عبدالملک شفيعى، کارگردان

اولين فیلم افغانی درسال ١٩٤٩ در هندوستان ساخته شد و بعد از آن مراكزی برای نمايش فيلم های هندی درشهر كابل به وجود آمد. اما با ايجاد مركزسينمايی « افغان فلم » درسال ١٩٦٦ بود که تولید فیلم در افغانستان باهمكاری دولت آمريكا آغاز شد.

بعد از تأسيس "افغان فلم" به عنوان يك مركز دولتی، فيلمسازان آماتور افغانستان به توليد فيلم های مستند و گزارشی روی آوردند.

سيستم فيلمبرداری، نگاتيف و اکثرا به صورت شانزده ملی متری بود و فیلم ها برای ظهور، چاپ و دیگر کارهای لابراتواری به هند، انگلستان وشوروی سابق فرستاده می شدند.

کمک های دولت آمريکا به صنعت درحال تکوين سينمای افغانستان در زمان کودتای کمونيستی سال ١٩٧٨ کاملا قطع شد. اما تجربۀ ساخت فيلم های مستند خبری، جسارت اين را به جوانان فيلمساز افغان داد تا در فضای انقلابی حاکم بر افغانستان آن روز، دست به دوربين ببرند.

دراين دوران بود که کمک اتحاد شوروی جای کمک های آمريکا را گرفت و فيلمسازان افغان سعی کردند فيلم های تبليغاتی در تبلیغ انقلاب ثور (ارديبهشت) بسازند.

کمک شوروی ها در توليد فيلم مشترک 'تابستان های داغ کابل'  نمود بيرونی به خود گرفت- فيلمی که قصۀ آن حکايت ورود تخصص و کمک از اتحاد شوروی به افغانستان بود.

قصۀ فيلم دربارۀ يک پرفسورروسی است که درجنگ جهانی دوم حضورداشته است و اکنون به همراه دو جوان آموزش ديدۀ افغان درمسکو، برای طبابت سربازان درحال جنگ با عوامل آمريکا و پاکستان يا همان مجاهدين امروز، به کابل می آيند و درشفاخانه (بيمارستان) چهارصد بستر كابل مشغول به کارمی شوند.

كمك شوروی در زيرساخت های سينمای افغانستان نيز تازه درحال شكل گيری بود كه به دليل ازدياد جنگ به سرانجام نرسيد. دراين زمينه مى توان از طرح ايجاد شهرك سينمايى با ظرفيت چندين استديو، لابراتوار، كتابخانه و بخشهاى آموزشي نام برد كه اكنون ماكت آن در دفتر رياست افغان فلم موجوداست.

صحنه اى ازفيلم 'يلدا'

تب و تاب ساخت فيلم درسال های آخردهۀ هشتاد، بيشتر شد. دراين سال ها کارگردانانی مثل انجنيرلطيف، همايون مروت، صديق برمک ، احد ژون و چند تن دیگر باساخت فيلم هاى متعددى به شهرت رسيدند. 

فیلم کمدی 'طلبکار' و فیلم های دیگری چون 'صبور سرباز'، 'جنايتکاران' ، 'مانند عقاب' ، 'سرگردان'، 'کوچه ها' ، 'پرنده های  مهاجر'، 'مرزعۀ سبز'، 'بيگانه' و کمی بعد  'حماسۀ عشق و خاکستر'، در همين دوره ساخته  شدند و شرکت های فیلم سازی شفق فيلم وآريانا فيلم به وجود آمد.

بعد از سقوط  دولت دکترنجيب الله، نيز دو فيلم به نام های 'گرداب' و 'عروج' به کارگردانی نورهاشم حبيب ساخته شد که غيراز تغييرمحتوايی و ستايش جهاد هيچ نوآوری خاصی نداشت.

دستاورد سينمای افغانستان تا آن زمان چند فيلمنامه نويس، چند کارگردان و البته چندين بازيگر است که بيشتر تحت تاثير سينماي هند بودند.

به موازات اين، فيلم های هندی، مانند دوران پيش از ورود صنعت فيلمسازی به افغانستان، همچنان دل مخاطبين اکثرا جوان فیلم در افغانستان را با خود داشت.

سينمای افغانستان درخارج

در دوران بی ثباتی حاکم برافغانستان، تعدادی از کسانی که در توليد فيلم نقش داشتند درعالم مهاجرت نيز دست به ساخت فیلم زدند.

با توجه به مشکلات اقتصادی هرچند توليد اين نوع فیلم ها رشد و بهره ای در پرداخت هنری برای افغانستان به ارمغان  نياورد، ولی نگذاشت که خط توليد فيلم قطع گردد كه با توجه به حاکميت طالبان درافغانستان اين امر قابل توجه است.

كشورهايى كه درآنها آوارگان افغان دست به توليد فيلم هاى ويديويى زدند ازپاكستان شروع شده تا كانادا و آمريكا مي رسد، شايد بيشترين توليد فيلم در آمريكا بوده باشد وبعد از آن دركشورهاي پاكستان، ايران، فرانسه، آلمان و روسيه كه هم اكنون نيز بعد از پنج سال تشكيل حكومت جديد در افغانستان تعدادى از فيلمسازان هنوز درهمين كشورها به سر مى برند.

نسل جديىدى از آوراگان افغان نيز دست به كارهاى هنرى از جمله فيلمسازى زده اند.
از جمله فيلم هايی که افغان ها در خارج ساخته اند اين ها هستند: در کشور بيگانه (آمريکا) شکست شب ( پاکستان)  شکست (هندوستان)  خاکسترعشق (آمريکا ) غربت (ازبکستان) وسريال  شیرين گل و شیرآقا در روسيه، که تمام اين فيلم ها به صورت ويديويی تهيه شده اند.

دوربين هاى دجيتال راهگشاى سينماگران تازه

وضعيت فعلی سينمای افغانستان

بيست و سه سال جنگ هرچند برای افغان ها و افغانستان کمرشکن بوده  اما حداقل يک دستاورد بزرگ داشت و آن تغييرنگرش ميليون ها افغان به جهان پيرامون و زندگی خصوصی بود.

تغييری که ذهن و خيال افغانی را از يک ذهن وخيال بسيط و ساده، به ذهن و سليقۀ پيچيده ای بدل کرد. این سليقۀ پيچيده می تواند خواست ها ومطالبات پيچيده تر و متنوع تری داشته باشد. همان مطالباتی که امروزه شعر و ادبيات ما را به پويندگی و بالندگی و تنوع آفرينی کشانیده است.

بعد ازسقوط طالبان وقتی فیلمسازان افغان از كشورهای ديگر برگشتند، هيچ چيزنبود! نه دوربين و نه وسايل لابراتواری و اديت. همه چيز با پشتكار و تلاش از صفر شروع شد. روزهای اول فیلمسازان مي آمدند و در مركز دولتی افغان فلم  می نشستند و حرف  مى زدند كه چه كنند؟ باهيچ، چگونه داستان های خودشان را به تصوير بكشند؟

كم كم كمك ها ازسوی نهادهای غیردولتی سرازير شد. اول از همه دوربين دیجيتال و بعد دستگاه اديت آنلاين و بعدتر كرين یا جرثقیل خريده شد و ساخت فیلم آغاز گرديد. درعين حال تعدادی از سينماگران به ایجاد موسسه های شخصی دست زدند كه طبق آخرين آمار حدود ٦٣  موسسه سينمايی مجوز كار گرفته اند.

اولين فیلم بلند بعد از طالبان، 'اسامه' بود كه توسط  آقاي صديق برمك و با حمايت مالی NHK ژاپن ساخته شد و بعد چندين فیلم كوتاه داستانی توسط فیلمسازان آماتور.

بعدتر آقای عتيق رحيمی ازكشور فرانسه آمد و فیلم خاك و خاكستر راساخت، من نيز درچنين شرايطی هرچند سينما را در ايران ياد گرفته بودم، ازهلند به افغانستان آمدم.

درابتدا مركزهنر و فرهنگ افغانستان را تاسيس كردم و بعد شروع كردم به ايجاد يك تيم كاری. اول آنها را آموزش داده و بعد به توليد فیلم های مستند و داستانی پرداختم. تا كنون بيش از نه فيلم در اين مركزساخته شده است كه مهم ترين آنها فيلم مستند سرزمين پامير است كه برندۀ جايزۀ بهترين فيلم غيرداستانى ازجشنوارۀ مسلمانان درشهر كازان كشور روسيه شد.

در مجموع در افغانستان هم اكنون ١٧ سالن سينما فعال است و ١١  شبكۀ تلويزيونی درحال پخش برنامه اند و قريب سي وشش شبكه مجوز فعاليت دريافت کرده اند. اما با تمام اين ها، هيچ پولی برای ساخت فیلم درگردش نيست و اكثر موسسات فیلمسازی يا غيرفعال اند و يا فیلم های آموزشی و تبليغاتی برای NGO  ها می سازند. 

البته در بين همين فیلم های تبليغاتی، فیلم هایی ساخته شده است كه به نمايندگى ازسينمای افغانستان درفستیوال های جهانی شركت داشته اند و اين جای اميدواری است.

شبكه های تلويزيونی هم بخش های خاصی برای توليد فیلم های مستند و يا سريال نداشته و اكثراً برنامه های استوديويی ساخته و موسيقی پخش مى كنند.
با تأسيس شبكه های تلويزيونی تقريبا تمام فیلمسازان جذب كار در اين شبكه ها شده اند و از اين لحاظ  آيندۀ سينمای مستقل افغانستان خیلی امیدوار کننده نیست.

بعد از اسامه

با فيلم اسامه و بردن جايزه هاى گلدن گلوب و جشنواره كن درسال ٢٠٠٣ توقعات زيادى هم ازسينماى افغانستان مي رفت وهم ازشخص آقاى برمک، اما متاسفانه به دليل وابستى سينماى افغانستان به كمكهاى خارجى ونيزنبود يك تيم كارى تجربه ديده درداخل افغانستان اين انتظارات به فراموشى سپرده شد.

قريب پنج سال سكوت آقاى برمك درساخت فيلم شايد دلايل ديگرى هم داشته باشد ولى براى سينماى افغانستان به معنى پنج سال توقف بود كه اميدوارم اين انتظار به زودى بعد از اتمام تدوين دومين فيلم آقاي برمك به نام 'جنگ ترياک" برطرف گردد.

اما دجيتال وجوانان تازه كار افغان كه اكثرا از مراكزآموزشى فيلم و يا دانشكده هنر دانشگاه كابل فارغ شده اند دست به دست هم داده و سينماى آماتور دجيتالى افغانستان را باقدرت به پيش بردند.

شايد اين تعبيركمي غلو آميز به نظربرسد ولى اولين جشنوارۀ ويديويى تلويزيون طلوع و دومين جشنوارۀ بين الملى فيلم هاى مستند و كوتاه داستانى كابل شاهد درستى اين گفته اند.

در جشنوارۀ تلويزيون طلوع بيش از پنجاه  فيلم بلند ويديويى ازسراسرافغانستان رسيده بود كه در طي چهار سال گذشته توليد شده بود و در دومين جشنوارۀ بين المللي فيلم هاي مستند و كوتاه داستاني كابل شصت و نه فيلم مستند و كوتاه به دفتر جشنواره رسيد كه تمام اين فيلم ها در طي سه سال گذشته ساخته شده بود اما قطعا توليدات سينماي آماتورافغانستان به مراتب بيش از اين است.

فرار فيلمسازان افغان

بايد در پايان اين نوشته ياد آور شد كه متاسفانه امروزه با توجه به گسترش ناامنى در افغانستان استعدادهاى نو سينماى دجيتال اين كشور در حال گريز از اين کشور هستند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب