عبدالحی سحر

موزۀ ملی افغانستان که از زمان ایجاد آن تا کنون نود سال می‌گذرد، تا قبل از جنگ‌های داخلی از گنجینه‌های مهم منطقه محسوب می‌شد. موزۀ ملی افغانستان برای بار نخست در سال ۱۲۹۷ خورشیدی در منطقه ای موسوم به باغ بالای کابل، تأسیس یافت و در آن زمان موزۀ کابل را به نام "عجایب خانه" می‌شناختند. در ابتدا، تنها بعضی از آثار تاریخی مثل قرآن‌های خطی و بعضی صنایع دستی و همچنین آثاری از جنگ‌های دروان استقلال افغانستان درآن نگهداری می‌شد.

برای نخستین بار در زمان امیر امان‌الله‌خان در سال ۱۳۰۳ خورشیدی موزۀ ملی افغانستان از باغ بالا به ارگ کابل انتقال یافت وتوسط امیر امان‌الله‌خان با حضور بعضی از شخصیت‌های مهم آن زمان رسماً افتتاح شد.

بعداً در یکی از ماده‌های قانون اساسی گفته شد که دستگاهی برای تصدی حفریات یا کاوش آثار تاریخی و نگهداری آنها تاًسیس شود. صلاحیت این کار به دوش وزارت  معارف  واگذار شد، تا کشف و حراست از آثار تاریخی و انتقال آنها به موزۀ ملی صورت بگیرد. برای انجام این کار دولت افغانستان با دولت فرانسه قراردادی امضا کرد. در آن قرارداد به دولت فرانسه حق داده شده بود که از دو اثر کشف شدۀ مشابه، یکی را به فرانسه انتقال دهد.

احمدعلی کهزاد، تاریخ نگار و باستان شناس افغانستان، از جملۀ کسانی بود که در کنار کاوشگران خارجی در زمینۀ کشف بسیاری از آثار تاریخی افغانستان تلاش‌های فراوانی انجام داده است.

بعد از سقوط رژیم شاه امان الله خان موزۀ ملی مورد چپاول قرار گرفت و شماری از آثار آن به یغما رفت.

در زمان نادرخان، پدر ظاهرشاه، بعضی از آثار باقی مانده ازموزۀ ملی به روبروی کاخ دارالامان - منطقه ای که در حال حاضر موزۀ ملی افغانستان در آنجا است - انتقال یافت.

در دورۀ حکومت محمدظاهر شاه موزۀ ملی افغانستان عضو سازمان علمی، و آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) شد.

آثار خطی شاعران بزرگ زبان فارسی، هفت اورنگ عبدالرحمان جامی، هفت پیکر نظامی گنجوی، هشت بهشت و لیلی و مجنون امیر خسرو دهلوی که در سال ۸۹۹هجری کتابت و تذهیب شده بودند، بخشی از آثار ادبی موزه را شکل می‌داد.

بوستان سعدی به خط میرعماد، خطاط معروف عصر تیموری، دیوان میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی که از طرف امیر بخارا به امیر حبیب الله، پادشاه افغانستان، اهدا شده بود، دیوان حافظ به خط میر محمد محسن که برای سلطان حسین بایقرا نوشته شده بود و چند اثر مهم دیگر نیز از جمله آثار گرانبهای بخش ادبی و هنری موزه بود.

در زمان محمد داوود خان، موزۀ ملی افغانستان به یک گنجینۀ مهم منطقه تبدیل شد.

یکی از ویژگی‌های مهم موزۀ ملی افغانستان آبدات (آثار) تاریخی است که در خاک افغانستان کشف شده است. بعد از تحولات سال ۱۳۵۷ خورشیدی (موسوم به انقلاب ثور) و آغاز خشونت‌های داخلی در افغانستان از موزۀ ملی افغانستان به حیث سنگر جنگ استفاده شد. به همین ترتیب، در زمان رژیم طالبان در کابل هر نوع مجسمه‌ای را کفر آمیز می‌پنداشتند و می‌شکستند.

آقای "عمر خان مسعودی"، از مسئولان موزۀ کابل، کسی بود که با سعی و تلاش شخصی خود در دوران جنگ‌های میان گروهی مجاهدان و دورۀ طالبان، بیش از بیست هزار اثر موزه را به مکان‌های امن منتقل کرد، تا از بین نرود. وی در سال ۱۳۸۴ جایزۀ "شاهزاده کلاوس" هلند را به خاطر نجات دادن آبدات تاریخی موزۀ ملی افغانستان کسب کرد.

بعد از سقوط رژیم طالبان و آغاز حکومت منتخب در کابل دولت افغانستان با کمک جامعۀ جهانی، تلاش برای احیای دوبارۀ موزۀ  ملی را آغاز کرد و موزه با هزینۀ ۳۵۰ هزار دلار مجامع جهانی بازسازی شد و تلاش برای بازگراندن آثار به یغما رفته از طرف وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان که اکنون مسئولیت موزه را به عهده دارد، صورت گرفت. در این اواخر با کمک یونسکو شماری از آن آثار از کشورهای اروپایی دوباره به موزۀ ملی افغانستان بازگشته، اما هنوز شماری هم در موزه‌های کشور‌های غربی نگهداری می‌شود.

کارشناسان به این باورند که با وجود همۀ تلاش‌های انجام شده، موزۀ ملی افغانستان هنوز به رونق پیش از سال‌های جنگش نرسیده است.

در گزارش مصور این صفحه، با محمد یحیی محب زاده، معاون موزۀ ملی افغانستان، به دیدن برخی از آثار آن می‌رویم.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب