مهتاج رسولی

ارنست همینگوی برای سخنرانی به دانشکده ای رفت که اسماعیل فصیح در آن درس می خواند. اسماعیل جوان بود و شیفته نویسنده شدن. پس از پایان سخنرانی همینگوی، فصیح به سراغ او رفت و به تفصیل در باره ایران و ادبیات و نویسندگان ایران برای همینگوی صحبت کرد. همینگوی گوش داد و پس از پایان حرفهای فصیح تنها به گفتن یک کلمه  بسنده کرد: "رایت". فصیح ندانست که مقصود همینگوی از رایت "Right" به معنی درست است  یا "write" یعنی بنویس. خوشبختانه فصیح معنی دوم را گرفت و شروع به نوشتن کرد و زبان فارسی دارای نویسنده ای صاحب سبک شد.

اسماعیل فصیح در دوم اسفند ۱۳۱۳ هجری شمسی در تهران، زیر بازارچه درخونگاه، طرف های چهار راه گلوبندک به دنیا آمد. در تهران، در مدرسه عنصری و دبیرستان رهنما واقع در خیابان فرهنگ، درس خواند و پس از اخذ دیپلم، در سال ۱۳۳۵ به آمریکا رفت و لیسانس شیمی گرفت. سالی در سانفرانسیسکو زیست، با دختری اروپائی ازدواج کرد، در همانجا به ادبیات روی آورد و در دانشگاه مونتانا ادبیات انگلیسی خواند و لیسانس گرفت. و احتمالا در همین جا به سخنرانی همینگوی گوش داد.

سالی در واشینگتن دی سی اقامت کرد. در این فاصله همسرش درگذشت و او به تهران، به بازارچه درخونگاه بازگشت و به کار ترجمه روی آورد. کارش را با موسسه انتشارات فرانکلین و شرکت نفت شروع کرد و با برجستگان اهل قلم؛ نجف دریابندری، صادق چوبک، مهشید امیرشاهی و دکتر غلامحسین ساعدی آشنایی یافت. با معرفی چوبک به استخدام شرکت نفت در آمد ( ۱۳۴۲ ) و به اهواز رفت و در هنرستان صنعت نفت مشغول تدریس شد. در این شهر بود که به نوشتن داستانهای کوتاه و رمان روی آورد.

اولین رمان اسماعیل فصیح، شراب خام، که به ویراستاری بهمن فرسی، زیر نظر نجف دریابندری انتشار یافت ( ۱۳۴۷ ) هنوز زیر چاپ بود که او بار دیگر به آمریکا رفت و به تحصیل ادبیات در دانشگاه میشیگان در سطح فوق لیسانس مشغول شد. در بازگشت به تدریس در دانشکده نفت آبادان پرداخت. اینکه فضای داستانهای فصیح فضای جنوب ایران است درست به همین دلیل است که در سالهای جوانی، فصیح با مردم و فرهنگ جنوب ایران آشنا شد و به آن اخت کرد. از این پس ما با نویسنده ای رو به رو هستیم که هر سال یا دو سال کتابی از او بیرون آمده است و راوی بیشتر داستانهای او نیز همان راوی شراب خام، جلال آریان است.

در سال ۱۳۴۹ مجموعه داستان خاک آشنا را با کمک انتشارات صفی علیشاه انتشار داد. رمان دل کور که حوادث آن در بازارچه درخونگاه می گذرد، دو سال پس از آن توسط انتشارات رز منتشر شد. همچنین مجموعه داستان مرگ مرکب از چهار داستان تولد، عشق، عقد و مرگ در سال ۱۳۵۱ انتشار یافت.

فصیح، دو رمان مربوط به ایران و تاریخ ایران دارد که خود آنها را داستانهای کیانی می نامید؛ داستان جاوید و فرار فروهر. داستان جاوید که در آن به آئین های زرتشتی می پردازد، پس از شش سال کار پژوهشی با ویراستاری موبد رستم شهرزادی، در ۱۳۵۸ انتشار یافت. اما رمان دوم، فرار فروهر، در سال ۱۳۷۲ پس از سالها پژوهش و ویراستاری گروهی اهل خبره اساطیر ایران انتشار یافت.

این یکی از بهترین رمانهای فصیح است که در آن نه به یک برش از تاریخ و مسائل اجتماعی معاصر بلکه به سراسر تاریخ ایران توجه نشان می دهد. با انتشار این رمان عشق فصیح به ایران باستان و نژاد آریایی و اساسا تاریخ ایران آشکار شد. بیهوده نیست که جلال آریان راوی بیشتر رمانها و داستانهای کوتاه فصیح است. جلال آریان در واقع خود اسماعیل فصیح بود که در رمانها و داستانهای مختلف سن و خلقیات متفاوت دارد و با بالا رفتن سن فصیح سن او هم بالا می رفت.

در دو سال اول بعد از انقلاب، فصیح دست اندرکار نوشتن رمان لاله برافروخت بود. لاله نماد شهید است چنانکه در ترانه معروف عارف آمده است "از خون جوانان وطن لاله دمیده". داستان داستان انقلاب است و کسانی که در این راه در سال ۵۰ خورشیدی مبارزه می کنند و برخی از آنان شهید می شوند. این کتاب را نشر فاخته در سال ۱۳۷۷ منتشر کرد.

رمانهای بعدی فصیح نام آورتر شدند و موجب شهرت بیشتر او را فراهم کردند. ثریا در اغما مشهورترین رمان فصیح در سالهای اول بعد از انقلاب انتشار یافت ( ۱۳۶۲ نشر نو) و ایران به اغما رفته را تصویر می کرد. داستان از این قرار است که ایران در جنگی هولناک درگیر شده و در این حال جلال آریان که در آبادان به سر می برد خبر می شود که خواهرزاده اش ثریا بر اثر تصادف با دوچرخه به حال اغما افتاده و در بیمارستانی در پاریس بستری است. آریان راه می افتد تا به خواهر و خواهرزاده اش بپیوندد و به آنها کمک کند. رمان فضای متضادی را تصویر می کند که در آن ایران درگیر جنگ خونین است، دانشجویان اجساد لت و پار کشتگان جنوب را به بیمارستان می رسانند و شبه روشنفکران در پاریس مشغول عرق خوری و عیش و نوش هستند.  رمان جذابی است که از سر درد نوشته شده است.

درد سیاوش نیز که از نوشته فصیح در آبادان بود و سالها در زیر زمین خاک می خورد، دو سال بعد، در سال ۱۳۶۴ انتشار یافت اما آن سال انتشار اثر دیگری از فصیح، همه آثار دیگرش را تحت تأثیر قرار داد؛ زمستان ۶۲ رمانی که موضوع آن جنگ ایران و عراق است، بسیار مورد توجه قرار گرفت و گفته می شود که بهمن فرمان آرا سناریویی از روی آن تهیه کرد تا به تصویر بکشد اما این سناریو اجازه ساخت نگرفت. داستان دوباره داستان جلال آریان است که تحصیل کرده آمریکاست با دکتر منصور فرجام که او نیز در آمریکا تحصیل کرده و در اهواز مأمور راه اندازی یک مرکز کامپیوتر شده است. آن دو در سفرهای متعدد به اهواز و ابادان درگیر جنگ می شوند اما این تنها جنگ نیست که موضوع رمان است.

بلکه جنگ در کنار مسائل دیگری که در آن سالها رواج داشت از جمله اعدام مفسدان فی الارض مطرح می شود. مثلا مریم جزایری که شوهرش اعدام شده و خود ممنوع الخروج شده است به کمک دیگران موفق می شود به لندن پرواز کند، اما دکتر منصور فرجام به جبهه می رود و شهید می شود. حوادث رمان فوق العاده جذاب است و چفت و بست محکم دارد. اگر ترجمه رمانی به زبانهای اروپائی اهمیت داشته باشد باید یادآور شد که این رمان مانند ثریا در اغما به انگلیسی و آلمانی ترجمه و چاپ شده است.

سال ۶۹ سال انتشار دو کتاب دیگر فصیح بود: شهباز و جغدان که در همان سالهای اقامت در آبادان نوشته شده بود و نمادهای دشت مشوش که مجموعه داستانی مربوط به جنگ است.

رمان تاریخی اسیر زمان در سال ۱۳۷۳ منتشر شد اما یک سال پیش از آن، باده کهن منتشر شده بود. باده کهن مانند پناه بر حافظ یک رمان عرفانی است که در سال ۱۳۷۵ انتشار یافته است. دیگر آثار فصیح عبارتند از کشته عشق و طشت خون در سال ۱۳۷۶ و تراژدی – کمدی پارس در سال ۱۳۷۷ و سرانجام بازگشت به درخونگاه در سال ۱۳۷۷.

بیشتر آثار فصیح حتا همین رمان آخر ( بازگشت به درخونگاه ) در جنوب و بویژه در اهواز اتفاق می افتد. جنوب سرزمین رویاهای اوست. جنوبی که در روزگار جوانی او آباد و آبادان بود و بر اثر جنگ ویران شد، ذهن او را به خود مشغول داشته بود. بیهوده فصیح عاشق جنوب نبود و سرسری نیست که محل داستانهای خود را اهواز و آبادان انتخاب می کند. حتا محل داستان های عاشقانه ای مانند "زن ال بوتاوره " در جنوب و در آبادان است.

از فصیح به غیر از آثار داستانی، ترجمه هایی چند نیز انتشار یافته که مشهورترین آنها وضعیت آخر است که شاید نزدیک به بیست چاپ از آن منتشر شده باشد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب