ساجده شریفی

در شرح معجزات "مانی" آمده است  او با دستی آزاد، با قلم مویی نازک، آن چنان بر پارچه خط می کشید که با کشیدن آن نخ از پارچه، رد قلم مو هم محو می شد.

برخی پژوهشگران بر این عقیده اند که هنر مینیاتور، در اصل از ایران آغاز می شود و در کتاب ارژنگ مانی ریشه دارد. به آن دلیل که ایرانیان بر مذهب مانویان سخت می گرفتند، آن ها به چین مهاجرت می کنند و این نوع نقاشی را هم با خود به آن جا می برند.

هنر مينياتور بيش از يك بار بر اثر تماس مستقيم با نقاشي چينى زنده شد.  يك‌بار در زمان نخستين سلطه ی مغولان بر ايران در دوران ايلخانيان  و بار ديگر در دوران تيموريان  و سرانجام در دوران صفويان.

مينياتور ايرانى، بعدها در نقاشى گوركانيان هند ادامه يافت و به صورت هنر دربارى درآمد و به‌ ويژه براى مصور کردن دفتر وقايع دربارى، با سبكى واقع‌ گرايانه مورد استفاده قرار گرفت.

سبک نقاشی عهد گورکانیان آمیزه ای از صورت گری ایرانی و هندی است و نزد اهل فن به سبک مغولی مشهور است. این نوع نقاشی یکی از پردامنه ترین سبک های نقاشی اسلامی است.

"همايون شاه" هنگام اقامت در ايران، دو نقاش صفوى  به نام هاى 'ميرسيدعلی' و 'عبدالصمد' را با خود به دهلى آورد. "اکبرشاه" در زمان حکومتش هنرکده ای تأسیس کرد که در آن بيش از صد نقاش‌ هندى، تحت آموزش دو استاد ايرانى قرار گرفتند.

شاگردان اين هنركده پس از آموزش اسلوب كار به تقليد ساده از استادان ايراني قناعت نكردند و به مطالعه محيط خود و تاریخ نقاشی هندی پرداختند و با تلفیق این دو شیوه، سبکی نو ساختند.

نخستين محصول این هنرکده  داستان "اميرحمزه پارسي" بود که با نظارت خود اكبر تكميل شد. اين داستان فارسي در دوازده برگ جداگانه و شامل بيش از هزار و چهارصد نقاشى بر روى پارچه بود. تكميل اين اثر، مصادف با پيدايش "سبك اكبرى" شد.

در زمان اكبر شاه، جهانگيرشاه و شاه جهان، مصور کردن شاهکارهای ادبیات فارسی بسیار رایج بود. علاوه بر آن، نقاشان، صحنه هايى از زندگی مجلل درباری، شكارگاه های سلطنتی، جنگ ها، لشكركشى ها، زنان حرمسرا و صحنه‌ هايى از زندگي مردم كوچه و بازار را نيز طرح مي كردند.

در فرم، با افزودن عناصر کوچک و بزرگ، به خلق دورنما می پردازند. نوازش های گستاخانه ی قلم‌ موى چينى جاى خود را به خطوط دقيق و پيوسته ی قلم مى دهد و سطح هاى درون خطوط، با رنگ های به هم پيوسته پر مى شوند. و در محتوا نقطه مشترک در فلسفه هند و ایران، درباره رمز و تمثيل "بهشت زمينی" و "وطن آسمانی" به کمال تصویر می شود.

نقاشى مينياتور به دلیل دربرداشتن هزينه هاى بالا، همواره به حمايت سلطنتى نياز داشت، از اين رو عامه مردم با این هنر بيگانه بودند. با روی کار آمدن "اورنگ زیب"، نقاشی و مینیاتور رو به فراموشی رفت و از رونق پیشين اش کاسته شد. او مسلمانی متعصب بود که صورت سازی را خلاف اسلام می دانست. در این دوران نقاشی محدود به تزیین قرآن و یا تصویرهایی از طبیعت و حیوانات شد.

ديري نپاييد كه با حمله نادرشاه به هند ، ريشه‌هاي اين مكتب، به یکباره خشكيد. هنرمندان درباری به زمين داران بزرگ و حكمرانان جزء  در ساير نقاط هند پناه بردند و بدین ترتیب، این هنر آرام آرام از منطقه راجستان و ایالت های همسایه فراتر رفت و در نقاط دیگر هند هم گسترش یافت.

با این همه هنوز هم هندی ها "راجستان" را مرکز این هنر می دانند."آجاسرما"، یکی از هنرمندان راجستانی ست که مینیاتور را در نوجوانی، از پدربزرگش آموخته و در کارگاهی کوچک در حاشیه جیپور به تعدادی از علاقه مندان آموزش می دهد.

دیوار کارگاه او پر از مینیاتورهایی ست که به اشعار فارسی آراسته اند. اگرچه وقتی از او درباره این خطوط می پرسم؛ چیزی از معنی شان نمی داند و تنها از آن برای زیبایی آثارش استفاده می کند.

او مجموعه بزرگی از کتاب های قدیمی اردو و فارسی دارد که هر برگ آن ها بعدها آغشته به خط و رنگ قلم مویش می شوند و برای فروش به شهرهای بزرگ هند مانند دهلی، کلکته و بمبئی می روند. نقاشی های او بسته به کیفیت کار از پنجاه روپیه ( کمتر از یک یورو) تا سی هزار روپیه (حدود  چهارصد و پنجاه یورو) قیمت دارند.

علاوه بر کارگاه او، ده ها مغازه و دست فروش در جیپور به فروش مینیاتور مشغول اند و بیشتر، مسافران خارجی مشتری این آثار هستند.

اما هر ایرانی مانند من که پیشتر در موزه دهلی و کلکته، مینیاتور شاهکارهای ادیبات فارسی را، در بخش هنر مغولی و به نام نقاشی مغولی ديده باشد، از دیدن مینیاتورهای نه چندان گران بر برگ های کتب گران قیمت و قدیمی فارسی، در راجستان، بيشتر اندوهگين مى شود تا شگفت زده.

آجا سرما درباره این حس من می گوید: "الان، آن قدر بازار برای مینیاتوریست های هندی کساد است که به هر وسیله ای شده سعی می کنند کارشان را بفروشند. آن ها نه به این می توانند فکر کنند که وظیفه دارند درحفظ آثار گذشتگان بکوشند نه این که به نسل های بعد  آموزش دهند تا آرام آرام این هنر توسعه یابد. نمی شود به آن ها خرده گرفت. هنر راه معاش آن هاست همانقدر که چراندن گوسفند، راه معاش یک چوپان"

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب