شنیدن صدای شادمانۀ سُرنا و کرنا، ثانیه‌ای پس از تحویل سال نو در ایران یکی از خاطره‌انگیزترین لحظات نوروز است. این سرنا و کرنا به نوازندگی مرحوم علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی، همراه با دهل و تنبک علی حیدری سال‌ها از رادیو و تلویزیون ایران پخش می‌شد و رفته رفته این موسیقی به آهنگ تحویل سال نو تبدیل شد.

نوازندۀ سرنا و کرنای آشنا چند هفته‌ای مانده به نوروز ۱۳۸۹ در سن ۷۴ سالگی درگذشت و به این ترتیب جای او به عنوان نوازدۀ چیره‌دست موسیقی بختیاری خالی ماند.

علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی یکی از نوازنده‌های بی‌بدیل موسیقی مقامی و سنتی در ایران بود. او زادۀ شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری، یکی از حوزه‌های اصلی موسیقی مقامی ایران است.

سرنا و کَرنا هر دو به معنی بوق و با لغت "Horn" در انگلیسی از یک ریشه است. این سازها در اصل در میان اقوامی که به زبان هندواروپائی اولیه صحبت می‌کردند، رواج داشته است.

سرنا و کرنا به دلیل این که از شاخ حیوانات ساخته می‌شد، چنین نامیده شده‌است. شاهد دیگری که به این ادعا مهر تائید می‌زند، نام ذوالقرنین، به معنی دارندۀ دو شاخ است.
قَرن که مُعَرَّب کَرن است (و ساز کَرنا به آن نام خوانده می‌شود) به معنی شاخ است. البته سُرنای کنونی به مراتب از بوق‌های شاخی اولیه پیشرفته‌تر است، ولی عضوی از خانوادۀ سازهای بادی یا بوقی به شمار می‌آید.

در اشعار ایرانی به دفعات نام سرنا یا سورنا یا سورنای آمده‌است. در نواحی بختیاری و دزفول نواختن سرنای کوچک، همین سازی که موسیقی "تحویل سال نو ایرانی" را شکل داده، بسیار معمول است. سرنای بختیاری معمولاً با دهل نواخته می‌شود.

مشخصۀ جالب توجه این دو ساز که نوای آن با سال نو و بهار آمیختگی پیدا کرده، به دلیل صدای پرحجم آن در فضای باز است و چه فصلی بهتر از بهار برای نواختن سازی که در فضای باز نواخته می‌شود و رسیدن نوروز را بشارت می‌دهد.

 

بدین ترتیب، در سرزمینی که چهارراه مذاهب و زیستگاه اقوام گوناگون است، موسیقی مقامی بختیاری صدای پای بهار است. نام مقام‌ها در این موسیقی بیانگر نسبت هر نغمه با موضوع و سرگذشت ابداع آنهاست و این به آن معناست که هر مقام اصیل موسیقی بختیاری در نسبت با مراسم، آیین‌ها و یا سنت‌های ایل بختیاری تکوین یافته‌است.

حمیدرضا اردلان، پژوهشگر موسیقی در ایران، معتقد است که مرور زمان و وسعت ارتباطات، مخصوصاً در حوزۀ شنیداری، باعث شده که نغمه‌های ناب موسیقی بختیاری از دسترس دور بماند.

با این همه،  نغمۀ "تحویل سال نو" از چنان طرفداری و محبوبیتی در میان ایرانیان برخوردار است و در لحظه‌ای چنان خجسته بیشتر شنیده شد که موسیقی بختیاری را با گوش آنها مأنوس کرده‌است.

نواختن سرنا وکرنا و دهل در آستانۀ نوروز با نوروزخوانی یا بهارخوانی همراه است که گونه‌ای از آوازخوانی است که در گذشته‌های نه‌چندان دور در ایران رواج داشته‌است. در شهرهای بزرگ ایران محل‌های ویژه‌ای با نام "نقاره‌خانه" یا "طبل‌خانه" وجود داشت، که در آن طبل و دهل و کوس و کرنا و نقاره می‌نواختند. نقاره‌خانۀ تهران تا چند دهه پیش در بالای سردر میدان مشق که اکنون محل وزارت خارجه و ادارات دیگر است، واقع بود. نقاره‌خانۀ بالای سردر ورودی صحن عتیق در شهر مشهد از معدود نقاره‌خانه‌هایی است که همچنان فعال است.  

در نوروزخوانی افرادی که به آنها نوروزخوان گفته می‌شود، پیش از آغاز فصل بهار به صورت دوره‌گرد به شهرها و روستاهای مختلف می‌رفتند و اشعاری در مدح بهار و گاه با ذکر مفاهیم مذهبی به صورت بداهه و به زبان فارسی و یا زبان‌های محلی می‌خواندند.
علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی، از سن ۱۷ سالگی کار خود را در زمینۀ نوازندگی سازهای محلی استان چهارمحال و بختیاری همچون کرنا و سرنا آغاز کرد و بعدها معروف‌ترین نوازندۀ کرنا و سرنا در ایران شد.

آقای مهدی‌پور کمانچه را هم به خوبی می‌نواخت. او بارها در جشنواره‌های موسیقی ایران شرکت و جوایز متعددی را هم از آن خود کرده بود.

او صدای سرنا و کرنای بختیاری را در جشنواره‌های بین‌المللی به گوش مردمان کشورهای آلمان، کانادا، فرانسه، قرقیزستان، ترکمنستان، مغولستان، ژاپن، ترکیه، کویت، امارات متحدۀ عربی و هنگ کنگ هم رسانده بود.

پخش سرنا و کرنا نوازی مرحوم علی‌اکبر مهدی‌پور دهکردی و دهل‌نوازی علی حیدری چند سالی است که از رادیو و تلویزیون دولتی ایران متوقف شده‌است. ابتدا دلیل این توقف، همزمانی عید نوروز با ماه‌های محرم و صفر اعلام شده بود که ماه‌های عزاداری شیعیان است، اما پس از این هم دیگر موسیقی خاطره‌انگیز و شعف آور و به‌یادماندنی لحظۀ تحویل سال، از صدا و سیمای ایران در آستانۀ نوروز پخش نشد. (افزوده: در نوروز امسال اين نوا دگرباره پخش شد).

با این همه، در پیوند این قطعه با  نوروز خللی ایجاد نشده و آن را در حافظۀ ایرانی‌ها در کنار سایر متعلقات این عید نشانده و اینک شنیدن آن فضای نوروزی را تداعی می‌کند.

 

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب