دور تا دور هر یک از نیمکتهای پارک، جمعیتی گرد آمده و مشغول تماشا هستند. صدای تاس ریختن بر روی تختههای خوش آب و رنگ از دور به گوش میرسد و گفت و شنود تماشاگران نوید یک بازی هیجانانگیز را میدهد. بازیکنها در سکوت، مشغول تجزیه و تحلیل حرکت مهرهها هستند و افرادی که به تماشا ایستادهاند گهگاه به حذف برخی مهرهها عکسالعمل نشان داده و به نظر میرسد که از تماشا کردن این جدال در بازی تخته نرد لذت بسیار میبرند.
اینجا یکی از پارکهای مرکزی تهران است و افرادی با سن و سالهای گوناگون به بازی تخته نرد مشغول هستند. بیشتر آنها بازنشسته هستند و تقریباً هر روز برای بازی به پارک میآیند تا به گفته خودشان، وقتکُشی کنند یا روزگار بگذرانند.
تعدادی از این مردان کهنسال تخته نرد را به صورت سنتی بازی میکنند و شانس و تقدیر را بیشتر از مهارت ذهنی عامل موفقیت در این بازی میدانند. آنها بازی تخته نرد را از پدران خود آموختهاند. آقای نردشیر از جوانان برگزارکننده بازی تخته نرد اما معتقد است که در این بازی "تدبیر" نیز لازم است.
تخته نرد، بازی با ۳۰ مهره و ۲تاس بر روی تخته است. بازیکنان میبایست مهرههای خود را بر اساس عددی که تاسها تعیین میکنند در جهت یا خلاف جهت عقربههای ساعت حرکت دهند. بازیکنی که موفق شود زودتر مهرههای خود را از تخته خارج کند برنده خواهد بود.
"نرد" یکی از قدیمیترین بازیهای جهان است. به نوشته کتاب "تخته نرد، تقدیر یا تدبیر" اثر "دکتر ابوالقاسم تفضلی" در اکتشافات باستانی اوایل قرن بیستم، بازیهایی مشابه نرد در شهر باستانی اور و منطقه بینالنهرین کشف شدهاند اما ریشه تخته نرد امروزی را مربوط به مشرق زمین میدانند. در کاوشهای باستانی از مقبره یکی از فراعنه مصر بازیهایی که به تخته نرد شباهت داشتند به دست آمده است. البته بین این بازی که در مصر باستان انجام میشده و تخته نرد امروزی اختلافاتی به چشم میخورد.
گفته شده بازی تخته نرد از ایران به منطقه مدیترانه و سپس به اروپا راه یافته و طبقه اشرافی یونان و روم قدیم نیز به این بازی میپرداختند و در دوران قرون وسطی در بسیاری از کشورهای اروپایی این بازی اسباب تفکر و سرگرمی را در بین اشراف یا حتا مردم عادی فراهم میآورده است. نرد به عنوان یک بازی شرقی شهرت دارد. آنطور که در کتاب تخته نرد، تقدیر یا تدبیر ذکر شده، در کاوشهای باستانشناسانه در شهر سوخته واقع در سیستان و بلوچستان بازی مشابه تخته نرد پیدا شده است و بیانگر این موضوع است که ایرانیان از حدود ۶ هزار سال قبل به بازیهای مشابه تخته نرد امروزی مشغول بودهاند.
پیدایش نرد را با استناد به یک نوشته به زبان پهلوی به "بزرگمهر" وزیر دانای "انوشیروان ساسانی" نسبت میدهند. در این متن پهلوی که به "چترنگ نامک" شهرت دارد آمده است که وقتی پادشاه هندوستان دستگاه بازی شطرنج را ـ که یک بازی اختراع هندیها بود ـ نزد پادشاه ایران فرستاد، بزرگمهر خردمند اسرار آن را کشف کرد و در پاسخ به آن بازی تخته نرد را ابداع کرد. وی نام این بازی را به افتخار "اردشیر بابکان" سرسلسله ساسانیان، "نیو اردشیر" گذاشت که با گذشت زمان به "نردشیر" تغییر پیدا کرد.
فردوسی حکیم در شاهنامه، داستان پیدایش تخته نرد و شطرنج را با دقت فراوان و بیان جزییات آورده است.
تخته نرد در این روزگار در جمعهای خانوادگی و دورهمیهای دوستانه بازی میشود و اغلب افراد این بازی را در سنین خردسالی از همین جمعها آموختهاند. هماکنون این بازی بهصورت آنلاین با رویارویی در برابر حریفهای واقعی از سرتاسر جهان رونق بسیاری دارد و نرمافزارهای این بازی برای کامپیوتر و تلفنهای هوشمند به سهولت در دسترس است.
در سراسر جهان مسابقات تخته نرد به صورت منظم برگزار میشود و بین خاورمیانهایها و در اروپای شرقی رونق بیشتری دارد. در ایران نیز مسابقات تخته نرد در تهران و تعدادی از شهرستانها برگزار میشود و علاقمندان به این بازی میتوانند به صورت حرفهای در کنار حریفان ماهر و رقبای چیرهدست به بازی بپردازند.
این بازی نمادهایی نیز دارد که ذکر آنها خالی از لطف نیست. این گونه گفته میشود که ۳۰ مهره در تخته نرد نشانگر ۳۰ روز یک ماه و ۲۴خانه نماد ۲۴ساعت شبانه روز هستند. همچنین ۴ قسمت زمین بازی نشاندهنده ۴فصل سال، ۵ دست بازی نمایانگر ۵ وقت شبانه روز، ۲ رنگ سیاه و سفید در مهرهها نماد شب و روز و ۱۲خانه در هر طرف زمین نشان دهنده ۱۲ماه سال هستند. تخته نرد نماد کره زمین، تاس نشانگر ستاره بخت و اقبال، گردش تاسها یادآور گردش ایام و مهرهها نمادی از انسانها هستند که گردش مهرهها حرکت و زندگی انسان و برداشته شدن مهره در پایان هر بازی نمادی از مرگ آدمی است.
بسیاری از بزرگان در طول تاریخ این بازی را انجام میداده و از آن لذت میبردهاند. تخته نرد تنها برای وقت گذرانی نیست چرا که مهارت در این بازی به صورت اتفاقی حاصل نمیشود. لازمه چیرهدستی در این بازی، به مانند شطرنج، داشتن مهارت ذهنی، توانایی تجزیه و تحلیل و قابلیت پیشبینی حرکت مهرههاست، هر چند در بسیاری از موارد بازیکنان غیرحرفهای نرد که برای وقتگذرانی بازی میکنند خود را به بخت و اقبال و آنچه که تاس برای آنها رقم میزند میسپارند.
در گزارش تصویری این صفحه به سراغ بازی تخته نرد در پارکهای تهران رفتهایم. "محمد عباسی"، نویسنده وبلاگ تخته نرد، و همچنین "نردشیر"، برگزارکننده مسابقات تخته نرد در ایران، به جنبههای فلسفی و علمی این بازی اشاره میکنند.
* انتخاب از آرشیو جدیدآنلاین.