اگر از راستۀ میوه‌فروشان میدان تجریش به سوی بازار آن حرکت کنید، درست در ابتدای ضلع غربی بازار و چسبیده به امامزاده صالح فضای چهارگوش و مسقفی می‌بینید که با حجره‌هایی در پیرامون و فضای نسبتاً وسیع در میان آن، تکیۀ قدیم شهر تجریش نامیده می‌شود.

مردم محلی می‌گویند که بنای تکیه بیش از صد سال قدمت دارد. زمانی که تجریش مرکز ناحیه شمیرانات بود و قصبۀ تجریش حومۀ تهران محسوب می‌شد. تکیۀ تجریش در زمان حکومت سلسلۀ قاجاریه بر پایۀ اعتقادات مذهبی و عشق و علاقه به خاندان نبوت برای عزاداری حضرت حسین بن علی در ایام محرم ساخته شد. این فضا که در روزهای عادی سال، محل کسب‌وکارو بخشی از بازار بزرگ تجریش را تشکیل می‌دهد، در ایام سوگ شیعیان (ماه محرم و فاطمیه) یکسره حال‌وهوایی متفاوت می‌گیرد: حجره‌ها بسته می‌شوند، آذین‌های عزاداری به دیوارها آویخته می‌شوند و فضای میانی برای اجتماع عزاداران خالی می‌شود. این تکیه یکی از فضاهای محلۀ هنوز پابرجای تجریش است.

اگرچه با بزرگ شدن تهران و پیوستن تجریش به آن مقداری از ویژگی‌های محلگی قصبه تجریش کاسته شد، ولی تجریش برای ساکنان قدیمی آن هنوز یک محله است. "محله" مفهومی جغرافیایی و اجتماعی است و عبارت است از مجموعه‌ای یکپارچه از راه‌ها (خیابان‌ها، کوچه‌ها، پس‌کوچه‌ها)، فضاهای مسکونی، تفریحی، تجاری، درمانی، مذهبی و اداری مرتبط با یکدیگر. مرکز تجریش امامزاده صالح بود. این امامزاده مرکزیت معنوی این ناحیه بود. همجواری تکیه با مکانی مذهبی و مقدس به پایداری و ماندگاری آن کمک بسزایی کرده‌است.

بافت شهری در آبادی‌های سنتی ایران معمولاً پیرامون بازار که راستۀ اصلی شهر است، شکل گرفته‌است. از طرفی بازار یکی از ارکان اصلی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر سنتی ایرانی است که علاوه بر کارکرد بازرگانی، غالباً گذرگاهی است که از یک فضای مذهبی مهم مثل مسجد جامع یا مقبرۀ یک بزرگ مذهبی (امامزاده) به ارگ دولتی وصل می‌شود. و قرارگیری صحن اصلی تکیۀ تجریش در مسیر بازار عامل مهم دیگری است در ماندگاری آن.

تکیۀ تجریش همچون اغلب تکایا در دو طبقه ساخته شده و طبقۀ دوم آن بالکن‌هایی مشرف بر صحن طبقۀ اول است. در طبقۀ اول در قسمت‌های شمالی فضای میانی شش حجره، در قسمت جنوبی پنج حجره و در قسمت شرقی سه حجره قرار دارد و در قسمت غربی، شاه‌نشین واقع شده‌است. در طبقۀ دوم نیز در قسمت شمالی چهار حجره و در قسمت‌های شرقی و جنوبی هر کدام شش حجره قرار دارد. در حال حاضر در تکیۀ تجریش حجره‌های پیرامون فضای میانی به لحاظ موقعیت‌شان در بازار تجریش کاربری اولیۀ خود را از دست داده و عملکرد تجاری گرفته‌اند. البته در ماه محرم از این بنا برای برگزاری مراسم سوگواری استفاده می‌شود. 

تکیۀ تجریش در چند مرحله به صورت اساسی یا جرئی مورد مرمت قرار گرفته‌است. ستون‌های فضای میانی تکیه، چوبی و دارای پایه‌های سنگی منقوش بوده که در سال‌های اخیر به ستون‌های فلزی تبدیل شده‌است.

همان ‌طور که در تعزیه شبیه‌خوان‌‌ها نقش عوض می‌کنند و در یک لحظه از یک کاسب دوره‌گرد به یکی از اولیا و اشقیا تبدیل می‌شوند، این فضا نیز به اقتضا یک‌شبه رنگ عوض می‌کند و از یک فضای تجاری و کسب‌وکار به محل گردهم‌آیی‌ها و مراسم مذهبی و یا صحنۀ تعزیه تبدیل می‌شود. ساکنان این محل از کسبۀ محلی به خادمان تکیه و آواهای این ناحیه از سر و صدای فراخوان کسبه‌ها به نوای شبیه‌خوانان و تعزیه‌گردانان مبدل می‌شود. و شاید بتوان از این لحاظ فضای معماری تکیۀ تجریش را نمونه‌ای بی‌همتا از تغییر کاربرد کاملاً متفاوت یک محل به شمار آورد. تکیه تجریش با ظرافت تمام سالیان دراز در کنار امامزاده صالح و بازار تجریش با ایفای موفق دو نقش مختلف در فضای شهری و محلی زیسته و همچنان با وقار به دوزیستی خود ادامه می‌دهد.

در گزارش تصویری این صفحه از عکس‌های رویا خمارلو هم استفاده شده است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب