آرش دوستار

آیا واقعاً هنر به بی‌راهه رفته ‌است؟ متصدیان و هنرمندان در یازدهمین دوسالانۀ هنری بین‌المللی استانبول به این می‌اندیشند. تحولات سیاسی و تغییرات ژرف اجتماعی محورهای اصلی این نمایشگاه هنرِ مفهومی استانبول را تشکیل می‌دهد.

هر چند معمولاً دوسالانه‌های هنری پرهزینه، بیشتر به موضوعات انتزاعی و خارج از مسایل روزمرۀ انسان‌ها می‌پردازند، ولی گردانندگان این دوسالانه معتقدند که می‌توانند هنر را به عنوان عامل دگرگونی‌های اجتماعی به شیوۀ "برتولت برشت"، نمایشنامه‌نویس آلمانی، دوباره احیا کنند.

"بشریت با چه زنده‌ است؟" عنوان اندیشه ‌برانگیز این دوسالانۀ هنری است که امسال هنرمندان و هنردوستان را از چهل کشور جهان به ترکیه کشانده ‌است. عنوان این نمایشگاه برگرفته از ترانۀ پایانی بخش دوم اپرای "سه پنی" برتولت برشت، شاعر و نویسندۀ آلمانی اوایل سدۀ بیستم میلادی است. برشت این نمایش را در سال ۱۹۲۸با همکاری الیزابت هوپتمن و کورت وایل نوشته بود.

برگزاری این دوسالانۀ هنر مفهومی را گروه "چه؟ چه گونه؟ برای کی؟" به عهده دارد که مرکز فعالیت آن در شهر زاگرب، پایتخت کرواسی است. از نظر گروه برگزارکنندگان یازدهمین دوسالانۀ بین‌المللی استانبول، منظور چارچوب مفهومی این نمایشگاه تنها بازیابی برشت و معرفی او به نسل جوان نیست، بلکه با آوردن برشت به صحنۀ دوسالانه بین‌المللی استانبول قصد دارند فضای فکری جدیدی را در مورد نقش کارهای هنری در فضای سرمایه‌داری معاصر ایجاد کنند و با نظریات این هنرمند بزرگ آلمانی می‌خواهند آغازگر یک بازاندیشی جدید در مورد آنچه پوشیده مانده ‌است، شوند.

از نظر برگزارکنندگان این دوسالانه، با توجه به بحران اقتصادی موجود و اوضاع سیاسی کنونی، شرایط معاصر با ۸۰سال پیش که برشت اثر فوق را نوشت، تغییر چندانی نکرده‌ است و پاسخ دادن و تأمل به این سوال هنوزهم ضروری است. افزون بر این، نمایشگاه مذکورکوشیده‌ است نیروی بالقوه‌ای را که در هنر امروزی در انسجام روابط تاریخی موجود میان حرکت‌های زیبایی‌شناختی و تحولات اجتماعی وجود دارد، بر ملا سازد، تا انسان امروزی بتواند با استفاده از این نیرو از هنر به عنوان عامل دگرگونی‌های مثبت اجتماعی- سیاسی استفاده کند.

به گفته گروه "چه؟ چه گونه؟ برای کی؟" هنر به بی‌راهه رفته ‌است و مردم (که بیش از ۳۰ ثانیه را در مقابل یک قطعه ویدیویی معمولی نمی‌گذرانند) خوشباورتر از آنند که این را درک کنند. هنرمندانی هم در این نمایشگاه گرد هم آمده‌اند، تا این ادعا را حمایت کنند.
این گروه با آوردن ایده‌های برتولت برشت به صحنه، قصد بازنگری در عملکردها، ارزش نظام‌ها و مشق‌های روزانۀ خود به عنوان یکی ا ز تولیدکنندگان هنر در فضای سرمایه‌داری امروز را دارند.

متصدیان برگزاری این دوسالانه می‌گویند، هدف اصلی یازدهمین دوسالانۀ بین‌المللی هنر مفهومی استانبول یافتن راه‌های برون‌رفت از بن‌بست "نو لیبرالیسم" و "ملی‌گرایی‌های محلی" است. در عین حال در این دوسالانه مسایل اقتصادی و اجتماعی موجود در جهان امروز نیز بررسی می‌شود که فقر جهانی و نابرابری‌های جنسی نیز البته شامل آن است.

در دوسالانۀ امسال ۱۲۰پروژۀ هنری از ۷۰ هنرمند از۴۰ کشور جهان به نمایش گذاشته شده است. بیشتر این پروژه‌ها را هنرهای تجسمی تشکیل می‌دهند وبه مسائیل سیاسی می‌پردازند. پروژه‌های هنری برگزیده در این نمایشگاه نیز از لحاظ محتوای هنری از ویژگی خاصی برخوردارند.

ویدیوی ماهاگونی (درخت ماهون) اثر جس جونز برگرفته از افسانۀ تلخ برتولت برشت است که در مورد فروپاشی یک شهر ویژۀ خوش‌گذرانی و لذت حکایت می‌کند. این فیلم در فضای کوچه‌های مدفون و پر از گل و لجن استرالیا تصویربرداری شده‌ است. قهرمان داستان که به گونه‌ای مسیحای این شهر نیز هست، می‌لافد که هیچ چیزی در این بهشت بازار آزاد ناممکن نیست. می‌شود آدم در دل صحرا پرچم نصب کند، "برای عشق، برای فروش عشق، برای تقسیم عادلانۀ کالاهای معنوی، برای حماقت‌های وحشیانه، برای ملکیت، برای ثروتمندتر شدن و برای هر چیزی که دلت بخواهد".

هانس-پیتر فلدمن هنرمند دیگری که در این دوسالانه آفریده‌های هنری خود را به نمایش گذاشته ‌است، زندگی روزانۀ مردم عادی را اساس کار هنری خود قرار داده ‌است.
"تصویر۵۰ سال یک زن" نام یکی از کارهای اوست که به سال  ۱۹۹۴ بر می‌گردد. این اثر عبارت است از مجموعۀ ۳۲۸ عکس مربوط به یک زن معمولی که از زمان کودکی تا به پنجاه‌ سالگی او را به تصویر می‌کشد.

آثاری از ژینوس تقی‌زاده و شهاب فتوحی، دو هنرمند ایرانی نیز در این دوسالانه حضور دارند.

ژینوس تقی زاده در کارهای خود از رسانه‌های مختلفی چون عکس و نقاشی‌، اختلاط رنگ‌ها و اجرای نمایش استفاده کرده‌است که در آنها به ساختار هویت فراگیر ایران معاصر می‌پردازد .

در مجموعۀ "سنگ، کاغذ، قیچی" که به سی‌سالگی انقلاب اسلامی ایران اختصاص یافته، تقی‌زاده شعارهای انقلاب را با آنچه تا به حال واقعیت یافته، مقایسه کرده‌است .
در این اثر ژینوس تقی‌زاده، روزنامه‌های ایام پیروزی انقلاب اسلامی را در کنار قطعاتی از نقاشی‌های هنرمندان مشهور جهان غرب، مانند هیرونیموس بوش، پیتر بروگل، ژاک لویی دیوید و دیگران قرار داده‌است که به روابط مبهم میان ایران و جهان غرب اشاره می‌کند. در تمامی این تصاویر دستان کودکان با انگشتان باز و بسته دیده می‌شود که برگرفته از بازی "سنگ، کاغذ و قیچی" اطفال ایرانی است .

طرح دیگر او که "یک شب خوب" نام دارد، یک تصویر ساکت ویدیویی از  اتاقی آرام است که به رنگ‌های سبز و سپید و سرخ پرچم ایران آراسته شده. در میان اتاق تخت خواب کودکی گذاشته شده و صدای لالایی کودک از داخل آن شنیده می‌شود. این لالایی با ملودی سرود ملی زمان انقلاب و شعارهای انقلابی، نظیر عدالت اجتماعی ، جمهوری مردم و برابری توأم است که البته، در این اواخر همین شعارها دوباره در خیابان‌های ایران طنین‌انداز شد.

"تحقیقات برای پناهگاه بمب هسته‌ای" اثر شهاب فتوحی، یکی دیگر از استعدادهای جوان ایرانی در دوسالانۀ استانبول است. این اثر تندیس‌گونه‌ای است، عبارت از یک قارچ بزرگ لاستیکی روی یک قفس آهنین؛ در میان قفس نردبانی هست از جنس نئون با رنگ‌هایی شبیه رنگین‌کمان. این قارچ شباهتی به ابر هسته‌ای دارد . فتوحی در این اثر خود به موضوع حاد سیاسی روز، یعنی مسئلۀ هسته‌ای شدن جهان و بحث هسته‌ای ایران می‌پردازد.

یکی دیگر از آثاری که در این دوسالانه جلب توجه می‌کند، اثر " قلندیه ۲۰۸۷" از وفا حورانی، هنرمند فلسطینی است. این اثر که به ۱۰۰ سال بعد از انتفاضه  اشاره دارد، زندگی در اردوگاه مهاجران فلسطینی را به تصویر می‌کشد. قلندیه نام اردوگاهی است در نزدیکی بیت‌المقدس و رام الله که بعد از اشغال فلسطین توسط اسرائیل تأسیس شده‌ است.

همچنین پست بازرسی که تنها راه ورود و خروج از این اردوگاه را تشکیل می‌دهد نیز به همین نام یاد می‌شود. در اثر قلندیه ۲۰۸۷ ، یک حزب سیاسی جدید با نام" حزب آئینه" در انتخابات شهر پیروز شده ‌است. این حزب به یکایک شهروندان این شهر یک آیئنه داده ‌است، تا درآن آئینه‌ها آنچه را که طی صد سال گذشته انجام داده‌اند، ببینند. به گفتۀ وفا حورانی، این شهروندان پی می‌ببرند که در این صد سال  تنها منتظر دنیای خارج مانده‌اند تا برای آنها کاری انجام دهد.

"به عنوان نمونه" اثر ولاتکا هوروات، هنر مند اهل کرواسی، رابطۀ میان جسم انسان و مفهوم آن را به تصویر کشیده‌ است. خانم هوروات در این اثر خود خواسته‌است نشان دهد که چه گونه محیط و فضای اطراف و هنجارهای اجتماعی به‌ناگزیر تصویر و کارکردهای بدن را شکل می‌دهد و تعیین می‌کند، تغییر می‌دهد و قطعه قطعه می‌کند.

بدنی که او تصویر می‌کند، زنانه است. به گفته او "هر کسی دنیا را از طریق جسم خود تجربه می‌کند، ولی در عین حال، جسم انسان می‌تواند سدی برای دست یافتن به این تجربه باشد." ولاتکا هوروات کوشیده ‌است با به تصویر کشیدن مرزها و محدودیت‌های جسم انسان، بیننده را به ساختارشکنی و اندیشیدن فراتر از مرزهای بدن فرا بخواند.

ترور بیگلن، هنر مند آمریکائی در این دوسالانه کوشیده‌است یک ماهوارۀ جاسوسی را که در فضای استانبول در حال پرواز است، پیگیری کند. و کف اتاق را صفحات مچاله‌شدۀ گزارش‌های منتشره از وضیعت حقوق بشر در ترکیه پوشانیده ‌است.

یازدهمین دوسالانۀ بینالمللی استانبول در نوع خود یکی از بزرگترین رویدادهای هنری-سیاسی سال به شمار می‌رود. دوسالانۀ هنری از سال ۱۹۸۷ میلادی بدین سو هر دو سال یک بار انجام می‌گیرد و هر بار موضوعات متفاوتی برای چارچوب مفهومی این نمایشگاه برگزیده می‌شود.

دوسالانۀ امسال روز ۱۲سپتامبر آغاز شد و تا ۸ نوامبر جریان دارد. در نمايش تصويری اين صفحه کارهای برخی از شرکت کنندگان آن را می بينيد.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب