جدیدآنلاین: موزه ملی و کتابخانه ملک  در تهران در گنجینه‌های خود را به روز عموم بازگشایی کرده تا علاقه‌مندان بتوانند از میراث تاریخی گرانبهای این موزه و کتابخانه دیدن کنند. از آثار ارزنده‌ای که اکنون در معرض دید عموم خواهد بود نسخه‌های کمیاب و نایاب از قرآن و دیوان حافظ و نیز نسخه‌ای از "قانون" نوشته "ابن سینا" است که امسال یونسکو هزاره تدوین آن را بزرگ می‌دارد.  

موزه و کتابخانه ملک در تهران پیوسته در حال نوسازی و گسترش است. گزارش تصویری این صفحه درباره کتابخانه و موزه ملک را پیش‌تر حمیدرضا حسینی تهیه کرده که باز نشر می‌شود.

حمیدرضا حسینی

مى‌گویند روزى "حاج حسین ملک" (یا چنان که در خراسان شهرت دارد، حاج حسین آقا ملک) همراه مباشر خود در راه مشهد بود. در قهوه‌خانه‌اى فرو آمدند تا چاى بنوشند و خستگى از تن به در کنند. کنار قهوه‌خانه باغى بود بزرگ و زیبا. حاج حسین فریفته‌اش شد و به فکر خریدش افتاد. مباشر را فرستاد که از قهوه‌چى بپرسد باغ از آن کیست. مباشر رفت و پرسید و قهوه‌چى پاسخ داد که مالک باغ را از نزدیک نمى‌شناسم و تا کنون نیز ندیده‌ام که بدین جا بیاید. اما نامش حاج حسین ملک است!

 این داستان شاید افسانه‌اى بیش نباشد؛ افسانه‌اى که نظیرش درباره حاج حسین ملک، متولد ۱۲۵۵ خورشیدى، بسیار گفته شده است. اما نشان از آوازه ثروت او میان مردمان دارد؛ ثروتى که گمان مى‌رفت از اندازه بیرون باشد.

حاج حسین این ثروت انبوه را کجا به کار انداخت؟ قطعا او که از خانواده‌اى تاجر بود و پدربزرگش "ملک التجار" خوانده مى‌شد، راه پول درآوردن و پول روى پول گذاشتن را خوب مى‌دانست، اما آن قدر علقه فرهنگى و عرق ملى داشت که هم خود از ثروت خویش بهره ببرد، هم چیزى عاید آیندگان سازد.

این که حسین در جوانى فارسى و عربى را نزد دو تن از نام‌آوران عصر یعنى "شیخ مسیح طالقانى" و "میرزا ابوالحسن جلوه" فرا گرفت،  نشان مى دهد که پدرش، "محمدکاظم ملک التجار"، تربیت فکرى فرزند خویش را در کنار پشتیبانى مالى او مهم تلقى مى‌کرد. این تربیت فکرى بدان پایه بود که وقتى حسین در ۲۵ سالگى همراه پدر به خراسان رفت و در نیشابور نسخه‌اى از دیوان "ابن یمین فریومدى" را بدست آورد، بى‌درنگ به استنساخ آن همت گمارد و به گردآورى کتب خطى علاقه‌مند شد.

گرایش‌ها و آموزش‌هاى او تنها به علوم قدیم منحصر نمى‌شد. چند سال پیش در خانه قدیمى ملک در بازار تهران اسنادى را یافتند که میانشان ترجمه بخش‌هایى از دانشنامه بریتانیکا به خط او جلب توجه مى‌کرد. معلوم شد که ترجمه این دانشنامه بزرگ را پراهمیت مى‌دانسته و یک‌چند را به ترجمه آن گذرانده است؛ کارى که البته به دلایل نامعلوم ادامه پیدا نکرد.

این علقه‌هاى فرهنگى ملک را بر آن داشت تا از جوانى به گردآورى کتاب‌هاى خطى و آثار تاریخى همت گمارد. ۲۷ ساله بود که این کار را آغاز کرد و هنگامى که پدرش حدود سال ۱۲۹۷ خورشیدى از دنیا رفت، خانه پدرى را بدل به کتابخانه عمومى کرد.

ملک در سال ۱۳۱۶ بخش بزرگى از ثروت خود از جمله کتابخانه و مجموعه بزرگى از آثار تاریخى و هنرى را وقف آستان قدس رضوى کرد و تا تابستان سال ۱۳۵۱ که روى در نقاب خاک کشید، پیوسته بر شمار وقفیات و کمک‌هاى مالى‌اش افزوده شد، به گونه‌اى که در آن سال کتابخانه‌اش افزون بر ۳۰ هزار کتاب خطى و چاپى به زبان‌هاى مختلف دنیا داشت.

او در تمام زندگى علاقه وصف‌ناپذیرى به گردآورى آثار هنرى و تاریخى داشت و ثروت هنگفتى را صرف خرید این آثار کرد؛ آثارى که نهایتا به آستان قدس رضوى هدیه شدند. شم اقتصادى و ژرف‌نگرى فرهنگى‌اش نیز بدان پایه بود که اموال زیادى را وقف کتابخانه و موزه خود کند تا پس از مرگش درآمدى براى توسعه کمى و کیفى این دو فراهم باشد.

از همین راه است که امروزه کتابخانه ملک داراى بیش از ۹۰ هزار کتاب چاپى، ۱۹ هزار عنوان نسخه خطى، حدود ۳۲۰۰ جلد کتاب چاپ سنگى، ۲۰۰۰ نشریه ادوارى و بیش از ۲۵ هزار کتاب چاپى قدیمى و تکرارى است.

حاج حسین ملک تنها ثروتمند ایرانى نبود و تنها ثروتمند نیکوکار نیز به شمار نمى‌آمد. اما نیکوکارى‌اش از جنس دیگر بود. در کشورى که بسیارى از ثروتمندان نیکوکار، کسب ثواب اخروى را منحصر به ساختن مسجد و حسینیه و نذرى ماه محرم مى‌دانند یا حداکثر به ساختن درمانگاه و بیمارستان و تدارک جهیزیه نوعروسان فکر مى‌کنند و اگر اهل فرهنگ باشند، مدرسه‌ سازى را اوج نیکوکارى مى‌پندارند، خرید و وقف نسخه‌هاى خطى کمیاب یا تابلوى نقاشان اروپایى و هدیه آن‌ها به بارگاه هشتمین امام – آن هم نه امروز که هفتاد سال پیش- ازژرفاى نگاه مردى حکایت مى‌کند که تا به امروز کمابیش بى‌تکرار مانده است.

ساختمان پیشین کتابخانه و موزه ملک در خانه پدرى او در بازار تهران قرار داشت، اما چون برای مراجعات مردم  کافی نبود، آستان قدس رضوى در سال ۱۳۶۴ زمینى در باغ ملى تهران را که آن هم از اوقاف ملک بود، به ساختمان جدید موزه و کتابخانه اختصاص داد. کارهاى ساختمانى تا سال ۱۳۷۵ به پایان رسید و از آن زمان این محل پذیراى یادگارهاى حاج حسین ملک است.

گزارش تصویرى این صفحه که با همکارى آقایان سعید نائینى و ناصر تقوى و با آگاهى‌هاى پربهاى خانم شیرین دخت سعادتى از همکاران موزه ملک  تهیه شده، نگاه کوتاهى دارد به کتابخانه و بخش‌هاى مختلف این موزه.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب