سیروس علی نژاد

مجموعه عکس

تصاويرى از برخى آثار ارائه شده در نمايشگاه

آرنولد توین بی، نویسنده ظهور و سقوط امپراطوری روم،  باور داشت که تمدن ها مانند آدم ها پیر و فرتوت می شوند و از میان می روند. ساموئل هانتینگتون، نویسنده برخورد تمدن ها،  می گوید که تمدن ها سرانجامی جز نابودی یکی در برابر دیگری ندارند.

تمدن بابل از فرسودگی از میان رفت یا در اثر برخورد با تمدن های دیگر؟ هر چه باشد بعد از حملۀ کورش کبیر و تسخیر بابل، تمدن بابلی از میان برخاست و دیگر هرگز سر بر نکرد، هرچند بسیاری از دستاوردهای آن هنوز با ماست.

تمدن بابل تمدن بزرگی بود که تمدن های دیگر بسیار وامدار آنند. نه تنها قانون حمورابی که احتمالا ریشه سومری داشت، نخستین قانون مکتوب تاریخ است -قدمت آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد باز می گردد- بلکه یونانیان که بعدها در علوم و فلسفه سرآمد جهان شدند، بخشی بزرگ از علوم ریاضی از جمله محاسبۀ آغاز و پایان خسوف را از بابلیان فرا گرفتند.

نیز این بابلیان بودند که شبانه روز را به بیست و چهار ساعت تقسیم کردند و تقسیم ماه به هفته هم گویا کار آنان و پیشینیانشان بود.

نمایشگاه بابل در موزۀ بریتانیا یک بار دیگر مخاطبانش را از فضای امروزی آسمان خراش های لندن به فضای سه چهار هزار سال پیش بابل در بین النهرین پرتاب می کند و پیش از آنکه در گذشته ها و در فضای بابلی منجمد شوند، آنان را به فضای امروزی باز می آورد تا ببینند گذشته چه درس ها برای امروزیان دارد.

بنا به نوشته دائرة المعارف مصاحب، بابلی ها –که همواره با یهودیان و اورشلیم درگیر بودند- اسیران را تبعید می کردند تا از قوت گرفتن احساسات ملی محلی جلوگیری کنند. پیش از حملۀ کورش، بخت النصر لااقل سه بار یهودیان را تبعید کرده بود و بار سوم، نه تنها شهرشان را سوخت بلکه نفایس و خزائن آنان را هم به نفع بابل مصادره کرد. وضع بر یهودیان چندان دشوار شده بود که حملۀ کورش در ۵۳۸ ق.م. را به فال نیک گرفتند.

گویا اختلافات بزرگ بین جوامع انسانى نیز از تمدن بابل شروع شده باشد. اصطلاح "برج بابل" هنوز هم مظهر اختلاف زبانی به حساب می آید. در تورات آمده است که وقتی خداوند خواست آدمیان را مجازات کند به آنان گفت به جای یک زبان، زبان های متعددی بین آنها رواج خواهد داد تا حرف یکدیگر را نفهمند و اختلاف بین آنان فزونی گیرد.

ظاهرا این کار از ساکنان برج بابل شروع شد که یهودیان با آنان خصومت داشتند. در واقع اشاره ای اسطوره ای به همان نبودن شمع در کف هر قوم و قبیله و بیرون نشدن و سپس بالا گرفتن اختلاف – درمیان آدمیان.

همۀ اینها احتمالا نشانۀ آن است که اختلاف در بین بابلیان در اواخر دورۀ تمدن بابل چندان بالا گرفته بود که پیکر نازک آن تمدن ناب، تاب تحمل آن بار سنگین را نداشت. با وجود این ما از روابط اجتماعی بابل در زمان حملۀ کورش کبیر حتا به اندازۀ باغ های معلق بابل هم اطلاع نداریم. درباره باغ های بابل دست کم تصورات و افسانه هایی وجود دارد.

اینکه فضای بابل در آخرین دورۀ حیاتش چگونه بوده است، چندان روشن نیست اما آنچه از تورات و منشور کورش در می توان یافت این است که خصومت با یهودیان در آن کم نبوده است.

تورات از بابلی ها و حاکمانشان به زشتی یاد می کند و منشور کورش می گوید که او یهودیان را آزاد کرده و این آزادی را به مردمان داده است که هر دین که خواستند بپرستند.

آیا این به معنی آن است که در حکومت پادشاهان بابلی مردمان آزادی دین نداشته اند؟ در آن روزگار که به دو هزار و پانصد سال پیش باز می گردد چنین چیزی امری چندان غیر عادی به حساب نمی آید.

نمایشگاه بابل در موزۀ بریتانیا شامل لوح ها و مجسمه ها و عکس ها و نقشه ها به همراه صداهایی است که از بلندگوها پخش می شود.

مجسمۀ یک شیر شکسته نخستین اثری است که از تمدن بابلی نگاه بینندگان را به خود جلب می کند. شیر در تمدن های خاورمیانه ای نشان قدرت است.

پس از آن لوح های گلی و عکس ها مهم ترین عناصر نمایشگاه را تشکیل می دهند. هنگام تماشای لوح های گلی، دوست همراه من توجه می دهد که این لوح ها چه اندازه به مهر نماز شبیه اند.

در واقع جنس هر دو یکی و از خاک بابل است؛ تفاوت تنها در کیفیت پخت و ورز دادن و بادوام کردن آن است. لوح ها چندان جنس خوب و محکمی داشتند که اگر بر اثر حوادث روزگار نمی شکستند، هنوز مانند روز اول سالم می ماندند. همه لوح ها به خط میخی است و چندان ریز نوشته شده که بیننده امروزی از مهارت نویسندگان یا در واقع کلیشه سازانش حیرت می کند.

شمار آثار به نمایش درآمده زیاد نیست اما دارای چیدمانی است که مخاطبان را در نگاهی گذرا با تمدن بابلی آشنا می کند.

از مهم ترین آثار به نمایش درآمده، طرح ها و تصویرهایی است که سیاحان اروپایی، از چهار پنج قرن پیش به هنگام دیدار از آثار باقی مانده از تمدن بابل آفریده اند. این طرح ها ما را با فضایی که آنان به چشم خود دیده اند و امروز دیگر موجود نیست، آشنا می کند. هر چه در بخش افسانه و اسطوره دیده ایم اینجا با واقعیت در هم می آمیزد.

صداهایی هم که در کنار تماشای تصاویر به گوش مخاطبان می رسد توجه برانگیز است. از جمله صدای خوانش پاره هایی از متن منشور کورش کبیر که می گوید برکسان و اقوامی که نخواهند سلطنت نخواهد کرد، برای هر ایرانی افتخار آفرین و برای هر خارجی گویای دور بودن فضای دوردست ها با واقعیات خشن امروزی است.

در کنار تالار نمایشگاه، جایی که تماشاگران به بیرون هدایت می شوند، یک فروشگاه کوچک دایر است که هر کس می تواند در آنجا اشیای نمادين تمدن بابلی را به یادگار بخرد. دراین بخش بخصوص کتاب های ارائه شده قابل تحسین است.

ویژه نامۀ نمایشگاه را در سه قطع و با سه قیمت ارائه داده اند تا هر کس به فراخور ذوق و جیبش بتواند دربارۀ تمدن بابلی چیزی به همراه ببرد. نمایشگاه تا ۱۵ مارس ادامه خواهد داشت.

هنگامی که از نمایشگاه دوباره به فضای امروز لندن باز می آیم، با احساسات مبهم و آشفته ای گلاویز می شوم. این که گذشته را رها باید کرد تا به حال خود بماند با باید با آن درهم آمیخت؟ این که کهن بودن نشان کهنگی نیست. این که افسانه و واقعیت چه اندازه به هم نزدیک اند و ...

اینقدر هست که نمی توان از گذشته بکلی جدا ماند. شاید هم باید آنقدر با آن در آمیخت تا بتوان از خبط های امروز اجتناب ورزید. در هر حال همواره باید به گذشته نگاه تازه ای افکند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب