اینجا همه چیز را از سنگ می سازند، خانه ها سنگی، پناهگاه بی سقف احشام، حصار باغ ها وآسیاب ها همه از سنگ اند.

اینجا سرزمین مردمانی است که سال های سال دست به زانو زده و بر پای خویش ایستاده اند. همان را خورده اند که کاشته و همان را پوشیده اند که بافته اند. سنگ در اورامان مقدس است. چرا که تنها منبع بی زوال این سرزمین است.

تقدس این طبیعت سخت را از افسانه های آن و نیز از مراسم سنتی پیر شالیار، مهمترین و مشهورترین نشانه این سرزمین می توان فهمید. مراسمی که بیش از ۱۰۲۰سال از آن می گذرد. از نگاه مردم محل، اورامانات ۹۹ پیر دارد که همه تربیت شده پیر شالیارند. هر یک با توانایی خاص: "یکی علم پزشکی می دانسته، یکی ماما بوده، یکی معمار و... این خانه هایی که هنوز خشک - چینی می شود و با استحکام قابل توجهی در چند طبقه ساخته می شود، نشان از توانایی مردم آن روزگار دارد."

اورامان، در کردستان یعنی در شمال پاوه و نزدیکی مرز عراق قرار دارد. جمعیت آن حدود سه هزار نفر است. با معماری شگفت انگیز پلکانی و مسجدی که به همت مردم با هزینه ۳۰۰ میلیون تومانی ساخته شده است و مقبره پیر شالیار (شهریار) که روبه رو و در ۷۰۰ متری آن است.

گفته می شود که ۱۸۰ سال قبل از اسلام "اورامان توسط شورا اداره می شده. آنها تقویم و چند پیر پیشگو داشته اند. اعضای شورا برای دوره چهار یا شش ساله انتخاب می شده اند و نسبت به جمعیت آن روزگار، از میان ۱۶ تا ۲۰ کاندیدای نمایندگی، چهار تا شش نفر برگزیده می شده اند. به دستور (پیر) صبح روز اول نوروز، کسانی که مایل به نمایندگی شورا بودند، خود را معرفی می کردند."

"عضویت در این شورا مقام بسیار مقدسی بوده و افراد باید توانایی بسیار داشته و زحمت زیادی می کشیدند تا بتوانند آمادگی نمایندگی در شورا را کسب کنند. بعد از معرفی پیرها نماینده ها را به نام محصولات اورامان مثلاً، گردو، سنجد، بادام یا بلوط نام گذاری می کرد. مردم این اسامی را به خاطر می سپردند تا در روز انتخاب، بدانند به چه کسی رای بدهند. انتخابات بر همه واجب بوده و حتی پیرمردان و پیرزنان را با زحمت بسیار به مراسم رای گیری می بردند."

حکایت عروسی پیر مصطفی یا پیر شالیار، نیز قصه آشنایی است. گفته می شود که پیر شالیار، به شفا دادن بیماران معروف است. همانند داستان هایی که در افسانه ها می خوانیم، درباره او هم داستانی است به این صورت که:

دختر یکی از فرمانروایان بخارا را که مریض شده و زبانش بند آمده، برای معالجه فرستادند. در بین راه از کرامت پیر می شنوند. وقتی به نزدیکی اورامان می رسد و از دور "هوار" (جای خوش آب و هوا) را می بیند حالش خوب می شود. آن جا سنگی است که آن را سنگ شفا می دانند.

دختر شفا یافته که می توانست به شرط رضایت به دستور پدرش با پیر ازدواج کند، رضایت خود را اعلام می کند، اما پیر که کمتر از ۳۰ سال سن داشته، می گوید: من ثروتی ندارم و نمی توانم مخارج عروسی را بپردازم. مردم برگزاری مراسم را به عهده می گیرند و هر کس گوشه ای از کار را می گیرد تا عروسی پیر آن گونه که شایسته است برپا شود. مادر پیر چهارشنبه به خانه اهالی گردو می فرستد و خبر عروسی را می دهد مردم گوسفند قربانی می کنند و گوشت ها را تقسیم کرده و با گندم، دانه انار، هزبه (نوعی گیاه) آشی درست می کنند و با نان گردویی می خورند.

مراسم کنونی عروسی پیرشالیار راهمه  به رقص سماع و حضور درویشان می شناسند اما در آغاز دراویش در این مراسم حضور نداشته اند: "مردم در این مراسم ترانه خوانده و پایکوبی می کردند. در اورامان پایکوبی آیینی ثواب داشته و عقیده داشتند هر چیزی باید بهانه ای برای شادی کردن باشد مثل آمدن باران به موقع، رسیدن مسافر و مهمان، به دنیا آمدن فرزند."

اما چند سالی هست که  دراویش قادریه و نقشبندیه هم در این مراسم شرکت کرده به ذکر و رقص سماع می پردازند. دف می نوازند و درویشان دست ها را حلقه کرده به کمر یکدیگر و سر تکان می دهند. با ریتم موسیقی پا بر می دارندو ذکر "الله"، "الله" که بالا می گیرد، برخی کلاه و دستار از سر برداشته، گره از زلف باز می کنند.

از آن سال ۱۰۲۰ بهار گذشته و اورامانی ها هنوز سالگرد عروسی پیر را جشن می گیرند. سه شنبه شب هفته دوم، بچه ها به در خانه ها آمده و هر کس به دلخواه شیرینی، تنقلات به کیسه شان می اندازند. پس از این مراسم که "کته کته" می گویند، ساعت پنج صبح، دوباره به در خانه ها رفته و در قبال خبر طلوع آفتاب و آغاز مراسم قربانی هدیه می گیرند.

یکی دیگر از آیین هایی که  اهالی اورامان بر پا می دارند، مراسم کومسای است. جمعه نیمه اردیبهشت  که به بهانه متفرق شدن اهالی به باغ ها و ییلاق ها جلسه ای برپا می شده و بین اهالی تقسیم کارمی شده. در این روز غیر از تقسیم کار ذکر و دعا نیز خوانده می شده است. هنوز هم این مراسم با شباهتی به آیین عروسی پیر شالیار در اورامان برپا می شود.

در این گزارش تصویری بشیر قاسمی از اهالی و عضو شورای اورامان تخت تاریخچه و مراسم روستا را توضیح می دهد.

انتخاب از آرشیو جدیدآنلاین: ۰۵ می ۲۰۰۹ - ۱۵ اردیبهشت ۱۳۸۸

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب