن روزنامۀ ناهید را صدر هاشمی به این صورت آورده‌است:

"شمارۀ اول سال نهم آن در ۳۶ صفحه به قطع بزرگ در تاریخ سه‌شنبه چهارم تیرماه ۱۳۰۸ منتشر شده‌است. در این سال نیز ناهید جریدۀ سیاسی و اجتماعی معرفی شده و سرلوحۀ آن مانند سنوات سابق است. سرمقالۀ این شماره مقالۀ مفصلی است که با همان سبک مخصوص ناهید تحت عنوان "جشن تیر و ناهید به مناسبت تجدید سال روزنامه" نوشته شده و سایر مندرجات آن عبارت است از خلاصۀ وقایع مملکتی و مجلس شورای ملی در مدت یک سال و قسمتی از رمان گل‌آقا گلتاج و مقالات دیگر از قبیل در محفل بانوان و کنفرانس راجع به فلاحت و نیز آگهی‌های مختلف در ضمن صفحات درج است. کاریکاتور این شماره در دو صفحه به رنگ قرمز ]است[ که تصویر منظومۀ شمسی یا جشن تیر و ناهید می‌باشد. تصاویر متعددی از اشرار در لرستان در این شماره چاپ شده‌است".

یک سال پس از انتشار این شماره در اثر حریق ناگهانی ادارۀ روزنامۀ ناهید با خاک یکسان شد و بعضی حریق را عمدی دانسته و به تیمورتاش، وزیر دربار وقت، نسبت داده‌اند.

در گزارش مصور این صفحه ایراندخت ناهید، دختر ابراهیم ناهید، بنیان‌گذار روزنامۀ ناهید، خاطرات مربوط به روزنامۀ ناهید را بازگو می‌کند. فرخ خاتمی، پسر ایراندخت ناهید و از کاربران جدیدآنلاین، این گزارش را تهیه کرده‌است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب