داریوش رجبیان

مکان: تیمارستان. زمان: روزی از همین روزها.

پزشکان برای معالجه آشفتگی ذهنی، شیوه تازه ای اختراع کرده اند: بازی در نمایشنامه های کلاسیک. و با توجه به حالت روانی بازیگران، عجب نیست اگر دو نمایشنامه در هم آمیخته شود و حاصل آن نمایشنامه ای دیگر باشد. این دقیقا اتفاقی است که در نمایشنامه روسی "دیوانگی. سال ۱۷۹۳" به کارگردانی برزو عبدالرزاق، از هنرمندان بنام تاجیک، صورت می گیرد.

این اثر هنری که از بهترین نمایشنامه های معاصر تئاتر تاجیک عنوان شده است، تلفیقی است از دو اثر کلاسیک: "سال ۹۳" ویکتور هوگوی فرانسوی و "تعقیب و قتل ژان پول مارات"، نوشته پیتر وایس آلمانی. برزو عبدالررزاق دلیل این امتزاج را همانندی دو اثر و ارتباط آنها با انقلاب فرانسه در سده هجدهم میلادی می داند.

عنوان داستان ویکتور هوگو به سالی اشاره می کند که سر لویی شانزدهم، شاه پیشین فرانسه زیر گیوتین رفت و "روبسپیر" برای پیگیری هدف های انقلاب به ترور و دهشت افکنی توسل جست.

"ژان پول مارات" از روزنامه نگاران و سیاستمداران تندرو دوره انقلاب فرانسه بود که با نوشته های تند و تیزش علیه رهبران وقت معروف شد و در همان سال ۱۷۹۳ به دست یک زن سلطنت خواه در وان حمامش کشته شد.

بیماران تیمارستان این دو داستان را به هم تلفیق و اجرا می کنند و در خلال آن، گاه، به امروز برمی گردند و دوباره غرق ماجراهای انقلابی می شوند و در میان بینندگان سراغ "مارات" را می گیرند. خطاب به بینندگان می گویند: "دیدن و اندیشیدن و نبرد کردن را بیاموزید!" و یکی از دیوانه ها "روشنفکران و روزنامه نگاران و حقوقدانان" را نفرین می کند، آنها را سرچشمه خبائث و دشواری ها می نامد و خواستار نابودی آنها می شود. 

ماراتِ "دیوانگی. سال ۱۷۹۳" نیز به مانند ژان پول مارات راستین به دست "شارلوت کوردی" نام بانوی سلطنت خواه کشته می شود.

این نمایشنامه نخست با نام "دیوانگی. سال ۹۳" روز ۱۷ مارس سال جاری میلادی روی صحنه تئاتر روسی شهر دوشنبه رفت و بی درنگ ادامه نمایش آن توسط مقامات وزارت فرهنگ تاجیکستان موقوف شد. برزو عبدالرزاق در توضیح دلیل ممانعت مقامات از نمایش "دیوانگی" می گوید: "ظاهرا مقامات در این نمایشنامه شباهت هایی را با روزگار کنونی ما در تاجیکستان دیده اند."

به نوشته مطبوعات تاجیکستان، مقامات نگران عنصرها و شور و هیجان انقلابی مشهود در نمایشنامه بوده اند که "می تواند به ایجاد ناآرامی ها در کشور مساعدت کند".

سازنده "دیوانگی" منکر نیست که هدف ایجاد انقلاب را داشته است و می گوید، انقلاب در جامعه خموده ای چون تاجیکستان یک ضرورت است و اگر این جامعه منقلب نشود، ناگزیر به چاه نابودی سرازیر خواهد شد. اما وی در تصریح دیدگاهش می افزاید که منظورش انقلاب در ذهن ها و بیداری مغزهای فروخفته است.

وی می گوید: "با ما اتفاقی مخوف افتاده است و خودمان از آن بی خبریم. ما غرور و خودشناسی ملی را به کلی از کف داده ایم."

در پی غوغای مطبوعاتی بر سر ممانعت از نمایش "دیوانگی" وزارت فرهنگ تاجیکستان با ازسرگیری نمایش آن موافقت کرد، اما با اندکی تغییر و دستکاری در عنوان و محتوای نمایشنامه. ظاهرا محتوای داستان از تیغ سانسور آسیب زیادی ندیده است. تنها تغییر آشکار این بود که "دیوانگی. سال ۹۳" به "دیوانگی. سال ۱۷۹۳" تغییر نام کرد، تا نمایشنامه رویدادهای خونین سال ۱۹۹۳ میلادی در تاجیکستان را در ذهن ها تداعی نکند.

ولی در واقع، چیزی که با دخالت مقامات در یک اثر هنری در ذهن ها تداعی شد، سانسور دوران شوروی بود که با آمدن پرسترویکای گرباچف بساطش برچیده شده بود. مسلما از آن به بعد هم سانسور به گونه ای حضور داشت، بیشتر در شکل خودسانسوری مولفان. و این نخستین بار بود که مقامات دولت در تاجیکستان علنا مانع از نمایش یک نمایشنامه شدند و تنها پس از اعمال تغییرات جزئی ادامه نمایش آن را روا دانستند.

این بدان معنا نیست که دولت تاجیکستان در حال فشردن قبضه سانسور خود است و در گذشته موضع آن در برابر هنرمندان و نویسندگان نرمش بیشتری داشته است. تحول عمده در صحنه تئاتر معاصر تاجیک اتفاق افتاد، نه در صحنه سیاست. نمایشنامه "دیوانگی. سال ۹۳" طلسم سکوت دیرینه محافل هنری کشور را شکست و به شیوه نمایشنامه " یوسف گمگشته بازآید به کنعان"، ساخته فرخ قاسم در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی، نفس تازه ای در رگ های فرسوده تئاتر دمید و حرف تازه ای را از صحنه فریاد زد.

برزو عبدالررزاق، سازنده "دیوانگی" معتقد است که وظیفه یک روشنفکر تولید و پخش اندیشه های نوین است، اما "متاسفانه، امروزه جامعه روشنفکر تاجیکستان این تکلیف خود را فراموش کرده است".

نمایشنامه با این جمله به پایان می رسد، که "حتا اگر تعدادتان اندک است، بگویید که بسیاریم، و آن وقت حرف آخر با شما خواهد بود."

نمایشنامه "دیوانگی. سال ۱۷۹۳" دوباره روزهای هفتم و هشتم ماه مه روی صحنه تئاتر روسی شهر دوشنبه خواهد رفت.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب