۲۷ اکتبر ۲۰۱۱ - ۵ آبان ۱۳۹۰
مهتاج رسولی
هجدهمین نمایشگاه مطبوعات، در محل مصلای تهران، انبوهی از مطبوعات شهرستانی را به نمایش میگذارد. مطبوعات محلی در ایران هیچگاه اهمیت مطبوعات پایتخت را نداشتهاند و به غیر از چند استثنا، مانند "بازار" رشت، "فارس" شیراز و "جنگ اصفهان"، جز در عرصۀ بومی قابل توجه نبودهاند. اینها هم که نامی دارند، در عرصۀ فرهنگ نامآور شدهاند، نه در عرصۀ خبر. مطبوعات خبری در مرکز خبر رشد میکنند. وقتی تمام رفتوآمدهای دیپلماتیک و مبادلات فرهنگی و دانشگاهی در سطح تهران انجام میشود، یا تمام خبرگزاریها در تهران استقرار دارند و چاپخانههای بزرگ نیز تنها در سطح تهران امکان کار و تولید مییابند، طبیعی است که مطبوعات شهرستانی نه از حیث کیفیت و نه از حیث تیراژ نمیتوانستهاند با مطبوعات بزرگ تهران رقابت کنند.
با وجود این پس از انقلاب اسلامی هر شهر و شهرستان و استانی بنا به تقاضاها و نیازهایش، دست به تولید نشریاتی زدهاست. شاید یکی از علل این امر افزایش جمعیت است و علت دیگر احتمالاً اهمیت یافتن ادارات کل ارشاد استانهاست که میتوانند امتیاز نشریه و روزنامه صادر کنند. هرچه هست، نمایشگاه مطبوعات نشاندهندۀ آن است که در سطح استانهای کشور با انبوهی از نشریات و روزنامهها و هفتهنامهها مواجهیم که شاید هنوز کیفیت لازم را پیدا نکرده باشند، اما در رنگارنگی مطبوعات کشور مؤثر واقع شدهاند. برای مثال، استان چهارمحال و بختیاری که پیش از این جمعیت آن بیشتر در حال کوچ و ییلاق و قشلاق بود و زندگی چادرنشینی آن، به تولید روزنامه و نشریه راه نمیداد، بعد از انقلاب دارای بیش از ۳۰ نشریه در سطح استان شدهاست و این بیش از هرچیز نشانۀ رشد شهرنشینی، ترک زندگی ایلی و تختهقاپو شدن چادرنشینان است.
در دیدار از نمایشگاه مطبوعات امسال، بخش مطبوعات شهرستانی تازهتر و پربارتر از بخشهای دیگر جلوه میکند. گذشته از رضایت خاطری که تولیدکنندگان مطبوعات شهرستانی یا در واقع ادارات ارشاد استانها از مطبوعات شهرستانی دارند، تعداد روزنامهها و هفتهنامههای شهرستانی حقیقتاً قابل توجه است. هر یک از استانها کوشیدهاند برای خود سوابق انتشار روزنامه و هفتهنامه پیدا کنند. همین استان چهارمحال و بختیاری به جز آنکه دو روزنامه یومیه دارد، پیشینۀ خود را در امر مطبوعات به صد سال پیش میرساند. البته این به دلیل آن است که در گذشته استان چهارمحال و بختیاری جزئی از استان اصفهان به شمار میآمده و فرهنگیان چهارمحال در اصفهان به کارهای فرهنگی دست میزدند. واقع این است که عمدۀ فعالیت مطبوعاتی آنها به سالهای پس از انقلاب باز میگردد که نشریۀ "ندای ایمان" در سطح منطقه انتشار یافت و پنج شماره هم بیشتر دوام نکرد. سپس امام جمعه شهرکرد در سال ۱۳۵۸ نشریۀ بلاغ را راهاندازی کرد که ۲۷ شماره انتشار یافت. اما از سال ۱۳۷۰ مطبوعات محلی چهارمحال توانستهاند به صورت مستمر انتشار یابند و امید آن وجود دارد که از این پس دوام پیدا کنند. زیرا رشد شهرنشینی و بالا رفتن میزان تقاضا و برآوردن نیازهای مردم شهرنشین آن اندازه آگهی تولید میکند که بتوان دخل و خرج انتشار یک روزنامه یا هفته نامهای را – هرچند در شکل روزنامه – تأمین کرد. در هر حال روزنامههای منطقه در شهرکرد و هفتهنامهها علاوه بر شهرکرد در شهرهای بروجن و لردگان انتشار مییابند و حتا فصلنامهای نیز به همت ادارۀ کل ارشاد شهرکرد منتشر میشود.
استان قزوین که چند سالی بیشتر از عمرش نمیگذرد، دارای دو روزنامه (ولایت قزوین و صبح قزوین) و بیش از ۴۰ هفتهنامه و ماهنامه و گاهنامه است. استان اردبیل و زنجان و سمنان و کرمانشاه و همدان و لرستان و بوشهر هر یک بیش از سی نشریه دارند که پارهای از آنها نیز روزانه منتشر میشود. وضع استانهای بزرگ مانند خراسان و فارس و آذربایجان و اصفهان البته بهکلی جداست. آنها دارای نشریات قابل توجه و گاه روزنامههای سراسری هستند. برای مثال، خراسان از پیش از انقلاب دارای روزنامهای بود که نام آن برای اهل فرهنگ در تمام کشور آشنا بود و شماری از روزنامهنگاران کشور که در عرصۀ ملی نامآور شدند، کار خود را از همین روزنامۀ خراسان شروع کرده بودند.
خراسانیها در عالم مطبوعات، خود را وارث کسانی مانند ادیب الممالک فراهانی، میرزا محمدصادق تبریزی، سید حسن اردبیلی و میرزا هاشم قزوینی میدانند که همگی مهاجر بودند. اما خود خراسانیها نیز شخصیتهای برجستهای تحویل مطبوعات دادهاند که شاید ملک الشعرای بهار، بدیع الزمان فروزانفر، احمد بهار، محمد پروین گنابادی، حسن عمید از مشهورترین آنان باشند. انتشار روزنامههایی مانند خورشید طوس، خراسان، نوبهار، تازه بهار، شرق ایران در دوران انقلاب مشروطه دال بر سوابق درخشان خراسانیها در عرصۀ روزنامهنگاری است. در فاصلۀ سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ نیز خراسان مانند دیگر نقاط مهم کشور شاهد پیدایی روزنامههای بسیاری بود که مانند جرقه میدرخشیدند و خاموش میشدند. در دورۀ پس از انقلاب نیز به هر حال دو روزنامۀ خراسان و قدس روزنامههای سراسری و قابل اعتنا به حساب میآیند و علاوه بر آن دهها نشریۀ هفتگی و فرهنگی در استان خراسان منتشر میشود.
به سیاق خراسانیها، اهالی فارس نیز خود را بنیانگذار مطبوعات ایران میدانند، زیرا میرزا صالح که اولین روزنامۀ کشور (کاغذ اخبار) را بنیاد گذاشت، اهل شیراز بود. میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل نیز که جان خود را در راه قلم نهاد، از شیراز برخاسته بود. بعدها روزنامۀ فارس، از روزنامههای فرهنگی و نامدار این استان، در سراسر ایران معروف شد. بلافاصله پس از انقلاب، روزنامۀ خبر جنوب توسط حسین واحدیپور، نمایندۀ شهرستانهای فارس، روزنامۀ آیندگان در شیراز بنیاد گذاشته شد (۱۳۵۸). این روزنامه نیز بعدها در تهران انتشار یافت و سراسری شد. پس از روزنامۀ خبر جنوب، به ترتیب روزنامههای عصر مردم (۱۳۷۴) ، نیمنگاه (۱۳۷۶) ، افسانه (۱۳۸۲)، و تحلیل روز (۱۳۸۵) وارد بازار مطبوعات فارس شدند.
استانهای اصفهان و آذربایجان شرقی نیز از سوابق درخشانی در عرصۀ روزنامهنگاری برخوردارند. اما بیش از آنکه استانهای بزرگ در نمایشگاه مطبوعات بدرخشند، این استانهای کوچک هستند که مطبوعات خود را به معرض تماشا گذاشته اند. در خراسان شمالی که مرکز آن بجنورد است، دو روزنامۀ نسیم خراسان شمالی و اتفاقیه منتشر میشوند و هفتهنامههایی نیز مانند ارمغان انتشار مییابد. در لرستان دو روزنامۀ ملت و آفتاب لرستان خود را در کنار هفتهنامههای بسیاری عرضه میکنند. در همدان دو روزنامۀ هگمتانه و همدان پیام قابل توجهند. در جنوب علاوه بر روزنامههای متعدد، روزنامۀ دریا خود را روزنامۀ بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان، کهگیلویه و بویر احمد، هرمزگان و یزد معرفی میکند. مرکز این روزنامه در بندرعباس است، اما در تهران منتشر میشود.
ذکر نام کرمان یادآور این مسئله است که کرمانیها، علاوه بر مطبوعاتی که امروز دارند، خود را دارای سوابق مشعشعی در عرصۀ مطبوعات میدانند. تنها موزۀ مطبوعات کشور در کرمان نیز نشانۀ همین امر است. یک دستگاه چاپ سنگی ۹۰ ساله، در کنار دوربینهای عکاسی، آرشیو روزنامههایی که در یکصد سال اخیر در کرمان منتشر شدهاند، عکس قلمدانها، عصای بعضی از روزنامهنگاران، ادوات چاپ و یک قرآن خطی دویستساله در موزۀ مطبوعات از افتخارات مردم کرمان به شمار میآید.
آمار مطبوعات کشور را که روابط عمومی نمایشگاه تهیه کرده، نشان میدهد که رقم مطبوعات شهرستانی به رقم مطبوعاتی که در تهران منتشر میشوند، از حیث عدد نزدیک میشود. این آمار را در اینجا نقل میکنیم، با این یادآوری که عدد مقابل هر استان نشاندهندۀ تعداد مطبوعات آن استان اعم از روزنامه و هفتهنامه و ماهنامه و فصلنامه و گاهنامه است:
آذربایجان شرقی ۱۱۱، آذربایجان غربی ۴۶، اردبیل ۴۰، اصفهان ۱۵۶، ایلام ۲۸، بوشهر ۳۴، البرز ۱۳، چهارمحال و بختیاری ۳۲، خراسان رضوی ۱۵۵، خراسان شمالی ۱۹، خراسان جنوبی ۲۰، خوزستان ۵۹، زنجان ۳۴، سمنان ۳۲، سیستان و بلوچستان ۵۵، فارس ۷۷، قزوین ۴۵، قم ۱۴۴، کردستان ۲۵، کرمان ۱۰۷، کرمانشاه ۳۸، کهگیلویه و بویر احمد ۲۷، گلستان ۳۵، گیلان ۱۲۷، لرستان ۵۰، مازندران ۸۹، مرکزی ۵۹، هرمزگان ۲۷، همدان ۴۱، یزد ۷۸ و سرانجام تهران ۲۲۲۵. حاصل جمع مطبوعات شهرستانی در این سیاهه از ۱۸۰۰ افزونتر است.
به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید
ارسال مطلب