به تازگی موزه ملی ایران، نمایشگاهی با عنوان "نشانه‌هایی از دویست هزار سال همبودی انسان و جانوران در ایران زمین" برپا کرده است. این نمایشگاه با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شده و تا روز هشتم مهرماه پذیرای بازدیدکنندگان خواهد بود.

ایران سرزمین بزرگی است که گونه‌های جانوری ‌آن از تنوع بالایی برخوردارند. به گفته "علی گلشن"، نویسنده و پژوهشگر حوزه محیط زیست، فقط در رده مهره‌داران، گونه‌های شناسایی شده در ایران عبارت‌اند از ۱۹۴ پستاندار وحشی، ۵۰۲ گونه پرنده، ۱۱۲ گونه سوسمار، ۷۲ گونه مار، یک گونه تمساح، ۲۰ گونه دوزیست، ۱۰ گونه لاک‌پشت و ۱۷۴ گونه ماهی. این گونه‌ها افزون بر نقشی که در اکوسیستم و چرخه طبیعی دارند، در طول تاریخ بر زندگی و فرهنگ مردمانِ ساکنِ ایران تأثیر چشمگیری داشته‌اند؛ تأثیری که برخی نمودهای آن را می‌توان در نمایشگاه موزه ملی ایران ملاحظه کرد. 

نکته حائز اهمیت در این نمایشگاه، نمایش آثار تاریخی در یک بازه زمانی ۲۰۰ هزار ساله از عصر پارینه سنگی قدیم تا دوره قاجار است. کمتر موزه‌ای را در ایران می‌توان یافت که آثارش چنین محدوده زمانی وسیعی را شامل شود. حتا در جهان نیز شمار چنین موزه‌هایی زیاد نیست. 

آن‌چه از دوره تاریخی در نمایشگاه دیده می‌شود، شامل آثاری چون سنگ صابون‌‌های جیرفت، مفرغ‌های لرستان، جام‌های زرین مارلیک، جام‌ها و ریتون‌های هخامنشی، نمونه‌هایی از بشقاب‌های سیمین ساسانی با نقش شکارگاه، و کاشی‌ها و ظروف سفالین سده‌های میانی اسلامی است. این‌ها آثاری ناشناخته‌ نیستند اما به طور معمول جای‌شان در تالارهای نمایش موزه ملی خالی است و حالا فرصت کمیابی پیش آمده تا علاقمندان آن‌ها را از نزدیک ببینند. 

بخش دیگری از آثار نمایشگاه به دوره پارینه سنگی و پیش از تاریخ مربوط می‌شود که برای بازدیدکنندگان تازگی بیش‌تری دارد؛ خصوصا که پاره‌ای از این آثار در کاوش‌های باستان‌شناسی سال‌های اخیر کشف شده‌اند. از جمله می‌توان به آثار به دست آمده از غار "دربند رَشی" در گیلان  اشاره کرد که بیش از ۲۰۰ هزار سال قدمت دارند و مربوط به اواخر دوره پارینه سنگی قدیم هستند. این دوره، در خاورمیانه و ایران از حدود یک و نیم تا دو میلیون سال پیش و با ورود بشر به این مناطق آغاز شد و یافته‌های آن بیش‌تر شامل ابزارهای سنگی شکار و سلاخی حیوانات است. به گفته "فریدون بیگلری"، کاوشگر غار دربند رشی، آنچه در سال ۱۳۹۱ در این غار کشف شد، افزون بر ابزارهای سنگی، شامل سنگواره‌ حیوانات مختلف مانند گوزن، گاو وحشی، بز کوهی و یک گونه خرس منقرض شده بود که پیش از این گمان می‌رفت قلمرو آن از غرب اروپا تا شرق کوه‌های قفقاز بوده و حالا می‌دانیم که این خرس بزرگ جثه در غرب کوههای البرز نیز حضور داشته است. 

از همین دوره یعنی۲۵۰ تا ۲۰۰ هزار سال پیش، دوره پارینه سنگی قدیم به پایان رسید و با ورود انسان نئاندرتال به ایران و مناطق همجوار، دوره پارینه سنگی میانی آغاز شد. این دوران خود شامل چندین دوره کوتاه گرم و دوره‌های یخچالی طولانی و سرد است. در این دوره، معیشت انسان‌ نئاندرتال ساکن فلات ایران بر شکار گزینشی علفخواران بزرگ جثه و میان جثه مانند اسب، گور، گاو وحشی، بزکوهی، میش وحشی و آهو استوار بود که بقایای آن‌ها در مناطقی چون کرمانشاه، لرستان، فارس، ارومیه و اصفهان کشف شده است.  از این دوره نیز آثار جالبی در نمایشگاه به نمایش درآمده که مهم‌ترین‌شان مربوط به مجموعه غارها و پناهگاه‌های "قلعه‌بُزی" در شهرستان مبارکه اصفهان و در حوضه آبریز زاینده رود است. 

نهایتا دوره پارینه سنگی جدید حدود ۴۰ هزار سال پیش آغاز شد و نزدیک به ۲۰  هزار سال پیش همزمان با اوج یخبندان به پایان رسید. در این دوره انسان نئاندرتال منقرض شد و انسان‌های خردمند در ایران پراکنده شدند. سپس در فاصله ۲۰ تا ۱۸ هزار سال پیش و همزمان با پایان یخبندان شدید، دوره فراپارینه سنگی از راه رسید. طی این دوره و دوره بعدی که نوسنگی خوانده می‌شود، به تدریج شرایط زیستی در فلات ایران بهتر شد و ابزارها و شیوه‌های شکار پیشرفت شایانی کرد. از همه این دوره‌ها آثار جالب توجهی در نمایشگاه دیده می‌شود. 

ویدئوی این صفحه نگاهی دارد به برخی آثار موجود در نمایشگاه و نشانه‌هایی از دویست هزار سال همبودی انسان و جانوران در ایران زمین با توضیحاتی از دکتر فریدون بیگلری، مسؤول بخش پارینه سنگی موزه ملی و نیز دکتر کامیار عبدی، باستان‌شناس و پژوهشگر در موزه ملی ایران. همچنین در فایل صوتی صفحه می‌توانید توضیحات دکتر مهناز گرجی، رییس موزه ملی درباره اهمیت برگزاری چنین نمایشگاهی را بشنوید. 

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب