مراسم گذار از پاییز به زمستان تا به امروز در ایران و برخی کشورهای مجاور بنام شب یلدا برگزار می شود. برگزاری این مراسم در کشورهای دیگر چون روسیه جنوبی و چین نیز در کانون خانواده گزارش شده است.

از هزاران سال پیش تغییر فصول سال مورد توجه انسان بوده و در مقاطع زمانی مربوط به آن آیین هایی برگزار می شده است. سپری شدن پاییز و آغاز زمستان، زمانی  که به تدریج از طول شب کاسته و به طول روز افزوده می شده، موجب شادی انسان ها بوده است. مردم  آن روزگار بخاطر این تغییر هستی بخش به نیایش خدایان می پرداخته اند.

به نظر می رسد این تغییرات طبیعت در آستانه زمستان به مثابه مژده برای رسیدن بهار و فصل کشاورزی تعبیر می شده است. سرو و کاج از تنها درختانی هستند که لباس سبز خود را حتی در سرمای زمستان به تن دارند و در آیین های باستانی چون نماد مقاومت در برابر سختی زمستان پذیرفته شده بودند. شاید به همین دلیل است که درخت سرو در آیین ها و نیایش های کهن ایرانی همواره حضور دارد.

به گفته علی اکبر دهخدا از نظر علم ستاره شناسی،  یلدا زمان ورود خورشید به برج جدی است. از این هنگام سال است که مسیر خورشید که به پایین ترین نقطه جنوب شرقی رسیده، عوض می شود و باز به طرف بالا یعنی شمال شرقی می رود. 

این پدیده نجومی موجب بلندتر شدن طول روز می شود. به گفته ابوریحان بیرونی آغاز زمستان بر اساس گاهشماری سیستانی که یکی از تقویم های باستانی ایرانی است، آغاز سال نو بوده است.

اگر چه دو واژه یلدا و میلاد هم از نظر آوایی و هم از نظر معنایی به هم شباهت دارند ولی از نظر ریشه به دو زبان گوناگون تعلق دارند. یلدا در زبان سریانی (لهجه ای از زبان آرامی که در بین النهرین صحبت می شده)  ریشه دارد اما به همان معنی میلاد عربی است.  یلدا در ادبیات فارسی بعضى اوقات به طور مجازی مترادف با سیاهی  یا درازی استفاده می شود.

پژوهش ها نشان می دهد که در ایران باستان و پیش از رواج دین زرتشت، طولانی ترین شب سال به عنوان میلاد مهر، که نماد خورشید ( یا خدای خورشید) بوده، ستایش می شده است.  بنا بر آن باورها مهر در آن شب از آناهیتا، الهه آب زاده شده بود.

شب یلدا تنها چند روزی با کریسمس که به باور بیشتر فرقه های مسیحی شب تولد عیسی مسیح است فاصله دارد.  علاوه بر آن بعضی عناصر موجود دراین مراسم  مانند درخت کریسمس به باورهای ایران باستان نزدیکی دارد (سرو ودیگر گیاهان سبز در مراسم آئینی ادیان باستانی ایران وجود داشته و تا امروز هم شاخه های سرو در مراسم اوستا خوانی و گهنبارهای زرتشتیان دیده می شود). به این دلایل ارتباط این دو جشن بحث های فراوانی بخصوص از جانب ایرانیان و ایران پژوهان  به همراه داشته است.

برخی پژوهشگران چون ذبیح بهروز (١٣٥٠- ١٢٦٩) معتقدند که  ٢٥ دسامبر یعنی روز کریسمس، تولد دیگر پیامبر ایرانی "مهر دوم" است که چند سده پیش از مسیح در شرق ایران ظهور و ادعا کرده بود که همان " ایزد یا پسر خورشید"  است.

به باورذبیح بهروز، آیین این پیامبر ایرانی است که بعدها بصورت "میترائیسم" در اروپا هوادارانی می یابد و رقیب جدی دین نو بنیاد مسیحی می شود. به این دلیل است که برخی از عناصر این دین به مسیحیت راه می یابد.

در همین راستا برخی از پژوهشگران معتقدند که کریسمس همان تغییریافته یلداست. آنها حتی بر این باورند که شنبه، روز تعطیل هفته در آن زمان،  چند سده پس از ظهور مسیحیت به یکشنبه که روز خورشید (Sunday) بود، تغییر یافت،  باورهایی که از جانب روحانیون مسیحی رد می شود.

در گزارش مصور حاضر پرویز ورجاوند، پژوهش گر ایران باستان، بهرام بهرامی پژوهشگر و نویسنده زرتشتی و کشیش  دانیال پطروسیان امکان وجود پیوندی بین کریسمس و یلدا را به اختصار بررسی می کنند. با تشکر از منیژه دادخواه که شماری از عکس‌های این مجموعه را در اختیار ما گذاشتند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب