غلامعلی لطیفی

 

نویسنده ای، به گمانم رابرت لوئیس استیونسون، گفته است "امیدوارانه سفر کردن از رسیدن به مقصد بهتر است."

 

البته می دانیم که او بسیار پیش از عصر تبدیل شدن سفر به " صنعت" سیاحت و گردشگری، پیدایش بزرگراه های عریض، هتل های پنج ستاره، ویلا های لوکس و دائر شدن صد ها مهمانسرا و محل آسایش و اقامت مسافران، که این روز ها در نقاط پر جاذبۀ توریستی کشور فراهم شده، می زیسته است.

 

اما در این روزگار هم تنها با امید و یا به قول او امیدوارانه سفر کردن شايد بهتر از رسيدن باشد چون احتمال دارد به محض رسیدن به مقصد امید مسافر به یأس و نومیدی بدل گردد.

 

این تجربه ای است که بسیاری در ماه های تابستان در شمال ایران دارند. در نوروز امسال هم  میلیون ها مسافر به یمن مساعدت هوا و گشاده دستی مسؤلین جیره بندی بنزین، که برای مسافران نوروزی سهمیۀ ویژه ای در نظر گرفته بودند تجربه اى مشابه داشتند.

 

آنها عمدتاً و مطابق معمول بدون پیش بینی جا و مکان اقامت و تنها به اتکای همان "امید" چونان سیلی خروشان به سوی شهر های زیارتی و سیاحتی کشور روان شدند.

 

صرف نظر از این که جریان این سیل خروشان در موارد متعددی سفر در جاده های کشور را به تجربه ای تلخ و ناگوار بدل کرد، کسانی هم که پس از جان به در بردن از آن سیل و رهائی از راه بندان های طولانی و طاقت فرسا در جاده های اشباع شده از وسائل نقلیه،  وقتی خسته و کوفته و با اعصاب در هم شکسته به مقصد رسیدند، از یافتن محل اقامت مناسب که هیچ، حتا از دست و پا کردن سرپناهی برای بیتوته کردن خانواده شان نیز ناتوان ماندند و "امید" شان به یأس و حرمان بدل شد.

 

به عنوان نمونه، به قرار گزارش مقامات سیاحت و گردشگری استان فارس، نوروز امسال از آن میلیون ها مسافر نوروزی چهار میلیون آن فقط نصیب این استان شده بود، که بعد از پر شدن ظرفیت اماکن عمومی، خانه های مردم، در مدارس و برخی ساختمان های خالی دولتی اسکان داده شدند.

 

اما در این گزارش نیامده بود که مشکلات و مسائل اسکان این چهار میلیون جمعیت در آن شهر چه مقدار اشک از چشمان آن مقامات و مسؤلین جاری ساخته بوده است.

 

این در حالی است که در سال های اخیر به بازار آمدن یک نوع چادر کوچک سفری ، که می تواند یک خانوادۀ چهار نفری را ولو "ساردین وار" در خود جای دهد، مشکل بسیاری از گردشگران را  از بابت گرانی هتل و ویلا و یا کمبود محل اقامت حل کرده و از بار مسؤلیت مسؤلین مربوطه  هم به وجه چشمگیری کاسته است.

 

اما از آن سو این چادر ها، بنا بر مثل معروف عامیانه، آن هائی را هم که از "بی چادری" خانه مى ماندند راهی سفر های بی طرح و برنامه کرده است.

 

در نتیجه، این روز ها، به ویژه در روز های آخر هفته و ایام تعطیل، پارک ها، میدان ها، معابر و پیاده روی شهر های توریستی چنان  به اشغال این چادر ها در می آید که حتا یک سانتی متر فاصله میانشان نمی ماند که کسی ازآن عبور کند و دیدن آن ها مناظر ناگوار سال های جنگ و پناه بردن مردم به جنگل های اطراف شهر ها را به یاد می آورد.

 

البته چنان که از ردیف "پیاده رو خواب" های نوروزی، که زیر آسمان پر ستاره را بر هتل های كم ستاره ترجیح داده بودند، بر می آمد، امسال بی چادر ها هم از قافله عقب نمانده و بی واهمه از باد و باران نا بهنگام شبانه، به ویژه در شهر های شمالی، اهل بیت را در پهنای پیاده رو ها دراز به دراز خوابانده بودند. 

 

سبب آن است که سنت سفر و "گردشگری" در ایران پدیده ای جدید است. خیلی جدید. در واقع  از پیدایش آن سی چهل سالی بیش نمی گذرد. تا پیش از آن سفر عمدتاً به قصد زیارت یا انجام کار و ندرتاً به منظور سیر و سیاحت، یا به تعبیر امروز به هدف "گذران اوقات فراغت" صورت می گرفت.

 

شاخص ترین نمونۀ سفر و سیاحت در تاریخ ما سیاحتنامۀ ناصر خسرو است که در طی سفر او از بلخ تا مکه و مصر نوشته شده است.

 

سنت سفر، به ترتیبی که در سال های اخیر در ایران رونق گرفته با ظهور پدیده ای به نام «پیکان » وارد زندگی مردم شد  که در اواسط دهۀ ٤٠ خورشیدی پا به عرصۀ وجود نهاد و طولی نکشید که این وسیلۀ نقلیۀ نسبتاً ارزان قیمت به یکی از "اعضای" اصلی خانواده های ایرانی بدل گشت و آن ها را با قدرت تحرک نو یافته شان راهی گشت و گذار و دیدار از مناطق دور و نزدیک کشور کرد.

 

طبعاً برای پذیرش و اسکان این مهمانان جدید و ناخوانده در شهر ها و مناطق پر جاذبه کشور هیچ گونه مقدماتی فراهم نشده بود. 

 

بعد از ظهور این پدیده بود که ضرورت ایجاد تأسیساتی به منظور تسهیل سفر و حرکت مردم در سطح کشور احساس گردید و با  احداث جاده های مناسب و ایجاد مراکز کوچک غذاخوری و اقامت در راه ها و مهمانسراهای وسیع و ارزان قیمت در شهر های بزرگ کشور، در قالب تشکیلاتی به نام "سازمان جلب سیاحان " تا حدی به این ضرورت پاسخ داده شد.

 

این تأسیسات، که بعد از انقلاب  مدتی کار بردهای دیگری پیدا کرده بودند- جز رستوران های بین راهی-  بار دیگر در حال احیا شدن هستند و کم و بیش اولین هجوم امواج جمعیت مسافران را تحمل می کنند. اما با افزایش جمعیت کشور و اشتیاق مردم به سیر و سفر و روند رو به تزاید تولید پژو و پراید و بازار سیری ناپذیر آن، به نظر نمی رسد تا سال های قابل پیش بینی بزرگ راه های ما از این بزرگتر شوند و شهر های توریستی ما توان تحمل این سیل خروشان و این جمعیت سرگردان را داشته باشند.