امیر فولادى

پدیده هایی چون رادیو و تلویزیون، درافغانستان قدمت کم وبیش  هفتاد ساله دارد، اما تنها در هیات رادیو و تلویزیون دولتی این کشور که همیشه تربیون بوده است، تا رسانه. با چنین رویکردی است که می شود گفت "رسانه" در افغانستان عمر زیادی ندارد.

رسانه ها در افغانستان از نظر کمی  به سرعت رشد کردند، صد ها رسانه چاپی، دها رسانه شنیداری و نزدیک به  بیست شبکه تلویزیونی محصول فقط همین شش سال اخیر است که قویا تاثیر گذار و محسوس بوده اند. اما از نظر محتوایی، درمیان این همه رسانه تنوع کمی می توان یافت وبه صورت کلی، همه آنها را می توان به سه دسته تقسیم کرد.

دستگاه تبلیغات دولتی

رادیو و تلویزیون و دو روزنامه دولتی در طول روز وساعاتی از شب، چون گذشته امور روزمره دولتمردان را گزارش می دهند، از ملاقات های رییس جمهور گرفته تا دیدار های اکثر وزرا، نشست های خبری مقامات دولت، افتتاح محله یا محلات باز سازی شده و بالاخره اعلام فرمان های دولتی عزل ونصب ها و قسمت هایی از جلسات پارلمان. مخاطبان نشرات دولتی نیز بیشتر خود دولت مردان هستند، تا باخبر شوند که فردا در مقام شان باقی هستند یا نه.

تلويزيون دولتى افغانستان

دست اندرکاران امور رسانه ای نیز از مخاطبان اصلی نشرات دولتی اند. زیرا آنها نیز به شماری از اطلاعات و آگهی ها نیاز دارند که از دستگاه های دولتی پخش می شود. از جمله صورت کامل سخنرانی های رییس جمهور، اعلام قرار دادها و به ویژه عزل و نصب های مقامات ارشد دولتی که برای رسانه های دیگر می تواند خبر باشد.

در برنامه های تفریحی تلویزیون ورادیوی دولتی بیشتر از آرشیو سال های قبل استفاده می شود، کلیپ هایی از سال های هشتاد، نمایشنامه های ضبط شده در سال های گذشته و سریال های ترجمه شده از سال های پیش. چیزی که در سال های اخیر ساخته شده باشد، کمتر دیده می شود.

از نظر زبانی نشرات دولتی در برابر موجی از اصطلاحات، واژه ها و تعبیراتی که در رسانه های دیگر به کار می رود، مقاومت می کند و واژه ها و اصطلاحات جدید کمتر به زبان آنها راه می یابد.

رسانه های حزبی

نشرات حزبی، که از سال های جنگ وبیشتر در قالب رسانه های چاپی جان گرفته بودند، بدنبال تحول جدید بیشتر شدند و کم کم هیئت های شنیداری و دیداری این رسانه ها نیز نمودار شد. برخورد نشرات حزبی با اخبار و مسایل جاری در افغانستان از عجیب ترین نمونه هایی است که ممکن است روزگار تاکنون دیده باشد، در بسیاری موارد دیده شده که یکی از این رسانه ها در فاصله کمتر از یک هفته صد وهشتاد درجه تغییر موضع داده است.

اما آنچه درمورد این رسانه ها جالب است، برخورد نسبتا حرفه ای تر آنها نسبت به سال های پیش است. این دسته از نشریات حد اقل در پخش خبر ها وگزارش ها تعادل و توازن را رعایت می کنند. و مواد تبلیغاتی نیز نسبت به سال های گذشته بسیار غیرمستقیم وماهرانه تر ابلاغ می شود.

از میان احزاب و سازمان های موجود در افغانستان بیشتر این احزاب محافظه کار دوران جهاد اند که صاحب صدا و رسانه شده اند. از این رو در برنامه ها و نشریات شان نیز بیشتر محافظه کار اند و بیشتر به درون خانه ها وخانواده های سنتی رخنه کرده اند.

اين گروه از نظر تولیدی دست بالا تری دارند، مهندسی اخلاقی جامعه را به صورت اعلام نشده اما آشکار از وظایف مهم شان می دانند و با راه اندازی برنامه های ویژه خانواده، ورزش و سرگرمی های، به تعبیر خود شان، سالم، سعی می کنند با رسانه های بازرگانی رقابت کنند. مراسم مذهبی مانند نماز جمعه، پخش اذان وموعظه های دینی، برنامه هایی است که آنها را بیشتر متمایز می سازد.

رسانه های بازرگانی

طیف سوم، رسانه های تجاری است، چیزی که در افغانستان  جدید، پر طرفدار و متفاوت است و از سویی هم با مشکلات فراوان مواجه است و طیف بیشتر از عوام مردم را نیز رسانه های تجاری  با خود دارند.

تلويزيون آريانا

محتوای این رسانه ها بیشتر سرگرم کننده و تفریحی است. از سریال های هندی وکره ای گرفته تا پخش آهنگ های پاپ و رپ غربی، مصاحبه با خوانندگان، هنرمندان سینما وتئاتر، ورزش کاران و جوانان دانشجو ودانش آموز.

بدعت یا ابتکار

درکنار این که رسانه های تجاری با پخش برنامه هایی که در بالا ازآن یاد شد، مردم را سرگرم کردند، بدعت ها و ابتکارهایی را در زمینه های دیگر نیز به خرج دادند.

 اطلاع رسانی با ایجاد رسانه های تجاری سریع تر شد. نخستین بار این رادیو ها وتلویزیون های تجاری بودند که هر نیم ساعت یک بار خبر پخش کردند و گزارش دادند. چیزی که قبلا در رسانه های دولتی معمول نبود.

مجریان برنامه های رادیو و تلویزیون در افغانستان معمولا تصور می کردند بر مسند خطابه یا پشت تربیون سخنرانی هستند و ازین رو غالبا بسیار رسمی، خشک و با ادا و اطوار کلیشه ای برنامه ها را اجرا می کردند.

حتی زمانی درافغانستان به صداهای معینی می گفتند صدای رادیویی. شیوه ارائه هم یکسان بود. انگار همه گویندگان رادیو بصورت طبیعی فقط یک رقم حرف می زنند. زمین وزمان به هم می خورد، اگر مجری هنگام اجرای برنامه زنده، مثلا، می خندید.

ولی وقتی رادیو های تجاری راه افتاد، مجریان آماتور آمدند وبرنامه های تفریحی وسرگرم کننده را به صورت بسیار طبعی و راحت ارائه کردند. وقتی به تلفون یک شنونده در برنامه زنده جواب می دادند، مثل این بود که دو نفر، مثلا، سر راه با یکدیگر گفتگو می کنند. این مجریان برای اولین بار این تابو را شکستند که اگر مجری آمد و در برنامه با شنونده اش شوخی کرد یا خندید، زمین وزمان بهم نمی خورد، تازه، برنامه جالب تر هم می شود.

برخلاف بسیاری از کشورهای جهان سومی نظام تازه تاسیس، جدا از این که باوری داشته باشد یا نه، آمد واز آزادی بیان حمایت کرد. ظرف ۵ سال این روند به مرحله ای رسید که بسیاری از رسانه های تصویری برنامه طنزی حتا افراطی به راه انداختند. 

فورا باید یاد آور شد که اگرچه از یک طرف، طرح مسایل مختلف که قبل از آن تابو بود، زمینه را برای بررسی خیلی از مسایلی که واقعا نیاز به بحث و گفتگو داشتند باز کرد، اما تازه کار بودن این رسانه و عدم آشنایی شان با قوانین حاکم بر رسانه های آزاد و بالاخره، عدم مسئولیت پذیری گردانندگان این رسانه سبب شده است که در بسیاری موارد، اتهام، بهتان، شایعه و هیاهو جای تحقیق وبحث های علمی آکادمیک و حتا جای بحث منطقی برای رسیدن به نتیجه درست را بگیرد.

رسانه های تجاری که نه محافظه کاری نشرات دولتی را دارند و نه هم حمایت پیدا و پنهان احزاب و چهره های قدرتمند را هر روز با یک مشکل و درد سر مواجه اند.

ریشه های این درد سرها نیز در بسیاری موارد خود رسانه های تجاری ومجریان و دست اندرکاران فعال و پرانرژی و از سویی هم آماتورشان هستند. 

روزی به آنها اخطار می شود که فلان سریال را به دلیل مسایل اخلاقی دیگر پخش نکنید، درحالی که مثلا دوسال این سریال پخش شده است. روزی هم با نیروهای امنیتی می روند دفاتر شان را محاصره می کنند. روز دیگر هم  دستگیری و دادگاه.

اما آنچه مایه دلگرمی برای رسانه های جوان و رو به رشد تجاری در افغانستان است، این است که دولت افغانستان – اگرچه میان باورش به آزادی بیان و آنچه رسما اعلام می شود، فاصله زیادی وجود دارد – واقعا یا نمی خواهد ویا نمی تواند مثل دولت های دیگر اعمال محدودیت کند. همین امر از یک سو می تواند زمینه شتاب و انرژی دست اندرکاران رسانه های جوان برای ابتکارهای تازه را فراهم کند و از سوی دیگر، می تواند آینده روشن تر وبهتری را برای این رسانه ها نوید دهد.

 

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب