بعضی می گویند تهران جایی برای دیدن ندارد؛ شهری است آلوده، شلوغ، با معماری ناهنجار و لجام گسیخته  که جذابیتی برای ساکنانش ندارد و بسیاری از شهروندان ۱۴ میلیونی این شهر، به هر بهانه،  مثل یک مشت فراری سوار بر هر چیزی که گیرشان بیاید، راهی شهرها و دیارهای دیگر می شوند تا آرامش از دست رفته شان را آنجا جستجو کنند. اما تهران همیشه این شکل و شمایل را نداشته است.

در یکی از سفرنامه های سیاحان اروپایی دوران صفویه می خوانیم که آنها از زیبایی طبیعت تهران مدهوش می شدند و به علت کثرت درختان چنار و سپیدار آنجا را چنارستان می نامیدند.

امروز بسیاری از چنارهای سربه فلک کشیده تهران افتاده اند. اما هنوز هم  شماری در خیابان ولیعصر و چند چنار کهن در محوطه های قدیمی کاخ موزه های تهران ازدسترس بساز و بفروش ها در امان مانده اند مثل کاخ/موزه کاخ گلستان.

محوطه کاخ گلستان پیش از این که به صورت کنونی یعنی باغی یکپارچه درآید، از حیاط و باغچه های متعددی تشکیل شده بود که هر کدام نامی ویژه چون نارنجستان و سروستان داشت.

حوض ها، حوضچه های کوچک با کاشی هایی به رنگ آبی در کف آنها و پاشویه، فواره ها و جویبارها، این محوطه را بسیار شاعرانه و خیال انگیز و زیبا جلوه گر می ساخت. در هر حیاط یا باغچه نیز یک یا چند عمارت ساخته شده بود.

اما امروزه این یادگار سال های نه چندان خوش تاریخ، در میان دود و همهمه و شلوغی و سایه ساختمان های چند ده طبقه همسایه اش گم شده است. درهای بسته، درختان خشکیده، خودروهایی که گه گاه در حیاط کاخ جولان می دهند، حوض های بی آب. گرد گذر زمان هیچ سوالی بر نمی انگیزد جز یک سوال: مشتی رنگ و چوب به چه می ارزد؟

مجموعه کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران محل اقامت شاهان سلسله قاجار است. سابقه تاریخی ارگ سلطنتی  به روزگار صفویه باز می گردد.

شاه طهماسب اول صفوی (۹٨٤-۹٣٠) نخستین پادشاهی بود که دستور داد بارویی به دور قصبه تهران احداث شود. پس از او شاه عباس صفوی در قسمت شمالی حصار، چنارستانی احداث نمود که با ساخت عمارات سلطنتی آن را ارگ نامیدند. ولی امروز اثری از بناهای دوره صفوی باقی نمانده است .

کهن ترین بناهای موجود در مجموعه گلستان، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان زند است.

در بیش از یک سوم فضای ارگ ، دارالحکومه و محل سکونت شاه قرار داشت . در شرق دارالحکومه و شمال باغ گلستان حرمسرا قرار داشت؛ که به جای آن ساختمان فعلی وزارت امور اقتصادی و دارایی ساخته شده.

در دوران پهلوی این کاخ مختص پذیرایی از میهمانان خارجی بود.

با اين که بیشتر بخش های کاخ از بین رفته اما وجود اشیاء نفیس، تابلوهای نقاشی و مجموعه هدایای منحصر به فرد آن که عمدتاً متعلق به ناصرالدین و مظفرالدین شاه است، بر اهمیت این کاخ می افزاید. 

ارزش این اشیاء چنان بالا بوده که در همان زمان برای نگهداری و بازدید از آنها تالارهایی مجزا انتخاب شدند که از آنها با عنوان موزه یاد می کردند. تالار سلام و تاجگذاری، کاخ ابیض (موزه مردم شناسی کنونی) و موزه مخصوص جزو این تالارها هستند.

تالار سلام اولین موزه ایران

ناصرالدین شاه پس از اولین سفر اروپا در سال ۱۲۹۰ هجری قمری و دیدن موزه ها و گالری های بزرگ کشورهای غربی تصمیم گرفت که موزه ای شبیه به موزه های اروپا در ارگ ایجاد كند.  بدین منظور درجوار تالار عاج ، بناهای کاخ گلستان جدید، یعنی سرسرا و تالار آئینه گلستان و اتاق موزه را بنیاد نهاد.

ساخت اتاق موزه در سال ۱۲۹۱ ه.ق. آغاز و در سال ۱۲۹۴ ه.ق. پایان یافت. ولی به دلیل تزئینات زیاد و چیدن اشیاء که با نظارت مستقیم شاه صورت می گرفت بهره برداری از آن تا سال ۱۲۹۹ ه.ق. به طول انجامید.

پس از انتقال تخت طاووس از موزه های قدیم و تالار آئینه به اين تالار و نیز برگزاری سلام های خاص و رسمی در آن؛  نام تالار سلام را به خود گرفت. در این تالار نفیس ترین اشیاء و آثار هنری اهدایی، به ویژه جواهرات سلطنتی نگهداری می شد.

اعتمادالسلطنه، در یکی از روزنامه هاى آن روزگار، مورخ نهم ربیع الثانی ۱۲۹۴ ه.ق. می نویسد: "یکی از تالارهای بزرگ این عمارت ۳۴ قدم طول و ۲۵ قدم عرض دارد. میز و صندلی های عمارت کلا از طلای خالص است و یک تخت مرصع بسیار بزرگ که جواهر نفیسه بسیار دارد و خیلی گرانبها است، در این عمارت گذاشته شده است که در اغلب اعیاد در سلام عام بندگان اعلیحضرت پادشاهی روی آن تخت جلوس می فرمایند."

در سال ۱۳۴۵ به دلیل برگزاری مراسم تاجگذاری محمدرضاشاه پهلوی در این تالار، موزه آرایی آن بطور کلی دگرگون شد و به شکل امروزی درآمد.

از اشیاء این کاخ می توان به ظروف زیبایی اشاره کرد که از جمله جالب ترین آنها سرویس چینی جنگ های ناپلئون بناپارت، سرویس اهدایی نیکلای اول، سرویس جواهر نشان اهدایی ملکه ویکتوریا و سرویس ساخته شده از سنگ گرانبها اهدایی الکساندر سوم  است. در دوره پهلوی این ظروف به تالار ظروف انتقال یافت.

کاخ ابیض

در اواخر پادشاهی ناصرالدین شاه سلطان عبدالحمید، پادشاه عثمانى، چند دست مبل لویی شانزده، پرده های مخمل، آینه های بزرگ، مجسمه های برنزی و طلا و چند قطعه قالی بافت ترکیه برای ناصرالدین شاه هدیه فرستاد.

به همين خاطر شاه تصمیم گرفت که ساختمانی در گوشه جنوب غربی باغ گلستان برای این هدایا بنا کند. این بنا بین سال های ۱۳۰۶ و ۱۳۰۹ ه.ق. ساخته شد و به سبب سفیدی رنگ بنا و به کار بردن مرمر سفید در سرسرا و پله هایش کاخ ابیض نام گرفت.

این کاخ از آغاز، محل کار صدراعظم ها و سپس نخست وزیران و مقر تشکیل هیئت وزیران شد. پس از انتقال نخست وزیری به محل جدید، کاخ ابیض به محل موزه مردم شناسی اختصاص یافت.

موزه مخصوص

این عمارت که در شمال کاخ گلستان و در طبقه زیرین تالار سلام قرار گرفته است ، در حقیقت بخشی از ساختمان اولین موزه ایران است که به دست توانای محمد ابراهیم خان معمار باشی ساخته شده است.

در زمان شاهان قاجار این مکان انبار چینی آلات و نقره هایی بود که از کشورهای اروپایی به آنها هدیه می شد.  از اشیاء ویژه ای که در موزه مخصوص نگاهداری می شود ، می توان زره شاه اسماعیل صفوی، تیر و کمان نادر شاه افشار، ساعد بند و مهر فتحعلی شاه، تاج آقا محمدخان، دسته مهرهای سلاطین قاجار، گوی غلتان عاج، تخم شترمرغ و غیره را نام برد.

تالارهای این موزه  بعد از گذران سال ها بار دیگر قد راست کرده اند و درهای خود را برای اولین بار پس از ۴۰سال به روی مردم گشوده اند، تا شاید بتوانند با نشان دادن زیبایی و عظمت خود، بخشی از تاريخ ایران را دوباره زنده سازند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب