ایمان شایسته

نامش را بارها شنیده بودم. از روی پلش گذشته بودم و از ایستگاهش سوار شده بودم. فوق العاده آلوده و پر از مخروبه هایی با دیوارهای گلی رنگ و رو رفته بود، تا جایی که می گفتند اکنون کسی دیگر در این محله زندگی نمی کند. به سرنوشت دیگر مکان های متروک کابل دچار شده بود. محلی برای انباشتن زباله ها و پناهگاهی برای سگ های ولگرد.

آنچه "مرادخانی" می توانست در ذهن من القاء کند، چیزی بیش از یک نام خاص نبود. نام شخصی که احتمالاً در عصر خان ها و فیودال ها برای خودش کسی بوده و برو و بیایی داشته است.

اما بیشتر کسانی که امروز به مرادخانی سر می زنند، یا گردشگران خارجی با دوربین های دیجیتالشان هستند،  یا شهروندانی که از طریق رسانه ها از بازسازی مرادخانی اطلاع یافته اند.

مؤسسه فیروزه کوه (Turquoise Mountain) که یک موسسه مردم نهاد (NGO) است و در زمینه آثار باستانی و صنایع دستی فعالیت دارد؛ پروژه بازسازی این محله قدیمی را در سال ۲۰۰۶ آغاز کرد و تا  کنون بخش هایی از آن را به انجام رسانده است.

من هم این قدر از تغییرات در مرادخانی شنیدم که وسوسه رفتن به سرم زد. باورکردنی نبود. بخشی از تاریخ کابل و میراث گرانبهایی از معماری سنتی و فرهنگ و هنر قدیم مردم این سرزمین را در مقابل چشمان خود دیدم و به رد پاهایی از تاریخ تلخ و شیرین، اما مشترک ایران و افغانستان، احمدشاه دُرانی و نادرشاه افشار رسیدم. بر آن شدم تا شما را نیز به دیدن این مکان زیبای تاریخی ببرم.

وقتی به محله مرادخانی پا می گذاری، انگار ماشین زمان را سوار می شوی و چند صد سالی به گذشته سفر می کنی. درهای چوبی عظیم، دیوارهای قطور گلی، نقش و نگارهای رنگارنگ و کنده کاری های چشم نواز روی کلکین (پنجره) و در و دیوار، مدت ها آدم را محو تماشای خود می کند.

در کوچه پس کوچه های این محله زیبا اثری از دود و موتر (خودرو) و زندگی ماشینی نیست و هنوز رایحه خلوص محله های قدیمی در آن موج می زند.

مرادخانی از آن جهت این نام را یافت که مراد خان برای اولین بار در این منطقه خانه ای زیبا ساخت. وی از افسران عالی رتبه نظامی در دوران احمد شاه دُرانی و فرزندش تیمورشاه بود.

احمد شاه درانی (ابدالی) کسی بود که با حمایت قزلباشان سپاه نادرشاه افشار کشور افغانستان را در سال ۱۷۴۷ میلادی تأسیس کرد.

قزلباشان جمعی از طوایف مختلف بودند که در ترویج مذهب شیعه در ایران کوشا بودند و به خاطر کلاه سرخی که بر سر داشتند، "قزلباش" نام گرفتند که به ترکی به معنای "سرخ سر" است.

آنها به عنوان مردمانی فرهنگ دوست، با کمال و کاردان معروف بودند و به همین دلیل محبوب دربار، تا آنجا که نقش های مرکزی را در بخش های نظامی و اداری حکومت جدید عهده دار شدند. حتا مقام های نگهبانی از شخص شاه و خزانه داری کشور نیز به دست قزلباشان افتاد.

وقتی که تیمورشاه در سال ۱۷۷۵ پایتخت را از قندهار به کابل منتقل کرد، مقداری از زمین های اطراف قصر سلطنتی و رود کابل را به یکی از فرماندهان شجاع و محبوب لشکرش، یعنی مرادخان اهدا کرد و مراد خان که خود علاقه خاصی به هنر معماری و دستی هم در این هنر داشت، خانه ای زیبا در آن بنا کرد و چندی بعد آن منطقه به نام مرادخانی مشهور شد.

مراد خان بخش های بزرگی از این زمین ها را به قزلباشان داد. به زودی صدها منزل زیبا و تاریخی در این محله آباد شد و به دلیل نزدیکی اش به دربار به مرکز تجاری شهر تبدیل شد.

بسیاری از دفاتر حکومتی، انبارهای ذخیره مواد خوراکی، سراهای تجاری، رسته زرگرها، رسته مسگرها، قالی فروشان و بسیاری از مشاغل دیگر در همین منطقه وجود داشت.

در هویت اصلی مرادخان هنوز اختلاف نظرهایی و جود دارد. عده ای را باور بر آن است که خود او هم قزلباش بوده است، اما عده ای دیگر وی را به قوم پوپلزی قندهار نسبت می دهند.

مهندس هدایت الله احمدزی، مسئول بخش مهندسی مؤسسه فیروزه کوه می گوید که مرادخان در زمان احمدشاه شخصی با نفوذ در لشکر وی و از زمین داران بزرگ قندهار بوده و شهر کهنه قندهار نیز ملکیت وی بوده است و وی شخصاً آن را به دولت تحفه داده بود، تا در آن شهرکی بنا شود.

اما محله تاریخی مرادخانی با همه آثار و گنجینه هایش، به جای این که به عنوان یک میراث تاریخی حفظ شود، در قرن گذشته به بهانه اصلاحات نقشه شهری بخش هایی از آن از میان رفت و به مناطق و بازارهای مدرن تری بدل شد. تا این که فقط حدود ۱۵۰ منزل و تعدادی دکان از آن باقی ماند.

پس از آن در دوران جنگ های میان گروهی دو دهه اخیر نیز مراد خانی خط مقدم جنگ بود و در مدتی کوتاه بسیاری از این ساختمان ها تخریب شد و بسیاری از این آثار گرانبها از بین رفت و این محله خالی از سکنه شد. سنگر شد، زباله دانی شد، مأوای معتادان و پناهگاه سگ های ولگرد شد.

هم اکنون حدوداً ۶۵ خانه از مرادخانی باقی مانده است که بالاخره در فهرست میراث فرهنگی قرارگرفته و قرار است از این به بعد به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی و جهانگردی کشور توجه ویژه ای به آن مبذول شود.

کار بازسازی مرادخانی با پاک کاری و انتقال زباله ها آغاز شد و چون به دلیل بافت قدیمی محله و راهروها و کوچه های تنگ، امکان ورود ماشین به داخل محله وجود نداشت، انتقال زباله ها توسط کراچی (فرغون) صورت گرفت. این کار مدت زيادى وقت برد و هزاران تن زباله از مرادخانی بیرون کشیده شد. پس از آن کار بازسازی منازل، کوچه ها، راهروها، مسجد و سرای ها آغاز شد.

در کنار بازسازی ظاهری قرار است به بازسازی فرهنگی محله نیز توجه شود. به عنوان مثال، قصه خوانی و بازى هاى پهلوانی که سرگرمی مورد علاقه جوانان این محل بوده و حالا دیگر از آن اثری باقی نمانده است، احيا گردد.

پروژه بازسازی مرادخانی بالغ بر ۲۵ میلیون دلار هزینه خواهد داشت و اجرای کامل آن مدت پنج سال طول مى کشد.*

* از مسؤلین فیروزه کوه از جمله خانم Kate Brothers، مهندس ذبیح الله و مهندس هدایت الله احمدزی که به تهیه این گزارش کمک کردند، سپاسگزاریم.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب