آخرین مطالب
از عمله تا کارگر
۰۱ می ۲۰۱۴ - ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۳
شکل‌گیری طبقه کارگر صنعت نفت
پیشینه پیدایش طبقه کارگر نوین ایران و نقشی که به تدریج در معماری تجدد اجتماعی و اقتصادی بر دوش گرفت، به بیش از صد سال پیش برمی‌گردد. کشف و استخراج نفت در دامنه جنوبی کوه‌های زاگرس در ۱۲۸۷ خورشیدی / ۱۹۰۸ میلادی، شمار افراد این طبقه نوپا را به گونه‌ای چشمگیر افزایش داد. کسانی که در آغاز به استخدام شرکت نفت ایران و انگلیس درآمدند و در حوزه میدان‌های نفتی یا بعدها در پالایشگاه به کار پرداختند، عملا از گروه‌های فرودست ایلاتی، به ویژه ایل بختیاری و روستائیان منطقه جغرافیائی جنوب زاگرس بودند. جماعت کوچ‌نشین و یکجامان، اینان را با نام "عمله" می‌شناختند.
با افزایش شمار چاه‌های به نفت رسیده و فزونی مقدار نفت استخراج شده، شرکت نفت ایران و انگلیس به اجرای طرح حمل نفت ایران به بازار جهانی پرداخت. از میدان‌های نفتی مسجد سلیمان تا آب‌های دریای آزاد در جنوب بیش از دویست کیلومتر فاصله بود که باید راه ارتباطی ساخته می‌شد و لوله‌های نفت در دل زمین می‌نشست، تا این طلای سیاه را به آب‌های خلیج فارس بکشاند و از آن‌جا راهی سرزمین‌های دور کند. برای این کار هزاران نفر به هیئت کارگر درآمدند. در شوره‌زارهای ساحلی خلیج فارس، پالایشگاه، شهرها و بندرهای نو ساخته شد. شمار کارگران باز افزایش یافت.
این گروه انسانی که پیش‌تر با وابستگی‌های طایفه‌ای، قومی یا زبانی از یکدیگر جدا می‌شد، اینک هویتی یگانه یافته بود. پرداخت قانونمند دستمزد به اینان، اجرای انضباط کاری، آموزش فنی‌ای که هر روز پیچیده‌تر هم می‌شد و گسترش سوادآموزی، به تدریج در طول سال‌ها برای این نیروی انسانی، آگاهی طبقاتی تازه‌ای به بار آورد. اینان دیگر نه عمله‌های پیشین، بلکه کارگران ماهری بودند، با هویت طبقاتی واحد و خواست‌های نو.
اما شکل‌گیری هویت تازه تنها حاصل کار اینان نبود. مبارزه برای به دست آوردن شرایط کاری بهتر، مبارزه برای کسب حقوق کارگری و ملی، بودوباش اینان، خورد و خوراک‌شان، استراحت و ورزش، خانه و کاشانه‌شان و خانواده‌ای که در فضای شهرهای نفتی تازه از خاک برخاسته رشد می‌کرد، همه و همه، زمینه‌ساز انسجام اجتماعی این طبقه شد.
به سال ۱۳۰۸ خورشیدی /۱۹۲۹ میلادی کارگران صنعت نفت به نخستین اعتصاب خود برای کاهش ساعت کار و افزایش دستمزد برخاستند. مبارزه صنفی‌ای که در سالهای پس از جنگ دوم جهانی با خواست‌های سیاسی نیز همراه شد و به ملی شدن صنعت نفت انجامید. در روایت تاریخ تجدد، سهم طبقه کارگر ایران دیدنی و یادکردنی است.
جديدآنلاين: با سپاس از بريتيش پتروليوم که اجازه استفاده از عکس‌های بايگانی‌اش در گزارش مصور اين صفحه را به ما داده است.
* تورج اتابکی، استاد تاریخ خاورمیانه و آسیای مرکزی در دانشگاه لایدن هلند است. وی در حال تدوین کتابی زیر عنوان "تاریخ اجتماعی صد سال صنعت نفت در ایران" است.
* انتخاب از آرشیو جدیدآنلاین.
به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید
صحبت از صنعت نفت ایران و کارگرانش نیازمند آشنائی نزدیک با محیط زندگی وکار آنها بخصوص در سالهای قبل از ملی شدن نفت است.