نمایشگاه آثار نقاشی‌خط نیم قرن اخیر ایران با سخنرانی محمود شالوئی، مدیر کل مرکز هنرهای تجسمی و تجلیل وتقدیم لوح تقدیر به استاد جلیل رسولی در تهران گشایش یافت. شالوئی در بیاناتش به تاریخ پیدایش این شیوۀ هنری و پیش‌کسوتان آن اشاره کرد و از جمله گفت: "نقاشی‌خط شیوه‌ای است در نقاشی مدرن و خوش‌نویسی معاصر ایرانی که به‌تدریج از دهۀ سی‌وچهل خورشیدی توسط برخی از خوش‌نویسان و نقاشان ایرانی شکل گرفت" و در ادامۀ سخنانش از پیش‌کسوتان در گذشتۀ این هنر نام برد.

این نمایشگاه در دو بخش ترتیب یافته‌است: بخش نخست شامل جدیدترین آثار جلیل رسولی با عنوان "نورُ علی نور" است و بخش دیگر "مروری بر نیم قرن نقاشی‌خط معاصرایران" که آثاری از فرامرز پیلارام، رضا مافی، محمد احصائی، نصرالله افجه‌ای ،جلیل رسولی، صادق بریرانی، حسین زنده رودی، صادق تبریزی، طاها بهبهانی، خسرو روشن، جواد بختیاری و دیگران به نمایش می‌گذارد. این بخش از گنجینۀ موزۀ هنرهای معاصر یا از مجموعۀ شخصی تعدادی از هنرمندان فعال در این عرصه انتخاب شده‌است.

آثار جدید استاد جلیل رسولی شامل آثاری است که او "با الهام از آیۀ ۳۵ سورۀ نور با ترکیب‌بندی‌های متفاوت و بر اساس درک و احساس درونی خود" از آیۀ مذکور ساخته و نام "نورٌعلی نور" به آنها داده‌است.

در گزارشی که دبیر نمایشگاه، در بروشور آن نوشته، خاستگاه و شکل‌گیری نقاشی‌خط امروزی را از دو جنبه، - "روند تحولات در نقاشی معاصر ایران" و "تحولات در هنر خوش‌نویسی" - مورد بحث قرار داده و نتیجه گرفته‌است که در هر دو زمینه هنرمندان معاصر به خلاقیت و نوآوری‌های سنت‌شکنانه دست یافته‌اند. از جملۀ مهم‌ترین سنت‌شکنی آنان را در فرم، محتوا، ترکیب‌بندی، و تکنیک آثار ارائه‌شده دانسته‌است.

باید افزود که پیشینۀ "نقاشی‌خط" در ایران به دوره‌های کهن‌تری از تاریخ میهن ما باز می‌گردد و از نمونه‌های شاخص آن عنوان کتاب "کتاب الآثارالباقیه عن قرون الحالیه" اثر مشهور ابوریحان بیرونی است که در سدۀ چهارم هجری قمری نگارش یافته‌است. اگر تحولاتی که خطوط عربی بعد از یاقوت مستعصمی، شاعر و خوش‌نویس قرن هفتم، در دوره‌های متوالی خلافت‌های اسلامی و از پس آنها دوره‌های مغول و تیموری طی کرده، یک سو بگذاریم، بزرگ‌ترین نوآوری و سنت‌شکنی در خط فارسی یکی شکل دادن به خط تعلیق است و دیگری و از همه مهم‌تر ابداع خط بی‌همتای نستعلیق، ترکیبی از نسخ و تعلیق، که در زمان شاه اسماعیل صفوی به دست عبدالله ابن میرعلی جعفر التبریزی و محمد مؤمن ابن عبدالله به وقوع پیوسته‌است.

شیفتگی خطاطان به تلفیق آثارشان با نقاشی تاریخ دیرینه‌ای دارد و نمونه‌های آن را در کاشیکاری و کتاب‌آرایی ایرانی به وفور می‌توان ملاحظه کرد.

طاها بهبهانی، نقاش و مجسمه‌ساز، که خود را پیرو مکتب سوررئالیسم می‌داند، پرنده‌ای پنداری را زمینۀ آثارش قرار داده و بر متن یا حاشیۀ آن آثارش را پدید آورده‌است.

نصرالله افجه‌ای، مدرس دانشگاه، می‌گوید: "این هنر متعلق به عصر ما نیست. در گذشته نیز ما این هنر را داشته‌ایم. مثلاً در دورۀ عثمانی خط طغری که اشاره است به ترسیم الف به صورت یک تیر که نشان و آرم سلطنتی بوده‌است."

استاد افجه‌ای در ادامه می‌گوید: "در دهه‌های سی و چهل که در اروپا مکاتب جدیدی چون کوبیسم و امپرسیونیسم و سوررئالیسم شکل گرفته بود، "پاپ آرت" یا هنر مردمی به ایران هم آمده بود. هنر نقاشی‌خط متأثر از این جریانات و محافل هنری زمان خود با پیشگامی افرادی چون پیلارام، احصائی، عربشاهی، تبریزی و من و دیگران شکل گرفت. برخی نقاشی را به این هنر تزریق کردند و برخی دیگر خوش‌نویس بودند و خوش‌نویسی را وارد کردند. ما برداشتی آزاد که از شکل‌های به‌کاررفته در تعزیه و کتل و علم بود، اشکالی را وارد ترسیمات خود کردیم. کریم امامی، منتقد هنری و فرهنگ‌نویس، در اولین نقد خود نام "مکتب سقاخانه‌ای" بر آن نهاد. این جریان آرام به حرکت خود ادامه می‌داد. کم‌کم جوان‌های زیادی به آن گرایش پیدا کردند. تا این که در ده سال اخیر بالندگی بیشتری بافت و هواخواهان آن نیز افزون شد".

در ضمن شادروان کریم امامی کسی بود که  نقاشی با خط را "خطاشی" می‌خواند.

با این حال، آثاری که از پیشگامان معاصر هنر نقاشی‌خط در بخش مرور آثار به نمایش درآمده مجالی است برای ستایش رنگ و نور و طرح و تکنیک. به ویژه این که رسولی در آثار تازۀ خود استفادۀ فراوان از اکلیل را برای موضوع آثارش مناسب‌تر دیده و به وفور از آن استفاده کرده‌است.

این نمایشگاه تا ۲۰ شهریورماه در موزۀ هنرهای معاصر ادامه خواهد داشت.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب