طرح بته جقه از معدود طرح های روی پارچه است که پيشينه ای چند هزارساله دارد و امروز هم به اشکال گوناگون در کشور های مختلف جهان به کار می رود. در بريتانيا نيز اين طرح که از شال های کشميری بيرون آمده، با نام "پِيزلی" شناخته شده است. چون در شهر "پيزلی" اسکاتلند بود که در سده ١٩ ميلادی بافندگان، توليد انبوه پارچه های بدل کشميری با طرح بته جقه ای را راه انداختند و آن را به مراتب ارزان تر از شال های کشميری اصيل عرضه کردند.

تنها افسران و افراد متمول بريتانيايی قادر بودند شال کشميری بته جقه ای را از هند به کشورشان آورند، چون قيمت آن معادل بيست هزار پوند امروزی بود و بافتن يک شال کشميری تا سه سال به درازا می کشيد.

گالری "پيتز هانگر مانور"، واقع در غرب شهر لندن، برای معرفی اين طرح با شرکت هشت هنرمند از هند، اسکاتلند و انگلستان و آمريکا نمايشگاهی برگزار کرده است. شايد به خاطر شباهت طرح بته جقه ای به قطره اشک سازمان دهنگان نمايشگاه آن را " بته جقه: يک قطره اشک" ناميده اند.

اندک اتفاق می افتد که نمايشگاهی به يک طرح يا نقش واحد روی پارچه اختصاص داشته باشد."جنيفر رايت"، از سازمان دهندگان نمايشگاه که آثار خودش را نيز آن جا در معرض تماشا گذاشته است، دليل اين کار کم سابقه را چنين شرح می دهد:

"ما بسيار علاقمند بوديم نمايشگاهی را به يک شکل يا طرح بخصوصی از پارچه ها اختصاص دهيم، تا شمار زيادی از هنرمندان نحوه ديد خود به آن طرح را با کار های خود تشريح کنند. به شال های کشميری نگاه کرديم که غالبا طرح بته جقه ای داشتند. ولی برای برگزاری اين نمايشگاه، اگر ما صرفا شال های کشميری را موضوع خود قرار می داديم، شيوه های بيان و تصوير هنرمندان هم با همان شال کشميری و طرح بته جقه ای آن محدود می شد. تصميم گرفتيم موضوع نمايشگاه يک چيز ساده و مجمل و در عين حال دارای تاريخ غنی باشد و انتخاب ما روی خود طرح بته جقه ای متوقف شد که از سده ١٨ تا کنون در بريتانيا رايج است. و حتا امروز هم آن را حاوی مضمون و محتوای فرهنگی خارجی می دانند."

بنا به داده های تاريخی، در سده ١٨ ميلادی بود که طرح بته جقه ای شال های کشميری، افسران شرکت بريتانيايی هند شرقی را مفتون کرد. در نتيجه نخستين شال های کشميری وارد انگلستان و سپس سراسر اروپا شد، به گونه ای که ژوزفين، ملکه فرانسه، به يکی دو تای آن اکتفا نکرد و در گنجه اش صدها شال کشميری منقش داشت.

در آغاز بته جقه تنها برای تزيين حاشيۀ شال به کار می رفت، اما رفته رفته اين طرح در سراسر پارچه پخش شد.

قبل از اينکه نساجان اسکاتلندی "پيزلی" خود را با تغيير اندک طرح توليد کنند، نام انگليسی اين طرح "بوته" يا "بته" بوده است که واژه ای است فارسی.

"جنيفر رايت" می گويد که قبل از برگزاری نمايشگاه در موزه ويکتوريا و آلبرت لندن تاريخ بته جقه را تحقيق کرده اند، اما همچنان مطمئن نيستند که اين طرح در اصل متعلق به چه تمدن يا کشوری است. به گفتۀ او، برخی از پژوهشگران بته جقه را از يادگار های تمدن بابلی می دانند، در حالی که به باور عده ای ديگر، ريشه های آن به ايران باستان بر می گردد. دست کم از روی واژه "بته" يا "بوته" می توان حدس زد که اين طرح از ايران به کشور های ديگر رفته است. او می افزايد:

"در آغاز طرح بته جقه شکل يک دسته بوته يا گل را داشت، اما تدريجا نقش آن روی پارچه و فرش برجسته تر شد و بيشتر يک درخت انبوه سرو را به ياد می آورد. عده ای هم بر اين باور اند که درخت سرو به عنوان نماد زندگی جاودان از نشان های متعلق به کيش زرتشتی است. اين مضمون معنوی بر اهميت طرح بته جقه می افزايد".

اما در نمايشگاه "يک قطره اشک" همۀ طرح های موجود روی پارچه ها و پلاستيک ها و قاليچه ها الزاما شکل سرو ندارد. برخی از آنها واقعا بيشتر به يک قطره اشک شفاف، درست مانند بته جقه قاجاری، برخی هم به نيمه ای از "يين و يانگ" چينی (نشان تاريکی و روشنايی به شکل دو بته جقۀ به هم چسبيده) می ماند. اما همۀ طرح ها خطوط حاشيه طرح بته جقه را به نحوی حفظ کرده اند.

هنرمندان شرکت کننده در اين نمايشگاه تلاش کرده اند نه تنها پيشينه اين طرح باستانی را معرفی کنند، بلکه هر کدام به شيوۀ خود خواسته اند دورنمای طرح بته جقه را هم پيش بينی يا پيشنهاد کنند.

نمايشگاه "بته جقه: يک قطره اشک" تا روز ١٩ ژانويه ٢٠٠٨ در گالری پيتز هانگر مانور در منطقه "ايلينگ برودوی" لندن برپا خواهد بود.

گزارش چند رسانه ای از این نمایشگاه را می توانید در پنجره بالای این صفحه ببینید.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب