در عراق، با پیشینۀ خشونت‌های میان‌فرقه‌ای آن، جشنوارۀ فرهنگی نوروز نماد خوشایند همبستگی مردم کرد شده‌است. به هنگام غروب روز ۲۰ مارس در شهر اربیل، مرکز کردستان عراق، همۀ مردم، اعم از پیر و جوان و زن و مرد و سنی و مسیحی، تفاوت‌های سیاسی‌شان را کنار می‌گذارند و به خیابان‌ها می‌ریزند و در پارک "شحنه‌دار" گرد هم می‌آیند و رقص و پایکوبی می‌کنند و آواز می‌خوانند.

طاهر عثمان، معاون استاندار اربیل می‌گوید:  "جشن نوروز در این سرزمین به نماد آزادی و همبستگی مردم کرد عراق تبدیل شده. همه دور هم جمع می‌شوند تا با یک صدا بگویند: "ما اینجا هستیم و با هم هستیم." در این روز ما سیاست را فراموش می‌کنیم و به یاد فرهنگ می‌افتیم."

جشن نوروزاز غرب چین تا آلبانی و مقدونیه میان ملتها و از جمله کردها رواج دارد  و هر جامعه‌ای محتوا و رنگ ویژۀ خود را به آن داده است.  مراسم نوروز در ایران که با چهارشنبه‌سوری آغاز می‌شود، ریشه در ایران باستان و نیز دین زرتشتی دارد و نخستین روز بهار به معنای آغاز تقویم ایرانی است. 

در عراق هم روز نوروز، آغاز سال نو غیررسمی کردها به شمار می‌آید که اکنون وارد سال ۲۷۱۰ می‌شود. سنت برگزاری نوروز، به باورآن ها، به اسطورۀ ایرانی ضحاک، پادشاه ستمگری که مغز جوانان را به خورد ماران سر دوشش می‌داد، برمی‌گردد. آهنگری با نام "کاوه" که همۀ فرزندانش، به جز یکی از آنها، قربانی اشتهای سیری‌ناپذیر مارهای ضحاک شده بودند، گروهی از مردم روستایش را گرد هم می‌آورد و قصد جان شاه ستمگر را می‌کند. پس از پیروزی بر ضحاک ماردوش، کاوه بر فراز کوهی چندین مشعل می‌افروزد، تا به مردم روستا پیام دهد که اکنون آزاد و ایمن‌اند.

این روایت حاوی اندیشۀ مقاومت در برابر ستم است. آقای عثمان توضیح می‌دهد که در دوران حکومت رژیم بعث و صدام حسین، تا حوالی سال ۱۹۸۵میلادی برگزاری جشن نوروز در عراق ممنوع بود و از این رو، نوعی اعتراض محسوب می‌شد. این جشن به شیوۀ مشابه در ترکیه هم جنبۀ سیاسی کسب کرده بود و اخیراً در ایران این حالت مشاهده می‌شود.

اما اکنون جشن‌های نوروزی کردهای عراق در جوّ آرامی برپا می‌شود و اهمیت آن به عنوان پیوندگر فرهنگی جماعت کرد بیشتر شده و حالت تدافعی جشن‌ها در برابر تهدیدهای بیرونی کاهش یافته‌است. 

به افتخار نوروز مدرسه‌ها و مؤسسات برای سه روز تعطیل می‌شوند. مردم به بازارها می‌ریزند و دکان‌های لباس سنتی کردی شلوغ‌تر از همیشه است. مردان شلوارهای گشاد به پا می‌کنند و کمربندهای پهن می‌بندند و زنان جامه‌های بلند اطلسی پرزرق و برق می‌پوشند. آقای عثمان می‌گوید: "من هر روز کت و شلوار تنم می‌کنم، به جز یک روز در سال که روز نوروز است. در آن روز لباس سنتی کردی می‌پوشم."

شامگاه ۲۰ مارس مردان و زنان دور یک هیمۀ بزرگ آتش می‌ایستند و دست همدیگر را می‌گیرند و رقص موسوم به "رَشبَلَک" را اجرا می‌کنند. روز بعدی که نخستین روز بهار است، مردم به سمت کوه‌پایه‌های اطراف می‌روند و با گردش دسته‌جمعی و رقص و ساز و آواز بیشتر، جشن را آن‌جا ادامه می‌دهند.

بهمن قبادی، فیلم‌ساز کرد ایرانی، که هم در ایران و هم در کردستان عراق فیلم ساخته‌است، مراسم نوروزی ایران و عراق را با هم مقایسه می‌کند و می‌گوید: جشن نوروز ایران جزئیات بیشتر دارد و آیین‌هایی چون چیدن سفرۀ هفت‌سین و سیزده‌بدر، که در نوروز کردهای عراق مشاهده نمی‌شود. آقای قبادی معتقد است که گذشته از آیین‌ها، چه در ایران و چه در عراق، نوروز فرصتی است برای ایجاد پیوند مجدد مردم با طبیعت. او می‌گوید: "متأسفانه، هنوز در کوهستان عراق مین‌های فراوانی نهان است و مردم می‌ترسند راه دور بروند و ترجیح می‌هند با کرانه و بستر رودخانه‌ها اکتفا کنند."

اما در روستای کردنشین آکره، واقع در دره‌ای در منطقۀ شمالی موصل، طبیعت در کانون جشن‌های نوروزی قرار دارد. همانند اسطورۀ ضحاک، جوانان مشعل به دست در میدان مرکزی تجمع می‌کنند و بر فراز کوهی می‌روند. آتش‌های تابناک دست جوانان صحنۀ شگفت‌انگیزی ایجاد می‌کند. بر تیغۀ کوه مشعلی بزرگ افروخته می‌شود. به نشان همبستگی ملی، پرچم عظیم کردستان را از قلۀ کوه به پایین می‌گسترند.

مردم این منطقه که طی زمانی طولانی تشنۀ شناخت و اعلام هویت خود بودند، فرهنگ سنتی را با ملی‌گرایی درهم آمیخته‌اند.

در گزارش مصور اين صفحه صحنه هايی از مراسم نوروز کردستان عراق را می بينيد که با توضيحات بهمن قبادی، فيلمساز ايرانی و ربوار کريم ولی، روزنامه نگار عراقی همراه است. عکس های مربوط به مراسم سيزده بدر ايران که جهت مقايسه در اين گزارش به کار رفته، متعلق به اميد صالحی است

* لوسیندا ایچ دان روزنامه نگار انگلیسی است که این مطلب را در شهر اربیل کردستان عراق تهیه کرده است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب