بسیاری از نوزادانی که روز ۲۰ یا ۲۱ مارس در استان بدخشان تاجیکستان به دنیا می‌آیند، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، "نوروز" یا "نوروزشاه" یا "نوروزگل" نام می‌گیرند. اما "نوروز" در زبان‌های بدخشی که از جملۀ زبان‌های باستانی ایرانی شرقی‌اند، نامی دیگر دارد: "خِدیر ایام"، یعنی روزهای جشن بزرگ.

بی گمان در گذشته نوروز بدخشان هم "خدیر" (بزرگ) بوده و هم شامل چندین روز (ایام) می‌شده. اما اکنون آیین‌های نوروز بدخشان هم، به مانند دیگر بخش‌های تاجیکستان، در دو سه روز خلاصه می‌شود.

ولی در روستاهای بدخشان مراسم نوروزی همچنان مفصل‌تر است و ویژگی‌هایی دارد که مختص این منطقه است و جای دیگر دیده نمی‌شود. نخستین آیین نوروزی "خانه‌تکانی" یا "جاروب‌بندان" است که معمولاً روز ۱۹ مارس برگزار می‌شود. اشیای خانه را به‌تمام بیرون می‌برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه‌ها می‌زدایند، پشت بام‌ها را می‌روبند و هزار-اسپند دود می‌کنند که در زبان‌های بدخشی به آن "استرخم" (straxm) گویند.

زنان خانواده با آرزوی پرباری و برکت سال نو، جلد منقش کلاه‌های گردی را به آرد می‌زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانه، نقش گل می‌آفرینند. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می‌کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می‌خورد.

در حالی که زنان و کودکان سرگرم آرایش خانه‌ها هستند، مردان خانواده شاخه‌های بلند درختان را می‌برند و با کارد روی آنها گل می‌تراشند. سپس شاخه‌های آراسته را با ندای "شاگون بهار مبارک!" وارد خانه‌ می‌کنند و در سوراخ‌های پنج ستون خانه (که از ویژگی‌های خانه‌های بدخشی است) استوار می‌کنند.

در روز نوروز دختران جوان با لباس‌های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تابی می‌بندند و سوارش می‌شوند و تاب‌بازی می‌کنند. در حالی که یکی مشغول تاب‌سواری است، دیگران دف می‌زنند و سرودهای نوروزی می‌خوانند. و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیشگویی می‌کنند.

یکی دیگر از آیین‌های نوروزی ویژۀ بدخشان تاجیکستان "کِلا غٌزغٌز" است. کودکان و نوجوانان و گاه افراد بزرگ‌سال‌تر روسری می‌بندند و گروه گروه کو به کو می‌گردند و با شعر و شعارهای نوروزی به خانه‌های مردم سر می‌زنند. در جریان این آیین برخی به خواسته‌های دیرین خود می‌رسند. اما برای برآورده شدن خواسته‌شان این افراد باید روسری خود را به گونه‌ای بر فراز خانه‌ها پرت کنند که از راه "روزنه‌" واقع در مرکز سقف خانه‌های چارگوش بدخشی، به درون خانه بیفتد. آن‌گاه آن فرد خوش‌اقبال می‌تواند با ندای بلند "ای پدر، برخیز، نوروزی بیار" از صاحب‌خانه ارمغان نوروزی بخواهد. در گذشته خواسته‌ها فروتنانه بود و با شیرینی و حلوا محدود می‌شد. اما اکنون برخی ترجیح می‌دهند تلفن همراه و دستگاه ضبط صوت و چیزهایی از این دست هم بخواهند.

شماری هم چه در گذشته و چه اکنون با استفاده از این فرصت از دختر خانواده خواستگاری می‌کنند. پدر خانواده مجبور است به خواسته‌های مهمان تن دهد، چون بنا به باور مردم، در روز نوروز کسی نباید زیر روزنۀ خانه را نومید ترک کند.

آتش‌بازی هم از مراسم رایج نوروزهای بدخشی است. جوانان دور هیمۀ آتش رقص و بازی می‌کنند و از فراز آن می‌جهند و می‌گویند: "زردی من از تو، سرخی تو از من".

در شب نوروز در مزار بزرگواران که در بدخشان "آستان" گویند، آتش روشن می‌کنند و مردم به زیارت مزارها می‌روند و سنگ آتش را سه بار می‌بوسند و به دیده‌ها می‌مالند. این آیین می‌تواند بازماندۀ رسم زرتشتی "فروردینگان" باشد که اکنون هم در میان زرتشتیان معمول است.

در نمایش تصویری این صفحه، صحنه‌های از جشن نوروز بدخشان تاجیکستان را می‌بینید.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب