صحنه جلادی شمشير بدست را در ميدانی نشان می دهد که  می رود  سر مردی را از تنش جدا کند. اما صحنه ی جدا شدن سر ديده نمی شود. چون در عربستان جدا کردن سر با شمشير قانونی است و نشان دادن آن غير قانونی.  پخش اين صحنه آخرين قطره ای بود که کاسه صبر عربستان را لبريز کرد. آيا اين کاری خارق العاده ای است؟ خير. ولی در شرايطی خاص، اين اتفاق کوچک  می تواند تاريخ ساز شود. که شد.  وچنين حادثه ای  به تشکيل الجزيره انجاميد که اينک از  شگفتيهای جهان رسانه هاست.  در واقع انديشۀ  تاسيس الجزيره زمانی نضج گرفت که دريکشنبه شب ۲۴ ماه آوريل ۱۹۹۶ تلويزيون تازه تاسيس عربی  بی بی سی ترجمه  فيلم مستندی را در بارۀ دستگاه قضائی عربستان، برخلاف ميل  حکومت عربستان سعودی،  پخش کرد.  باز هم خواهيد گفت که چنين کاری زياد شده. ولی ار آنجا که پخش تلويزيون عربی بی بی سی به عهده  شرکتی سعودی به نام اوربيت بود، عربستان خشمگين از پخش فيلم ياد شده، قرار داد اوربيت را با بی بی سی لغو کرد و عملا موجبات تعطيلی تلويزيون عربی  بی بی سی را،  آن هم فقط پس از ۱۸ ماه،  فراهم آورد. برنامه سازان تلويزيون عربی  بی بی سی،  که برخی  از  آنها با آرزوهای بسيار برای ايجاد دگرگونی و نو آوری  در رسانه های عرب زبان  به بی بی سی پيوسته بودند، اکنون  بيکار شده بودند و دلمرده.  آنها که در کار رسانه اند می دانند که در تاسيس هر رسانه ای، بزرگترين چالش  يافتن و تربيت کادر است. اين فرصتی شد طلايی برای  تأسيس  الجزيره. و زبده ترين اين گروه تربيت شده  آغازگران الجزيره شدند.

الجزيره،  در ماه نوامبر،  ده سالگی شبکۀ تلويزيونی عربی خود را جشن گرفت.  و همزمان شبکۀ جديد تلويزيونی خود را  به زبان انگليسی  آغاز کرد.  بانی الجزيره،  قطر،  جزيره ای است کوچک در خليج فارس، که با جمعيتی حدود ۸۶۰۰۰۰    نفر و مساحتی برابر با ۱۱۴۳۷ کيلومتر مربع، يکی از ثروتمندترين کشورهای جهان است. اين کشور فقط ۳۵ سال است که استقلال دارد و پيشتر مستعمرۀ انگلستان بود. حامی مالی و سياسی الجزيره،  اميرقطر، حمد بن خليفه آل ثانی است که در بريتانيا درس خوانده  و  پيچيدگيهای روابط ديپلماسی را در جهان امروز خوب می شناسد و از همين رو می کوشد راهی بيابد تا  قطر در درون اين روابط پيچيده  وزنه ای باشد. رابطۀ قطر با همسايه اش عربستان سعودی  پيوسته همراه با بحران بوده، از اين روامير اين کشور می کوشد  که  زير سایۀ عربستان سعودی  نماند.

بحرانهای پی در پی جهانی و درگيريهای امريکا و غرب در افغانستان و عراق  برای الجزيره آزمونی بود که  از پوشش آنها سربلند برآيد، و درخلاء رسانه ای منطقه،  برای خود جايی باز کند. در ده سال  گذشته، الجزيره  نه تنها از تمام رسانه های منطقه پيشی گرفت که  بسياری از رسانه های معتبر و پر سابقۀ غرب را هم ، مثل بی بی سی عربی،  از رونق انداخت.  با رشد الجزيره  نام و صدای قطر به گوش جهانيان رسيد و نام اين جزيرۀ کوچک در سطح جهانی مطرح شد. و اين يکی از اهداف امير قطر بود.

شهرت و اعتبار الجزيره چندان هم آسان به دست نيامده است. گزارشهای آگاهی دهنده و بی پرده الجزيره از اوضاع داخلی کشورهای عرب و جهان و پرداختن به پرسشهای اساسی زندگی و سياست، برمحبوبيت الجزيره در ميان مردم عرب افزوده است. اما بسياری از دولتهارا بر ضد آن شورانده است.   با اينکه دولت قطر روابط نزديکی با غرب دارد، خشم امريکا از پخش صدا و تصوير رهبران القاعده و گزارشهای صريح الجزيره از عراق و افغانستان منجر به حمله "اشتباهی" نظاميان امريکايی به دفتر الجزيره در کابل و بغداد و کشته شدن کارکنانش در بغداد شد. در چندين کشور نيز خبرنگاران آن زندانی شده اند.

حضور الجزيره در منطقه باعث شده است که تلويزيونهای کشورهای عربی در زمينه اخبار داخلی مجبور شوند به جای سکوت مرسوم خبری به امورجاری وسياسی بپردازند، خبر و مصاحبه زنده داشته باشند و دست کم به اين تظاهر کنند که اخبار داخلی خود را پوشش می دهند. زيرا اگر چنين نکنند مردم کشورهاشان به سوی ماهواره و به سراغ الجزيره ومنابع ديگر خواهند رفت. ( چند سال پس از تاسيس الجزيره، برخی از شاهزادگان  عربستان نگران از موفقيت الجزيره،  چنان از به تعطيل کشاندن  تلويزيون عربی بی بی سی  پشيمان شده بودند  که اصرار می کردند تا بی بی سی  دو باره  تلويزيون عربی خود را آغاز کند اما بی بی سی همکاری با آنها را  نپذيرفت. ولی  قرار است  سال آينده بی بی سی تلويزيون عربی خود را از نو آغاز کند .)

شبکه های تلويزيونی غرب در حمله به عراق و افغانستان در کنار  ارتشهای غربی "خبرنگار همراه" داشتند که با اجازۀ اين ارتشها و از نگاه اين ارتشها گزارش می دادند. اما خبرنگاران همراه الجزيره با ارتشهای غربی عملاً دوام نياوردند، چون می خواستند از ويرانيها و کشته شدن غيرنظامی ها گزارش کنند.

وقتی مخالفت امريکا وعربستان با الجزيره به جايی نرسيد آنها به فکر ايجاد شبکه های رقيب افتادند. امريکا شبکه الحره وعربستان شبکه العربيه را به راه انداختند. بايد گفت که شبکه العربيه از الحره موفقتر است.  البته عربستان ازاين هم فراتر رفت و به شرکتهای خود اجازه نداد به الجزيره آگهی بدهند. در نتيجه امير قطر تا کنون چند صد ميليون دلار برای ادامه کار الجزيره پرداخته است.

الجزيره در ماه نوامبر  ۲۰۰۶  با ايجاد شبکۀ تازه ای به زبان انگليسی، در جهت اطلاع رسانی به زبانی جهانی و در سطح جهانی گام بزرگ ديگری برداشت که رقيبی جدی برای رسانه های انگليسی زبان است.

حال بايد ديد که راز توفيق الجزيره در چيست:

الجزيره حرفه ای عمل می کند. و تا حد زيادی به معِِيارهای پذيرفته شده خبريعنی دقت، عينيت، تعادل  پايبند است. به عنوان يک منبع آگاه، با بی طرفی نسبی در زمينه های کشورهای جهان سوم گزارش می دهد.

الجزيره حضور دارد. حضور زنده در کانون حادثه و خبر و تنوع نگاه به يک خبر گام ديگری است که الجزيره برداشته است و با هزينۀ بسيار می تواند همزمان چندين حادثه مهم جهانی را پوشش بدهد.

الجزيره جسور است. خبرنگاران و منابع خبری آن نشان داده اند که خطر می کنند ونه تنها در قلب حادثه حضور می يابند، بلکه  با شکستن مرزها در گفتگوها، مستند ها  و ميزگردهای الجزيره به مسائلی می پردازد که معمولا در منطقه کمتر به آنها پرداخته می شود.

الجزيره به تحولات نگاه جهان دومی دارد.  يعنی نگاه الجزيره به تحولات جهانی  نگاه جنوبی است.  نگاه يک پايتخت غربی به خبر  نيست. رسانه های غربی  پس از هر حادثه ای جهانی در پی واکنش مقامات امريکا يا دولت خويش اند، و اگر از حادثه ای در کشوری خبر می دهند بيشتر به سرنوشت شهروندان غربی توجه دارند. در حالی که نگاه الجزيره به يک حادثه، نگاهی است چند جانبه ازدرون و برون که شايد بتوان آن را ميانگين نگاه مراکز پخش الجزيره  يعنی  دوحه، کوالالامپور، لندن و واشنگتن  ونيز همدلی با مخاطبانی خواند که بيشتر اهل جنوب اند.

الجزيره  الگو است. می گويند که پيروزی موفقيت می آورد.  الجزيره الگويی شده است  برای  بسياری از کشورها که  می کوشند برای خود تلويزيون عربی ايجاد کنند؛ از جمله فرانسه و روسيه که شبکه های تلويزيونی به زبان عربی وانگليسی راه انداخته اند و ايران اکنون، پس از تاسيس شبکه های العالم و الکوثر به فکرتاسيس شبکه خبری به زبان انگليسی است. از سوی ديگراينکه جزيره به اين کوچکی توانسته چنين دستاوردی داشته باشد در نزد غربيان اعتباری می شود برای شرق. شايد برای بسياری از شرقيان هم  که به جای کار حرفه ای و عمل روشمند  بيشتر به شعار می پردازند و حرف می زنند، درسی باشد که نبايد پيوسته خود را قربانی انگاشت و بايد کارکرد.

الجزيره متحد کننده عرب زبانان است.  اعتبار خبری الجزيره در ميان عرب زبانان، اين شبکه را به متحد کننده نگاه خبری آنها به جهان و نظم دهنده فکری آنها در بسياری از زمينه ها از جمله زبان سياسی مدرن شده است. کاری که بسياری از نظامهای سياسی مدعی وحدت اعراب نتوانستند انجام دهند.

الجزيره با ايجاد شبکۀ انگليسی زبان،  رسانه های غربی را  دست کم در زمينۀ مسائل جهانی به چالش کشيده است و می کوشد درميان انگليسی دانان درشرق و جنوب دستور خبر روز را تعيين کند. در مدتی کوتاه اين شبکه توانسته به جاهايی در ميانمار (برمه)، زيمبابوه، کنگو و يمن رفته که به تلويزيونهای غربی اجازه نمی دهند؛ يا به موضوعاتی مثل کودکان يمنی درشبه بردگی درعربستان، يا انگيزه های اسيد پاشی بر زنان در بنگلادش چنان به عمق پرداخته که رسانه های غربی کمتر می پردازند؛ و يا حادثه ای مثل ترور پيرجميل، وزير لبنانی، و بست نشينی حزب الله را با چنان وسعت و زوايايی پوشش داده که ديگران نمی توانند و يا نمی خواهند.

اين برای نخستين بار است که رسانه ای از جهان دوم  به گونه ای روشمند و حرفه ای رسانه های غربی را به زبان خودشان با پرسشهايی اساسی روبه رو ساخته است. پرسشهايی که به شناخت مسئله، نحوه نگاه، و شيوه بيان برمی گردد. واين بر شيوه کار حرفه ای ترين  آنها حتی بی بی سی اثر خواهد گذاشت.

الجزيره بی عيب نيست. اينکه می کوشد احساسات مخاطبان خود را بشناسد، مثبت  است. اما بايد گفت که الجزيره در اين زمينه گاه احساساتی و همراه با  افراط عمل می کند. و گروهی می گويند الجزيره سخنگوی ناسيوناليزم عرب شده است.  با اين حال الجزيره توانسته است اعتماد بيشتر مخاطبان خود را جلب کند.

اما موفقيتهای بيشتر الجزيره زمانی می تواند دوامدار باشد که بنياد آن در جامعه ای دمکراتيک نهادينه شود. اکنون بقای الجزيره به اعانه تاکنون پايان ناپذير امير قطر و اراده سياسی او وابسته است که به الجزيره تاحد فراوانی فرصت کار مستقل را داده است. ثروت قطر به او امکان ادامه کار الجزيره را می دهد. اينکه سياست هم يار او خواهد ماند، بايد ديد. فعلا بهتر است مخاطبان الجزيره، حضوراين دستاورد جهان دوم را جشن بگيرند و اميدوار باشند که نمونه های بهتر و ديگری از راه برسد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب