داریوش رجبیان

بابل، نمادی آشکار از ناپایداری شکوه و شوکت است. از شهر بنامی که حدود بیست سده پیش بزرگ ترین شهر جهان به شمار می آمد و شاید نخستین شهری بود که شمار جمعیت آن از دویست هزار تن تجاوز کرد، اکنون چیزی بیشتر از یک تل یا پشته و چند ساختمان خشتی ولنگار در میان برهوتی وسط رودهای فرات و دجله باقی نمانده است. همراه با مجموعه کاخ هایی که دولت پیشین عراق روی آوار کاخ های باستانی ساخته بود.

نبوکدنصر دوم بود که به محض نشستن بر سریر این سامان در سده ششم پیش از میلاد این دولت–شهر را به نگین درخشانی روی زمین تبدیل کرد. باغ های معلق افسانه ای آن که هرگز از سوی باستان شناسان کشف نشد، یکی از هفت عجایب جهان باستان محسوب می شد.

پس از تسخیر بابل توسط کورش بزرگ، در سال ۵۳۹ پیش از میلاد، هم از ابهت این شهر باستانی و از درخشش کار دانشمندان و هنرمندان آن کاسته نشد. اما رفته رفته روی این نگین جهان باستان گرد نشست و بابل به حاشیه رفت و جایگاه خود را به شهرهای نوپاتری داد.

زمانی که لشکر بریتانیا در پایان جنگ جهانی نخست، طی سال های ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹ وارد بابل شد، به جز صدها جریب ساختمان های ویرانه و تندیس شکسته شیر بابل، در این شهر باستانی دیگر چیزی ندید.

دولت های متعدد و گوناگونی آمدند و رفتند و هر کدام به گونه ای تلاش کردند به منظور استحکام ملت، بابل را به نماد ملی عراق تبدیل کنند. تصویر تندیس شیر بابل را می توان در تمبرها و کارت های پستى دوره های مختلف عراق معاصر مشاهده کرد.

در نتیجه همین تلاش ها بود که دروازه معروف عشتر یا ایشتار با آجرهای لعابی و دیوارنگاره های برجسته شیر و گاو نر و اژدها بازسازی شد، تا برای صنعت جهان گردی عراق درآمدزا باشد.

صدام حسین آمد، با خیال تاریخ آفرینی اش، و همان گونه که تمبر و نشان های دوران حکومت او حاکی است، وی خود را به ناچار وارث نبوکدنصر دوم، شاه نامدار بابل باستان دید. روی این تمبر و نشان ها تصویرهای نیمرخ شاه باستانی و حاکم وقت عراق را می بینیم که به یکدیگر شباهت ظاهری شگرفی دارند.

روی برخی از آجرهای ساختمان های نوسازی شده بابل می خوانیم: "این ساخمان را صدام حسین، پسر نبوکدنصر، به خاطر جلال و شکوه عراق ساخته است."

صدام حسین فراتر از انتشار تمبر و کارت های پستى بابلی رفت و تصمیم گرفت شهر باستانی را احیا کند. نوسازی بابل از سال ۱۹۷۸ تا سال ۱۹۸۹ میلادی جریان داشت و حاصل آن ۲۵۰ اتاق و تالار مجموعه کاخ های خوش ساخت نبوکدنصر و چندین دریاچه و تل پیرامون آن است.

شاید تصور فرمانروای وقت عراق بر این بود که نهادهای مربوط به میراث فرهنگی جهان از این کار او تقدیر خواهند کرد. اما واکنش غالب، نکوهش دولت صدام حسین به خاطر دستکاری در آثار بی همتای باستانی بود.

به باور جان کِرتیس، سرپرست بخش خاور میانه موزه بریتانیا که بارها در بابل ماموریت های علمی انجام داده است، ده سال نوسازی بابل برای این محل تاریخی بسیار زیانبار بود، چون اصالت آن لطمه دید.

بسیاری از آجرهایی که در بازسازی کاخ نبوکدنصر به کار رفته است، آجرهای معاصر اند. از این رو، صندوق یادگارهای تاریخی جهان از ثبت بابل در فهرست میراث فرهنگی جهان خودداری کرد. ولی جان کرتیس امیدوار است که در آینده نزدیک این بنیاد جهانی در مورد بابل استثنا قایل شود و آن را وارد فهرست کند.

جان کرتیس باستان شناسی است که در رأس هیئتی علمی در سال های ۲۰۰۳، ۲۰۰۴ و ۲۰۰۸ به عراق سفر کرده و طی دو سفر نخستش از بابل و در سفر آخر از شهرهای باستانی جنوب عراق بازدید کرده است، تا میزان خسارات وارده از جنگ در اماکن باستانی را ارزیابی کند.

به گفته آقای کرتیس، بخش اعظم آسیب های وارده جبران ناپذیر است. برای نمونه، بر اثر کندن خندق هایی کنار زیگورات بابل گویا برای مقابله با تانک های نیروی رقیب، تعداد زیادی از اشیای عتیقه از زیر خاک بیرون ریخته و خراب شده است.

و یا برای نیازهای نظامی، خاک یک شهر باستانی دیگر را با خاک بابل درآمیخته اند که برای باستان شناسان مشکل آفرین است و ترکیب لایه های اصیل این سامان را به هم می زند. جان کرتیس با مزاح می گوید: "شاید در آینده باستان شناسان لایه جدیدی را با نام "لایه ائتلاف" شناسایی کنند". منظورش نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در عراق است.

در ماه دسامبر سال ۲۰۰۴ جان کرتیس و گروه همکاران او دریافتند که پاره هایی از دیوارنگاره های معروف دروازه عشتر ناپدید شده اند. شمار دیوارنگاره های آسیب دیده در ظرف یک سال از یک به نه عدد رسیده است.

جان کرتيس می گوید که به احتمال زیاد سربازان ائتلاف آن پاره های آجر را به عنوان سوغات با خود به خانه هایشان برده اند، زیرا در آن دوره عراقی ها اجازه ورود به این منطقه تاریخی را نداشتند.

افزون بر این، برخی از سربازان، اشیایی باستانی چون سفال پاره ها و ظروف خرد و بزرگ را با خود برده اند. خود جان کرتیس شاهد مصادره شدن سه جعبه از این اشیا از میان بساط سربازان آخرین لشکر ائتلاف مستقر در بابل بوده است.

اکنون حدود ۱۶۰۰ تن مامور نهاد تازه تاسیس مراقبت از اماکن تاریخی، مواظب آثار بابل اند و جان کرتیس امیدوار است که زیان های ناشی از جنگ برای آثار بابلی در همان ماه دسامبر سال ۲۰۰۴ به سر رسیده باشد. وی به زودی به نمایندگی از سازمان یونسکو دیگرباره به بابل سفر خواهد کرد، تا مطمئن شود که امیدش عبث نبوده است.

اخیرا جان کرتیس نتیجه بازدیدهای مکررش از بابل و دیگر شهرهای باستانی عراق را در جلسه ای ویژه در موزه بریتانیای لندن با دهها تصویر مرتبط توضیح داد. گزارش مصور این صفحه حاصل همان جلسه است. از جان کرتیس و موزه بریتانیا سپاسگزاریم که اجازه استفاده از آن عکس ها را به جدید آنلاین داده اند.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب