داریوش رجبیان

آمده است که روز آدینه نیک عیسی مسیح را به چلیپا کشیدند و تا جان داد در غاری به خاکش سپردند. روی گور او سنگ سترگی نهادند و پیرامون آن پاسبانانی گماردند تا کسی را یارای ربودن پیکرش نباشد. دو روز و دو شب بعد، یکشنبه روز، زنی چند به زیارت گور عیسی رفتند و سنگ گور را کناررفته دیدند و گور را تهی. کسانی عیسی مسیح را در آن روز دیده بودند و پس از آن چندین تن دیگر با او روبرو آمدند. پیروان عیسی دریافتند که خداوند او را برانگیخته و به ملکوت باز برده است.

این فشرده یک روایت مذهبی است که مناسبت تجلیل از عید پاک در میان شمار زیادی از مسیحیان را توضیح می دهد. از این جاست که همه ساله عید پاک به یاد واپسین روزهای زندگی زمینی عیسی مسیح روز آدینه آغاز می شود و روز یکشنبه به سر می رسد.

اما عید پاک از جمله جشن های "متحرک" مسیحیان است، یعنی روز ثابتی ندارد و هر سال میان پایان ماه مارس و آغاز ماه آوریل جابجا می شود.

دلیل این جابجایی هم ضرورت آیینی همزمانی عید پاک با نخستین یک شنبه پس از رؤیت ماه شب چهارده پس از نوروز است. یعنی نوروز که در فرهنگ های فرنگی هم آغاز بهار به شمار می آید، در تعیین زمان برگزاری عید پاک نقش محوری دارد.

گذشته از این، معادل انگلیسی نام عید پاک (Easter) با معادل فرانسوی آن که در زبان پارسی هم متداول است (Pâques)، پیوندی ندارد. "پاک" فرانسوی، به مانند فصح عربی، پاسخای یونانی و روسی برآمده از "پساخ" (pasach) عبری است. بر سر معنای دقیق این واژه اتفاق نظری وجود ندارد. شماری با اشاره به رستاخیز و عروج مسیح به آسمان، آن را "او از فراز زمین گذشت" تعبیر می کنند. عده ای هم "پساخ" را "او رحیم بود" برگردان کرده اند. اما همه این تعبیر و ترجمه ها به روایت مذهبی عیسی مسیح برمی گردد.

در حالی که یهودی ها "پساخ" را پیش از ظهور مسیحیت هم جشن می گرفته اند و مناسبت آن را رهایی یهودی های عهد باستان از برده داران مصری و بازگشت آنها به سرزمین اسرائیل به رهبری موسی می دانند.

این هم یک باور مذهبی است و چرایی ضرورت همزمانی این جشن با اعتدال بهاری یا نخستین یک شنبه پس از دیدن بدر نوروزی را توضیح نمی دهد.

ولی نام انگلیسی عید پاک با مضمون طبیعی این جشن پیوند مستقیم دارد.  "ایستر" برآمده از بن واژه aues- در سرزبان هند و اروپایی و austro در سرزبان ژرمنیک است، به معنای "درخشیدن". مسلما این واژه با "اختر" و "ستاره" پارسی هم ریشه است که هر دو درخشنده اند. نام خداوندگاران سپیده و فروغ در فرهنگ های مختلف، به مانند "اوشَس" Ushas هندو، ائوس Eos یونانی و اورورا Aurora ی رومی در همان بن واژه واحد سرچشمه دارند. ضمنا واژه های Eastern انگلیسی و Oestern آلمانی به معنی "خاوری" هم برخاسته از همان واژه بنیادین اند.

اما درک این نکات زبان شناختی هم ارتباط عید پاک با "ایستر" یا فروغ و روشنایی یا ستاره را روشن نمی کند. جستجویی در نوشته های قدیمی انگلیسی می تواند کلید این معما باشد.

"بید" Bede که پدر تاریخ نگاری انگلیس به شمار می آید و در سده های هفتم و هشتم میلادی زندگی کرده است، تنها کسی است که در آثار مکتوب باقی مانده از عهد باستان انگلیس اصطلاح "ایئوستر مونات" Eoster-monath را به کار برده است که به معنای "ماه ایستر" است. وی در کتاب "تاریخ مذهبی مردم انگلیس" به زبان لاتین می نویسد:

"ایئوستر مونات" را اکنون می توان "ماه پاک" یا "پساخ" ترجمه کرد. در زمان های گذشته آن به افتخار "ائوستره" Eostre، یک الهه آنها (انگلیسی ها) نام گذاری شده بود و طی این ماه جشن هایی برای بزرگداشت این الهه برگزار می شد. اکنون آنها موسم عید پاک را با نام آن الهه می شناسند و جشن کیش نوین را با نامی بازمانده از آیین کهن برپا می دارند."

بدین گونه، "ایستر" انگلیسی و "استارا" Ostara ی آلمانی کهن، نام الهه فروغ و زایندگی و بهار در فرهنگ های مردمان ژرمنیک بوده و در گذشته پس از فرا رسیدن بهار (۲۱ مارس) به تجلیل از آن می پرداخته اند. اما پس از رو آوردن مردمان ژرمنیک به کیش مسیحیت، این جشن باستانی با پیرایه و روایات مسیحی پیراسته شده است.

به مانند نوروز ایرانی که ریشه هایش تا ژرفای تاریخ بابل باستان می رود، اما به دلیل سازگاری اش با قانون طبیعت توانسته در هر فرهنگ تازه منطقه رخنه کند، بماند و ببالد و دامن گسترد. در ایران زرتشتی نوروز یک آیین زرتشتی بود و در بسیاری از سرزمین های اسلامی امروز، نوروز نما و معنای اسلامی یافته است.

به همین شیوه ایستر یا جشن بهار فرنگی ها که به آیین های پیشامسیحی ژرمن ها برمی گردد، با نمایی مسیحی، اما ریشه هایی به مراتب قدیمی تر از مسیحیت ماندگار شده است. یعنی نوروز و ایستر جشن های هم سرنوشتی اند که راز ماندگاری شان همخوانی آنها با منطق طبیعت است.

این تنها وجه تشابه نوروز و ایستر نیست. سفره ایستر هم به مانند سفره هفت سین، آراسته با تخم مرغ های رنگین است. در هر دو آیین، چه ایستر و چه نوروز، تخم مرغ نماد باززاد یا زایش دوباره است. در دیوارنگاره های تخت جمشید تصویر آدمانی را می شود دید که در دستانشان تخم مرغ دارند و در انتظار بار یافتن اند.

بنا به روایت مسیحی هایی که ایستر را جشن می گیرند، این تخم مرغ های رنگ خورده را خرگوش ایستر Easter Bunny برای بچه های خوب حفظ کرده است و تنها در میان آنها توزیعشان خواهد کرد. در روز ایستر همه بچه ها به خود می بالند که خرگوش ایستر آنها را در زمره بچه های خوب قرار داده است. خرگوش هم نشان فرا رسیدن بهار ارزیابی می شود.

امروزه در کشورهای اروپایی ای که ایستر را جشن می گیرند، تخم مرغ های شکلاتی رایج تر است. خرگوش های شکلاتی را هم می توان دید که در درونشان شکلات های بیضی شکل دارند.

در روزهای ایستر فروشگاه های لندن پر از اشیای بیضی شکل است و خرگوش ایستر را هم می توان همه جا دید. در گزارش مصور این صفحه به برخی از این فروشگاه ها سر زده ایم.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب