یکی از مزایای زندگی در شهری مثل لندن، شناخت فرهنگ‌های دیگر است. اگرچه به هنگام نوروز از خانه دور هستیم، ولی این فرصت را داریم تا با اقوام دیگر که نوروز را جشن می‌گیرند، بیشتر آشنا شویم.

یکی از این فرهنگ‌ها متعلق به اویغورهاست که غالباً در شمال چین، در ایالت سین جیانگ یا ترکستان شرقی و بخشی هم در کشورهای آسیای میانه زندگی می‌کنند.

اویغورها از اقوام ترک‌زبان مسلمانی هستند که از سال‌های بسیار دور در این منطقه سکونت داشته‌اند. آنها چه در ترکیب اتحاد جماهیر شوروی و چه تحت حکومت جمهوری خلق چین، دچار مشکلات، فشارهای سیاسی و محدودیت‌های زیادی بوده‌اند. با این حال، این قوم همچنان فرهنگ و هویت خود را حفظ کرده‌است.

یکی از بارزترین مؤلفه‌های فرهنگی اویغورها، موسیقی آنهاست که شهرت جهانی دارد. چندی پیش، به مناسبت فرا رسیدن بهار، در مؤسسۀ مطالعات خاوری و آفریقایی دانشگاه لندن یک کنسرت نوروزی برگزار شد که در آن گونه‌های مختلف موسیقی اویغوری معرفی شد.

موسیقی اویغوری تأثیرگرفته از فراز و نشیب‌های تاریخی این سرزمین است. موسیقی نواحی جنوبی ترکستان شرقی، یعنی شهرهای کاشغر و ختن، بیشتر به موسیقی آسیای مرکزی (سمرقند و بخارا) می‌ماند، در حالی که سبک موسیقی مناطق شمالی "قومول" تأثیرگرفته از موسیقی شمال چین است. با این حال سبک‌های مختلف موسیقی اویغوری دارای زبان مشترک و برگرفته از یک فرهنگ است.

محققان اویغور معتقدند که موسیقی‌شان ریشه در یازده قرن پیش از میلاد مسیح و تمدن نخستین ساکنان شمال چین دارد. بعد از ورود اقوام ترک از سیبری به این منطقه در سال ۵۵۲ بعد از میلاد و تأسیس حکومت، فرهنگ و هنر مناطق آسیای مرکزی به این ناحیه وارد شد.

به هنگام سقوط حکومت ترکان در ترکستان شرقی، این اقوام به مناطق شمال و جنوب کوه‌های "تیان‌شان" ساکن شدند. بنابرین، موسیقی اویغوری میراث موسیقی قرن نهم میلادی آنان است. بر اساس متون تاریخی، موسیقیدانی به نام سوجاب، از پادشاهی کوسان (شهر "کوچه" کنونی) در سال ۵۶۷ میلادی به دربار امپراتور چین "وودی" رفت و نت‌های پنج‌گانه را به موسیقی چین معرفی کرد. در نتیجه آنچه امروز به عنوان موسیقی اویغوری شناخته می‌شود، آمیزه‌ای از فرهنگ چینی با هنر ایرانی آسیای میانه است.

موقعیت سرزمین‌ اویغورها در امتداد جادۀ ابریشم بود که آنها را در معرض تأثیرپذیری از هنرهای آسیای میانه قرار داد. نام بسیاری از سازهای موسیقی اویغوری، به مانند دوتار، رواپ (رباب)، چنگ، قالون (قانون)، نی، ستار، خوشتر (شبیه ویولن بزرگ)، دف، سونی (سرنا)، نقاره و غیژک (قیچک) از زبان فارسی به زبان اویغوری راه یافته و همۀ این سازها شبیه آلات موسیقی هم‌نامشان در تاجیکستان و ازبکستان است.

ورود اسلام و فرهنگ اسلامی از همین راه به مرور تا قرن دهم میلادی وارد این منطقه شد.

تأسیس نخستین حکومت اسلامی قراخانیان در کاشغر نقطۀ عطفی در تاریخ موسیقی اویغوری بود. همین سلطنت بود که زبان و فرهنگ پارسی و عربی را در این ناحیه ترویج کرد. در همین دوره، نظریه‌های موسیقی فارابی و ابن سینا به این منطقه راه یافت. همچنین سازهایی چون نقاره و طبل وارد سازهای موجود آن سرزمین شد. باوری وجود دارد که پادشاه کاشغر این سازها را در جنگ به کار می‌برده‌است.

دورۀ چغتای‌ها در قرن‌های ۱۴ تا ۱۶ میلادی، یکی دیگر از دوره‌های مهم گسترش موسیقی و فرهنگ ایرانی  آسیای میانه در این منطقه محسوب می‌شود. در این دوره، شاعران موسیقی مقام چون عبدالرحمان جامی، علیشیر نوایی و محمد کٌشتین‌گیر اعتبار تازه‌ای یافتند. فارابی برای اختراع "قالون" (ساز قانون) و ساخت سبک‌های "راک"، "عشاق" و "اوزال" در مقام، همواره مورد ستایش قرار گرفته‌است.

مهم‌ترین و مشهورترین سبک موسیقی اویغوری "مقام" نام دارد که دارای اجزاء بسیاری است. این سبک موسیقی قابلیت کاربرد در مضامین فلسفی و ماورایی، غزل و حتا ضرب‌آهنگ‌های شاد را دارد. البته، در کنار آن سبک‌های دیگر نیز وجود دارد، مانند داستان، قٌشاق، لَپَر، آیتشیش، مدحی‌نامه و صنم.

بر خلاف تصور رایج در غرب که اسلام را ضد موسیقی می‌دانند، درحالی که در موسیقی سنتی اویغوری با مذهب ارتباط دارد که دلیل آن را می‌توان نفوذ صوفی‌ها عنوان کرد. صوفی‌ها برای بیان و ترویج آئین خود از موسیقی و شعر بهره می‌گیرند. امروزه موسیقی اویغوری با سبک پاپ در هم آمیخته شده و سبک جدید دلنشینی را پدید آورده‌است.

در گزارش مصور این صفحه راضیه سلطانوا، استاد موسیقی مؤسسۀ مطالعات خاوری و آفریقایی دانشگاه لندن، ویژگی‌های موسیقی اویغوری را توضیح می‌دهد.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب