پختن آش بريده (آ ش رشته) از سنت هاى نوروز در  تاجيكستان است
          كه در فضاى باز و طبيعت انجام مى شود

سيزده به در، پيوندی با طبيعت در آيين های نوروزی

پيوند با طبيعت از ديرباز در آيين های کهن جشن نوروز گزارش شده است و تا امروز نيز در گستره پهناور آن به اشکال گوناگون رواج دارد.

در حالی که مراسم سيزده به در يکی از تنها آيين های نوروزی ايران است که در دامن طبيعت  و به صورت دسته جمعی برگزار می شود،  در کشورهای  آسيای ميانه و در بين کردها، برگزاری مراسم  نوروز و اولين روز بهار در خارج از خانه و غالبا در دامن طبيعت است.

بر اساس برخی گزارش ها قسمتی از مراسم نوروز افغانستان به نام "ميله گل سرخ" تا چند دهه پيش در دامن دشت های لاله و شقايق آن خطه اجرا می شده است.  امروزه نيز مردم شهرهای مختلف افغانستان در کنار مراسم رسمی  که در اماکن مذهبی برگزار می شود، در کوه و دشت يا در پارک ها ميله می کنند. ميله در فارسی افغانستان به معنی گردش است؛ به نظر می رسد اين کلمه از زبان هندی وارد فارسی دری  شده باشد. بعضی از مراسم آيينی هندی ها نيز ميله - Melaناميده می شود.

مراسمی مشابه ميله افغانستان در پاکستان نيز  وجود دارد. مردم شيعه آن ديار در کنار مراسم مذهبی نوروز، به دشت ها می روند و مراسمی را که بر اساس مطالعات "هاشم رضی" سبزه لگد کنی ناميده می شود برگزار می کنند.

                     انواع نان هاى نوروزى در سفره تاجيك ها

 آب پاشی نيزکه از آداب قديمی نوروزی است و در کتب تاريخی به آن اشاره شده، امروزه در برخی مناطق هند و پاکستان رايج است. 

شواهد تاريخی  نشان می دهد که جشن نوروز در گذشته در بيشتر مناطق در کنار رودخانه ها برپا می شده است.  بنا به روايت کتاب "صورت الارض"،  نوروز در سده سوم هجری در اصفهان در کنار زاينده رود و به صورت دسته جمعی برگزار می شد. در سمرقند نيز جشن نوروز تا چند دهه پيش در کنار رودی به نام "آب رحمت" اجرا می شد.  در خجند  مردم روز نوروز را در ساحل رود سيحون می گذراندند.

در باورهای  باستانی منطقه که امروزه نيز بين زرتشتيان رايج است، روز ١٣ فروردين، "روزتير" يا  "تِشتَر" و روز فرشته باران است. به همين جهت  آنها اين روز را  گرامی می دارند و آن را نحس نمی دانند.

رفتن به دامن طبيعت امروز بين زرتشتيان يزد نيز رايج است ولی گزارشی از اين که پارسيان هند روز سيزده را جشن می گيرند وجود ندارد. کردهای ايزدی نيز در سيزدهمين روز از جشن بهاری "سرساله"  که در اولين چهارشنبه ماه آوريل (نيسان)، حدود دوهفته پس از نوروز برگزار می شود به دامن طبيعت می روند.

به جز سبزه که نماد رستاخيز طبيعت در جشن نوروز است، گياهان ديگر و بخصوص انواع گل ها در مراسم نوروزی برخی از کشورها به چشم می خورد.  مراسم "گل گردانی" در آسبای ميانه و بخصوص تاجيکستان که چندی پيش از نوروز انجام می گيرد، پيوند آيينی جشن نوروز را با گل های بهاری  قوی تر می سازد.  

در مراسم  امروز تاجيکستان نوجوانان دسته هايی از اولين گل های بهاری (گل برفی، گل بهمن و گل زرده) را جمع آوری می کنند، سپس به در خانه ها رفته و اشعاری در ارتباط با فرارسيدن بهار می خوانند که گاهی با باورهای اسلامی گره می خورد.

 

"گل گردانى" احتمالا باقيمانده جشنواره بزرگى است كه در گذشتهبه نام جشن گل لاله يا جشن گل سرخ  برگزار مى شده است

 

در مراسم 'گل گردانى" نوجوانان با دسته هائى از  گل هاىبهارى به در خانه ها مى روند و اشعارى به مناسبت  بهار مى خوانند. 

 صاحبان خانه ها به آنها ميوه خشک، برنج، گندم يا غلات می دهند. به نظر می رسد اين جشن با قيمانده جشنواره بزرگی باشد که در گذشته بنام جشن گل لاله يا جشن گل سرخ در آسيای ميانه به شکلی آيينی انجام می شده و با باروری بهار و آغاز زمان کشاورزی ارتباط داشته است. جشن گل لاله از اسفره و کانی بادام، دو شهر شمالی تاجيکستان گزارش شده است.

تا حدود دهه ١٩٢٠ و ١٩٣٠ ميلادی  بر تيرهای بزرگ چوبی که از تنه درخت تهيه می کردند، گل های لاله يا شقايق  نصب می کردند. سپس اين تنه درخت تزئين شده توسط گروه بزرگی از مردم در گردا گرد شهر حمل می شد. پس از اين مراسم مردم به مزار (گورستان يا آرامگاه) می رفتند. در برخی محل های آسيای ميانه اين مراسم با غسل در رودخانه پايان می يافت.

در منطقه شافرکام در حومه بخارا و در اطراف شهر سمرقند نيز از جشن گل سرخ يا "سيل گل سرخ" ياد می شود. "پيتر دلاوله" سياح ايتاليائی هم در سفر نامه خود به  "جشن گل سرخ" در اصفهان عصر صفوی اشاره می کند.

      مهاجرين ايرانى در مراسم سيزده بدر در يك  شهر اروپائى

به این ترتیب به نظر می رسد  که جشن گل ها مراسمی بوده که در پایان زمستان و در آغاز بهار به صورت آیینی و در ارتباط با طبیعت برگزار می شده است.  در پامیر تاجیکستان در روز های نوروز به بزرگترین زن خانواده  شاخه ای از بید مشگ پیشکش می کرده اند. بید مشگ درختی است که به "سپندارمذ" تنها الهه زن در ایران باستان منسوب است. در سفره هفت سین ایران امروز نیز سنبل قراردارد که زمان و منشأ پیدایش آن مشخص نیست.

از این که سیزده به در ایرانى در زمان قدیم و حتی در سده های میانه برگزارمی شده است، گزارشی وجود ندارد. برخی آن را به سنتی از مصر یا بابل نسبت می دهند که پس از دوازده روز جشن، روز سیزده را به دامن طبیعت می رفتند. بهر حال به نظر می رسد که این سنت شکل تغییر یافته یک آیین کهن باشد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب