آلبوم عکس

"منشا و قدرت دولت، اراده ملت است." 

 رساله یک کلمه، مستشارالدوله

نقش تهران و تبریز در جنبش مشروطه بیش از سایر شهرهاست و از همین رو داستان مشروطه بیشتر از نگاه این دوشهر بیان شده.  اما شهرهای دیگر هم نقشی موثر داشته اند.

در سال ۱۲۸۵ شمسی، یعنی ۱۰۱ سال پیش، که زمزمه های تأسیس عدالتخانه در میان بود، ظهیرالدوله، داماد ناصرالدین شاه وازپیروان صفی علی شاه،  که حاکم همدان بود پیشگام تأسیس عدالتخانه شد و سید محمود صدیق الاشراف، یکی از بازرگانان، که از ظلم شاکی بود، قطعه زمینی را برای عدالتخانه در اختیار حاکم قرار داد وعدالتخانه با مساعدت مردم ساخته شد.
 

ظهیرالدوله در خاطراتش می‌نویسد: "عصر رفتیم منزل آقای سید محمود صدیق الاشراف برای خرید زمین برای ساختن مجلس فواید عمومی و باغچه‌ای که متعلق به او چسبیده به بقعه بوعلی سیناست به مبارکی خریدیم. وقتی طرح می‌ریختیم عوض خاک طرح که باید گچ کوبیده باشد نقل بادام به روی ریسمان می‌ریختیم."
 

شهروندان همدانی هرکدام یک عدد آجر و یک دستمال گچ  می‌آورند و عدالتخانه ساخته می‌شود.
 

صدیق الاشراف چندین پسر داشت: سیدحسین که از مظفرالدین شاه لقب مترجم نظام گرفته، عبدالکریم ملقب به سعید دفتر، جعفر و ابوالفضل.  دوتن از نواده های  دختری او هم به نام های سید عبدالرزاق لاجوردی و میرابوطالب فعال بودند. در این میان عبدالرزاق به عکاسی علاقمند بود و درهمدان عکاسخانه‌ای دایرکرد.
 

این فرزندان و نوه های صدیق الاشراف به تهران رفتند. عبدالرزاق پس از رفتن به تهران با مشارکت میرزا یعقوب خان، دستگاه های ساخت کلیشه و مهر ژلاتینی و گراورسازی وارد کرد و در خیابان لاله زار تهران، دارالصناعه وطنیه را در نزدیکی مطبعه فاروس دایر کرد.
 

یکی از اولین سفارش هایی که عبدالرزاق گرفت، ساخت پلاک فلزی «عدل مظفر» سر در مجلس شورای ملی بود که با پول دریافتی کارش رونقی يافت.

مترجم نظام و سیدعبدالرزاق که از بقیه بزرگترند، فعالانه وارد جنبش مشروطه شدند.
 

زمزمه های مخالفت محمدعلی شاه با مشروطه آغاز شد و در دوم تیر ماه ۱۲۸۷ قزاق های تحت ریاست لیاخوف روسی مجلس را به توپ بستند  و خانه ملت را ویران کردند.
 

عبدالرزاق از ایران خارج شد و مترجم نظام و برادرانش در ایران ‌ماندند و با مشروطه خواهانی که در سفارت عثمانی از آذر ماه سال ۱۲۸۷ تا تیرماه  ۱۲۸۸ متحصن هستند همراه شدند.
 

میرزا یحیی دولت آبادی در کتاب حیات یحیی، از سید عبدالرزاق، به عنوان یکی از مجاهدین مدافع مجلس نام می‌برد. احمد کسروی در باره عبدالرزاق در کتاب تاریخ مشروطه می‌گوید: "سیدعبدالرزاق یکی از آزادیخواهان خونگرم می‌بود و در روز بمباران در جنگ پا در میان داشت و سپس به استانبول رفت . بگیر و ببندها آغاز می شود و روز بعد میرزاجهانگیرخان صوراسرافیل و ملک‌المتکلمین در باغشاه به قتل می رسند. عبدالرزاق و مترجم نظام و دیگر پسران صدیق‌الاشراف، پنهان می شوند و عبدالرزاق که در روز بمباران مجلس فعالانه مقابل قزاق ها مقاومت کرده و بیش از بقیه در خطر است، به سفارت انگلیس می‌رود و نهایتا تصمیم می‌گیرد که از ایران خارج شود و بیست و شش روز بعد در تاریخ (۱۹ جمادی الثانی ۱۳۲۶) ۲۸ تیر ماه ۱۲۸۷ همراه درشکه چاپاری پست انگلیس از ایران خارج می شود. همسفران او تقی زاده و مدیر نشریه حبل المتین هستند."
 

عبدالرزاق در استانبول، علی‌محمدخان تربیت، خواهرزاده تقی زاده، را ملاقات می‌کند و با او دوست می شود و پس از حدود یک سال همراه علی محمدخان تربیت و مجاهدان گیلانی که برای فتح تهران می آیند همراه می شود و نهایتاً پس از فتح تهران در روز ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ و فرار محمد علی شاه، با دائی اش مترجم نظام، دیدار می کند و به یادگار این پیروزی دو قطعه عکس با هم بر می‌دارند.
 

سیدعبدالرزاق که جوان و تندرو است به همراه علی محمدخان تربیت به حزب دمکرات می پیوندند و فعالانه در حرکت های حزب دمکرات وارد می شوند. دو حزب اعتدال و دمکرات فعال در صحنه سیاست ایران و دارنده بیشترین کرسی در مجلس شورای ملی به رقابت با یکدیگر می پردازند.
 

جنگ قدرت متأسفانه به ترور و آدم کشی می انجامد. آیت الله سیدعبدالله بهبهانی از رهبران حزب اعتدال توسط طرفداران حزب دمکرات ترور می شود و چند روز بعد در تاریخ ۲۵ رجب ۱۳۲۸ قمری (۹ مرداد۱۲۸۹هجری شمسی) سیدعبدالرزاق و علی محمدخان تربیت به تلافی ترور سیدمحمد بهبهانی، توسط ایادی حزب اعتدال در خیابان لاله زار ترور می شوند.
 

تا این تاریخ خبری ازپسردیگر صدیق الاشراف یعنی سید حسن مدنی (صفاءالحق) در مشروطه نداریم و به نظر می‌آید که وی به خاطر نرم خویی اش کمتر در گیر ماجراهای مشروطه بوده.  وی که متولد حدود ۱۲۴۶ هجری شمسی است، در هندوستان در بیمارستان «باتلی والا» که متعلق به پارسی ها بوده به مدت سه سال  تحصیل پزشکی کرد و به ایران بازگشت. تنها خبری که از او در دست داریم مقاله کوتاهی است در هفته نامه انجمن اصفهان:
 

"آقای میرزا حسن صفا که از مردمان وطن خواه دانشمند با کله سیاسی میباشند و خالوی آقا سیدعبدالرزاق شهید راه حریت و وطن اند، تقریبا چهار سال است در خدمت و دعوت مشروطه همه گونه همراهی نموده‌اند و از بدو ورودشان از همدان به اصفهان همه روزه درب مدرسه چهارباغ سلطانی به نطق های مهیجانه فقط محض حفظ استقلال و بیداری ملت اشتغال دارند. اما افسوس که قدر ایشان مجهول است از احرار و وطن خواهان استدعای مساعدت و همراهی داریم که الحق وجود این گونه ناطقین برای مملکت خیلی اهمیت دارد." 

پس از کشته شدن سید عبدالرزاق، مترجم نظام به پیشنهاد وزارت فرهنگ و تصویب مجلس شورای ملی سه سال برای  تحصیل به آمریکا مى رود. در لندن میرزا یحیی دولت آبادی را ملاقات می‌کند و هر دو به دیدار ایرانشناس مشهور انگلیسی پروفسور ادوارد براون می‌روند.
 

مترجم نظام در  دانشگاه والپاریزو ایندیانا آمریکا در رشته حقوق سیاسی تحصیل کرد و با دیدن تشکل های دانشجویان مسیحی و یهودی به فکر تاسیس مجمع جوانان اسلامی افتاد و با چندتن از هم دانشکده‌ای های مسلمانش از جمله احمد سوکارنو، پدر استقلال و اولین رئیس جمهور اندونزی، تشکلی کوچک به راه انداخت.
 

مترجم نظام در ۱۲۹۳ هجری شمسی به ایران بازگشت و به ریاست اداره اوقاف و معارف همدان، با حقوق ماهانه ششصد ریال منصوب شد و تحت تاثیر یتیمخانه های آمریکایی، اولین یتیم خانه را در همدان بنیان کرد.

*امیرشهاب رضویان. پژوهشگر، عکاس و کارگردان سینما. سازنده فیلم های سفر مردان خاکستری، تهران ساعت هفت صبح و مینای شهر خاموش که در جشنواره فیلم فجر جایزه بهترین کارگردانی را گرفت. متن و عکس هاى ارائه شده در گزارش بالا حاصل بررسی و تطبيق اسناد و عكس های به جا مانده از دوران قاجار و جنبش مشروطه توسط اوست كه برخی از آنها تا كنون منتشر نشده است.

 در همین زمینه:

موسیقی و انقلاب مشروطه

عکس هائى از مشروطه

مطبوعات و مشروطيت

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب